Hugur og hönd - 01.06.1975, Page 13

Sortulyngstitab
skinn
Flest það fólk hér á íslandi, sem komið er yfir 60 ára
aldur, hefir að líkindum, sem börn og unglingar, séð eða
notað heimagerða sortulyngslita skó með hvítum elti-
skinnsbryddingum til að bregða á sig sem spari — og
inniskóm á hátíðum og tyllidögum. Sjálf átti ég og not-
aði mína síðustu heimalituðu skó árið 1935—1936.
Sjálfsagt hefir sortulyngslitun á skinni verið eitthvað
misjöfn eftir landshlutum, en þar sem ég býst við að nú
séu fáir, sem vita gjörla hvernig þetta verk var unnið,
ætla ég að reyna að lýsa þessum vinnubrögðum eins og
ég man að móðir mín og flestar eða allar húsmæður í
minni sveit gerðu þetta fyrstu áratugi 20. aldarinnar.
Skinn af öllum heimaslátruðum kindum voru rökuð ný,
með þar til gerðum svokölluðum gæru'hnífum. Var það
venjulega karlmannsverk, og vel þurfti að raka ullina af,
en hvergi að særa hárhaminn. Næst var blásteini nuddað
vel innan í holdrásina, skinnið brotið saman og látið bíða
í 1—2 sólarhringa. Sumir munu hafa leyst blástein upp í
vatni og lagt skinnin þar í. Þá var það „spýtt“ á vegg
eða þil, það er, skinnið var teygt vel og fest á öllum könt-
um meðan það þornaði.
Næsti áfanginn var sortulyngslitunin. Stærsti pottur-
inn á heimilinu, sem venjulega var ullarþvottapottur, um
það bil 60 1. mál eða vel það, var troðfylltur af sortulyngi,
þar í var líka sett allt brúnspónstálg — en þá var brún-
spónn notaður í alla hrífutinda — potturinn fylltur af
vatni og lyngið soðið í 5—6 klst. yfir hlóðaeldi. Þá var
öllu hellt í stóran trébala eða stamp, og endurtekin ný
lyngsuða ef þurfa þótti.
Þegar lögurinn var orðinn kaldmy var 2—3 blásteins-
lituðum skinnum troðið niður í lynggrautinn, og var
þess gætt að hafa jafnan lyng milli skinnanna.
Man ég að móðir mín hreyfði skinnin og lyngið alla
vega til meðan á litun stóð, sem mig minnir að tæki 2—3
vikur.
Þá voru skinnin tekin upp úr, hrist og strokin, teygð
og spýtt til þurrkunar, en ný blásteinslituð skinn sett í
stampinn aftur.
Oft voru skór gerðir úr blásteinslitu skinni, en venju-
lega voru þeir þá verptir með þveng en ekki kostað til
þeirra bryddingu, enda notaðir til útivinnu.
I eltiskinn voru notuð lítil þunn skinn, gjarna föruskinn,
þ. e. skinn af lömbum, sem fundust dauð í haga eða lækj-
um síðla sumars. Voru skinnin rökuð eða rotuð af þeim
ullin í keytu, þvegin vel í læk og lögð í vatn, sem nokkuð
af álúni hafði verið leyst upp í. Þess var gætt að hvergi
stæði skinn upp úr álúnsvatninu, — hreyft í af og til og
látið liggja í leginum 3 daga eða meira. Þá var skinnið
dregið upp úr og hengt upp, t. d. yfir 2 spýtur með svo-
litlu millibili, og látið þorna, mátti gjarna vera krumpað.
Vel þurrt og hart var það hnoðað og teygt milli handa,
þar til það var orðið hvítt og mjúkt.
Góð þvengjaskinn voru held ég ætíð úr föruskinnum.
Var ullin af þeim rotuð í keytu, þau svo þvegin vel, teygð
og spýtt til þurrkunar, áður en þvengir voru skomir af
þeim.
Ingibjörg Tryggvadóttir.
HUGUR OG HÖND
13