Hugur og hönd - 01.06.1995, Qupperneq 50

ÞAR ULL SKAL
VINNA ER VEX
INNGANGUR
Frá upphafl Islandsbyggðar hefur ís-
lenska ullin haft mikla þýðingu fyrir
þjóðina. Islendingar gengu í ullar-
fatnaði yst sem innst. Ullarfatnaður
forðaði mörgum manninum frá því
að krókna úr kulda á þeim tíma sem
fólk bjó í torfbæjum og menn réru til
fiskjar á opnum árabátum. Vaðmál
var helsti gjaldmiðill þjóðarinnar á
þeim tíma og var það ásamt prjóna-
vörum flutt út sem söluvarningur.
Mikil vinna var við að koma ull í
fat, frá því að tekið var ofan af ullinni
þangað til hægt var að spinna úr
henni. Mikið var í húfi að vel tækist
til við ullarvinnuna, því svo að segja
hver flík var unnin úr ull. Það þótti
mikil framför þegar rokkurinn kom
til sögunnar, áður var allt spunnið á
halasnældu. Síðan komu kembivélar
þegar leið að aldamótum og leystu
tóvinnufólk frá því að kemba ullina
með handkömbum. Of að lokum
komu handspunavélar og þótti það
mikill fengur því fólkinu hafði fækk-
að á bæjunum og vinnuafköstin
þ.a.l. minnkað.
Gamla tóvinnuaðferðin naut ekki
vinsælda hjá handiðnaðarfólki síðari
hluta aldarinnar og hefur þessi gamla
verkmenning átt í vök að verjast.
Heimilisiðnaðarfélag Islands hefur
alla tíð sýnt íslenskri ull og ullarvör-
um mikinn áhuga. Með vönduðu
vöruframboði og námskeiðahaldi um
íslenskan heimilisiðnað hefur félagið
glætt áhuga fólks á ullinni. Þessi
vinna hefur e.t.v. átt mestan þátt í að
gamla aðferðin hefur ekki fallið í
gleymskunnar dá. Hafi Heimilisiðn-
aðarfélag Islands þökk fyrir.
Tóvinna á sér langa sögu hér á
landi eins og fornar heimildir greina
frá. í Rígsþulu Eddu er t.d. eftirfar-
andi lýsing: „Sat þar kona, sveigði
rokk, breiddi faðm, bjó til váðar."
(Sæmundar-Edda, s. 181). Nú í lok
20. aldar er svo komið fyrir þessari
gömlu verkmenningu, að ef ekki
verður brugðist rétt við, mun hún
glatast. A undanförnum árum hefur
gætt vaxandi áhuga fólks á að rifja
upp gamla verklagið og kviknaði því
sú hugmynd að taka saman ritaskrá
þessa um tóvinnu. Heimildir um
efnið eru mjög dreifðar og er þær
helst að finna í tímaritum. Efnið er
því ekki aðgengilegt fyrir notendur
þar sem fæst ritanna eru efnistekin.
KENNSLA í ULLARIÐN
Á Bændaskólanum á Hvanneyri
hófst kennsla í ullariðnaði árið 1989.
Haldin hafa verið opin námskeið fyr-
ir fólk úr sveitum landsins, einnig
eiga nemendur kost á að taka ullar-
iðn sem valgrein í sínu námi. Kennd
er tóvinna, flókagerð og spjaldvefn-
aður. Mikill áhugi hefur verið fyrir
þessari grein bæði meðal bændafólks
og nemenda. Undanfarin ár hafa ver-
ið gerðar tilraunir með línrækt á
Bændaskólanum, en fyrstu tilraun-
irnar voru gerðar árin 1956 og 1957
undir stjórn Magnúsar Óskarssonar
með ágætum árangri.
ULLARVINNSLA
Árið 1992 var komið á fót Ullarseli á
Hvanneyri. Markmiðið er að auka
nýtingu íslensku ullarinnar til nytja-,
list- og heimilisiðnaðar og er það
þróunarverkefni. Þær stofnanir sem
styrkja verkefnið eru: Bændaskólinn
á Hvanneyri, búnaðarsamtök Vestur-
lands og kvenfélagasambönd á Vest-
urlandi. Ullarselið er vinnustofa og
sölustaður fólks sem tekið hefur þátt
í námskeiðum í ullariðn. Þar eru
framleiddar handunnar vörur úr
náttúrulegu hráefni, s.s. ull, kanínu-
fiðu, bómull, líni, tré, steinum og
skeljum.
RITASKRÁ UM
ÍSLENSKATÓVINNU
Eftir miklar vangaveltur um það
hvaða verkefni skyldi velja til um-
fjöllunar í BA-ritgerð í námi mínu í
bókasafns- og upplýsingafræðum við
Háskóla íslands ákvað ég að taka
saman ritaskrá um íslenska tóvinnu.
Kveikjan að þeirri hugmynd að taka
saman þessa ritaskrá var fyrst og
fremst sú vinna og kennsla sem fer
fram á Hvanneyri í ullarvinnslu. Það
kom fljótlega í ljós að efnið var ákaf-
lega dreift. Mikill tími fór í að leita
að efni því er fjallar um íslenska tó-
vinnu. Það var lítt aðgengilegt þar
sem flest af því er birt í tímaritum,
sem ekki eru efnistekin. Skráin varð
mun stærri en efni stóðu til, upphaf-
lega átti hún að vera ca. 350 færslur
en varð 965 færslur. Ástæðan fyrir
umfanginu var mikill áhugi fyrir efn-
inu og þar sem um sögulega skrá var
að ræða þótti tilhlýðilegt að gera
tímaritinu Hlín eins góð skil og
mögulegt var. Það rit varpar skýru
ljósi á þá þróun sem varð í íslenskum
heimilisiðnaði í upphafi aldarinnar.
Þar er að finna margar stuttar grein-
ar víðs vegar að af landinu er lýsa
þeirri vinnu sem fram fór á heimil-
um landsins um aldamótin. Ekki má
gleyma heimilisiðnaðarsýningunum
sem haldnar voru bæði hér á landi og
erlendis. Þær endurspegla árangur
þeirrar vinnu sem Halldóra Bjarna-
dóttir, fyrsti heimilisiðnaðarráðu-
nauturinn, innti af hendi við að efla
áhuga fólks á íslensku ullinni og
vinnslu hennar.
Ástæða þótti til að hafa ullarrann-
sóknir, línrækt og tóvinnuáhöld með
í skránni svo og jurtalitun og heimil-
isiðnaðarfræðslu ýmiss konar.
EFNISÖFLUN OG
FYRIRKOMULAG
Leitað var fanga á ýmsum söfnum.
Sérfræðisöfn landbúnaðar, Kvenna-
50