Hugur og hönd - 01.06.2006, Qupperneq 20

árið 1750 í París og ennfremur rit
sænska læknisins Johans Linde-
stolpe (1678-1724), Johan Linders
Swenska fdrge-konst sem prentuð var
árið 1720 í Stokkhólmi!5 En Olavius
styðst jafnframt við En Dansk Farve-
Bog en það rit byggir einnig á riti
Hellot!6 Uppskriftirnar í riti Olav-
iusar má sem sagt að einhverju ef
ekki miklu leyti rekja til Frakklands
en um miðja 18. öld stóð textíliðnað-
ur þar í miklum blóma.
í Fuldstændig Fruentimmer Farve-
Bog nefnist uppskriftin að litun með
möðrurótum „Rödt at farve med
Klammer-Urt og glat Ængeröde" og
er hún á þessa leið:
Med Rödderne af Klammer-Urt
(Galium verum Linn.) eller af glat
Ængeröde (Galium boreale Linn.)
kan uldent Garn og Töy farves
meget smuk rödt. Man optager
Rödderne tidlig om Vaaren eller
sildig om Efterhösten, renser dem
vel fra Muld, törrer, stamper og
maler dem tilligemed Malt paa en
Hiemqværn. Naar dermed skal
farves, saa ströer man af bemeld-
te Rödders Meel imellem hvert
Lav Garn og lader det koge en
stiv Time i Vand, hvorefter Gar-
net optages, affskylles og törres.
Det Uldene kan tilforn være ent-
en hvidt eller guult, dog bliver
det smukkere rödt, om det har
været guult!7
Nú má bera þetta saman við lýsingu
Olaviusar á því hvernig lita megi
rautt úr gulmöðrunni, sem Olavius
nefnir reyndar Galium boreale, en
þar sem hann nefnir einnig að lita
megi rautt úr Galium verum á að-
ferð hans augljóslega við um báðar
möðrutegundirnar, gulmöðru og
krossmöðru. Að öðru leyti ber að-
ferðum Olaviusar og aðferðinni í
Fuldstændig Fruentimmer Farve-Bog
saman en Olavius segir svo:18
Á möðru-rauðum lit fer dáfallega,
og er þar hjá lítill vandi á með að
fara; því að maður grefur einung-
is ræturnar upp, annað hvort
Gulmaðra í blóma. Ljósm. Áslaug Sverrisdóttir.
snemma á vorin eða seint um
haust, það er að skilja, þegar eigi
er gróði neinn í jörðinni. Þessar
rætur skulu þá fyrst vel hreinar
gjörðar, síðan upphengdar til
þerris, og því næst malaðar, með
tegund af malti í, á handkvörn,
slíka sem þær er nú fara í vöxt á
íslandi. Af þessum blendingi
kemur mjöl, og tekur maður þaraf
lag eitt, og leggur á meðal lags
hvers af alls konar viðum þeim,
þunnt greiddum og auk þess tá-
hreinum, er litast eiga; sýður svo
þetta allt í frekar 2 stundir; skal
þá ofan taka og skola litinn upp
úr köldu vatni, og hengja upp til
þerris. Gult tekst betur rautt úr
möðrulitnum, enn það hið hvíta.
Þeir sem hafa gefið sig að jurtalitun
hafa ef til vill tekið eftir því að ekki
er minnst á málmsalt, hvorki í verk-
lýsingu Jóns Daðasonar, Þórðar Jóns-
sonar, Björns Halldórssonar eða
Olaviusar. En nauðsynlegt þykir að
nota málmsalt, oftast álún, sem lita-
festi við jurtalitun. I kaflanum um
rauða liti (II. kafla) í riti Olaviusar, í
undirkafla sem hann nefnir „Al-
20 HUGUROG HÖND 2006