Spássían - 2013, Side 13

13
„Hið lifandi dauða sjónarhorn gefur til kynna að í huga allra uppvakninganna sé hugsanaflæði í gangi, tilraunir til að halda í minningar, til að skilja sjálfan sig og umheiminn
spyrja krítískra spurninga á borð við
hvað það merki að hugsa sjálfstætt,
að vera múgur, að vera lifandi eða að
vera dauður.
 Ungur maður ráfar stefnulaus
um flugvöll, en hann er dauður.
Allir hinir eru líka dauðir. Samt haga
þeir sér eftir vanafestunni, svona er
samfélagsleg forritunin úr lifanda
lífi sterk. Þetta er upphafsatriði
nýlegrar uppvakningamyndar, Volgra
kroppa (Warm Bodies, 2013), þar
sem meirihluti mannfólks hefur
breyst í lifandi dauða líkama sem
ráfa um borgarlandslagið, dauf
ljósrit af þeirri tilveru sem áður var.
Atriðið er kannski ekki raunsæi sýn á
flugvallarlíf í okkar samtíma, en það
er öflug myndhverfing um slíkt líf.
Að því leyti minnir það óneitanlega á
íkonískar senur úr einu meistaraverki
uppvakningamyndanna, Dögun
hinna dauðu (Dawn of the Dead,
1978), eftir George romero, þar
sem hjarðir lifandi dauðra falla
ofan í auðveld hegðunarmynstur úr
fyrri tilveru og hópast saman innan
verslunarmiðstöðva. Myndhverfingin
er hvorki flókin né abstrakt og í
raun er það einfaldleikinn sem gerir
hana svo sterka; hinir heiladauðu
ráfa á milli verslana án nokkurs
markmiðs, eins og neytendur í leit
að einhvers konar uppfyllingu fyrir
sálina sem hægt er að kaupa á útsölu
í fínustu tískubúðunum, vegna þess
samfélagið hefur sannfært þá um
að þar liggi hamingjan grafin. Það
er ekki að ástæðulausu að mynd
romeros snertir djúpan streng í
þjóðarsál neyslusamfélagsins og að
Dögun hinna dauðu sé almennt talin
með bestu uppvakningamyndum
kvikmyndasögunnar.
 Uppvakningurinn sem heiladauð
manneskja er nokkurs konar tómur
strigi fyrir samfélagsgagnrýni, að
minnsta kosti hverja þá ádeilu sem
beinist að hjarðhegðun mannfólks.
Með því að stilla upp heiladauðum
uppvakningum og mannfólki af holdi
og blóði verður til andstæðupar
sem beinlínis kallar á einhvers
konar ádeiluflöt. Í Dögun hinna
dauðu verður neyslusamfélagið
skotspónn ádeilunnar, þar sem
eftirlifendur kljást við líf og dauða
innan um doðasóttina sem herjar á
samfélagið og fær áhorfendur til að
horfast í augu við erfiðar spurningar
um hvað það þýði að þurfa að
leggja eitthvað á sig til að komast
í gegnum tilveruna í stað þess að
velja augljósasta eða auðveldasta
kostinn (í þessu tilviki tákngert í
gegnum líf uppvakningsins). romero
nýtir svipað samspil þeirra lifandi
og dauðu til að skapa litríka ádeilu á
hjarðhegðun mannfólks í svarthvítum
forvera Dögunarinnar, Nótt hinna
lifandi dauðu (Night of the Living
Dead, 1968), þar sem múgæsing
byssuglaðra manna reynist verri ógn
en uppvakningarnir þegar upp er
staðið og múgseðlið verður til þess
að saklaust fórnarlamb er drepið
að tilefnislausu, í eftirminnilegri
senu sem minnir meira á kvikmynd
um kynþáttahroka heldur en
uppvakningahrylling.
VEruFræði uppVAkNiNgA
Uppstilling andstæðuhópanna –
hinna lifandi og hinna lifandi dauðu
– elur af sér auðveldar samlíkingar
og speglanir yfir borðið, en pörunin
byggir á því að á milli hópanna liggi
breið gjá, algjör aðgreining sem
skilur „þá“ frá „okkur“. En hvað
gerist þegar uppvakningar fara
að sýna „mennskar“ tilfinningar,
jafnvel hugsa sjálfstætt, og byrja
þannig að brúa gjána? Uppvakningar
sem verða „mannlegir“ brjóta upp
myndlíkinguna að nútímamaðurinn
sé uppvakningur með því að rugla
tengsl myndar og merkingarmiðs.
Báðar verur verða hluti af sama
hópi, en ekki lengur andstæðupólar,
og mörkin þeirra á milli verða
þokukennd með meiru. Ungi
maðurinn sem ráfar um flugvöllinn í
Volgum kroppum er tilfinningavera
og því ekki „venjulegur“
uppvakningur, í hefðbundnum
skilningi orðsins, en hann er heldur
ekki alveg „mannlegur“ og hristir því
rækilega upp í viðtekinni stéttaskipan
uppvakningamynda. Uppvakningar,
a.m.k. kvikmyndasögulega séð,
eru innantómar verur sem hugsa
ekki, þótt þeir séu í mannslíki. Hin
mennska sál (eða hinn mennski
andi) er horfin úr líkamanum og eftir
stendur sálarlaus þræll sem fylgir
annað hvort tilskipun yfirboðara
síns eða einhvers konar innri
forritun, hrárri eða villtri eðlisávísun.
Hinn klassíski uppvakningur
kvikmyndanna kemur úr haitískri
þjóðtrú, þar sem galdramenn