Spássían - 2013, Side 38

38
„STAðAN í menningarmálum er í senn betri og verri
en fyrir hrun. Eftir hrun hafa stofnanir okkar mætt
heilmiklum niðurskurði, og það er alltaf erfitt. En á
móti kemur að umræðan um menningu hefur breyst
mikið. Okkur hefur tekist að festa hugtakið „skapandi
greinar“ í sessi, og sýna fram á mikilvægi þeirra.
Stjórnmálin eru orðin reiðubúin að fjárfesta í skapandi
greinum, sem er mikil breyting frá því sem var. Við
sjáum stóreflda verkefnastyrki, sem hefur auðvitað
mikið að segja fyrir grasrót listamanna og þar með
menninguna almennt. Þessari vakningu er mikilvægt
að halda áfram án þess að það bætist við einhver
arðsemiskrafa, því galdurinn á bak við skapandi
greinar er auðvitað sá að þú veist ekki fyrirfram hvað á
eftir að skila störfum og arði.“
STærrA Og MEirA EN pENiNgAr
Nýlegar skýrslur um efnahagslega arðsemi skapandi
greina hafa vakið mikið umtal, en jafnframt hafa
heyrst þær raddir að fjárhagsleg hagkvæmni megi
ekki verða aðaláhersluefnið í umræðu um menningu
og listir. Katrín segist hafa reynt að gæta sín á því
og segir að það geti orðið erfitt við að eiga ef fólk
fari að líta á skapandi greinar sem eitthvað sem eigi
endilega að skila arði. „Það skiptir auðvitað þessar
greinar máli að það sé viðurkennt að þetta sé ekki
eitthvert „hobbý“ heldur alvöru vinna; að ríkið gefi
ekki bara fólki peninga fyrir að dunda sér. En það
má heldur ekki gleyma því um hvað sú vinna snýst.
Hún snýst ekki aðeins um að búa til peninga og
skapa störf heldur um að búa til menningu, sem
er eitthvað miklu stærra og meira en hægt er að
mæla á efnahagslegum mælikvarða. Þessi umræða
er því nauðsynleg fyrir menninguna en getur líka
verið hættuleg. „Stjórnsýslulega“ niðurstaðan –
sem kannski hefur eitthvað að segja – varð sú að
hér yrði áfram „menningarráðuneyti“ sem heldur
utan um menninguna, frumsköpunina ef svo má
að orði komast, en að skapandi greinar heyri undir
atvinnuvegaráðuneyti. Því við verðum að hafa
stoðkerfi þegar listirnar komast á það stig að farið
er út í framleiðslu. Stoðkerfi kvikmyndanna hefur
til dæmis batnað og það er tvískipt á þennan hátt;
annars vegar er sjóðurinn sem leggur í frumsköpunina
og hins vegar eru endurgreiðslurnar sem snúast
mun meira um framleiðslu. Hugmyndin um skapandi
greinar er þá sú að þær séu nokkurs konar afsprengi
menningar fremur en að öll menning sé endilega
skapandi greinar. Og að þetta tvennt megi ekki taka
frá hvort öðru.“
LiSTiN Ekki MuNAður
Í kjölfar hrunsins einkenndist umræðan um styrki
til menningarmála og laun til listamanna af mikilli
neikvæðni og Katrín segist ekki hafa farið varhluta
af því. „Ég fór náttúrulega í það á mínum fyrstu
dögum í embætti að fjölga listamannalaunum
ríflega, úr 1200 mánuðum á ári í 1600, með markmið
atvinnusköpunar og eflingu grasrótarinnar að
leiðarljósi. Það voru ekki allir ánægðir með það og
mörgum fannst það alveg fráleit forgangsröðun. En
liður í því að kortleggja hagræn áhrif hinna skapandi
greina var einmitt að sýna fram á að það sé ekki bara
gott fyrir samfélagið að styrkja þær, heldur líka fyrir
efnahaginn; að renna fleiri stoðum undir fullyrðingar
um mikilvægi menningarinnar.“
 Katrín segist ekki hafa hikað við að taka þá umræðu
hvenær sem er og hvar sem er. „Þetta snýst um það
hvort listræn menning sé nauðsynleg fyrir samfélagið
eða ekki. Og þar takast á tvö ólík viðhorf. Annars
vegar eru þeir sem segja að listir og menning sé bara
einhver munaður, eins og risna þegar vel gengur. Aðrir,
þeirra á meðal ég, segja að listmenning sé hverju
samfélagi nauðsynleg. Og ég held að ég hafi góð rök
fyrir mínu máli. Ef við lítum á söguna sjáum við til að
mynda að eitt af því sem einkennir hnignun samfélaga
er að listir og menning hverfa. Þær eru mikilvægt
samfélagslegt lím. Það er mikilvægt fyrir okkur öll að
listamenn fjalli um samfélagið og að við eigum kost á
því að njóta listar og menningar.“
MikiLVægAST Að BrEYTA ViðHOrFiNu
Katrín segir mikið hafa gengið á undanfarin fjögur ár.
„Það sem hefur verið leiðinlegt er niðurskurðurinn,
sem er auðvitað ekki óskastaða neins ráðherra og
kannski allra síst ráðherra úr mínum stjórnmálaflokki,
sem hefur það beinlínis á stefnuskránni að efla
menningargeirann. En mestu máli skiptir að við
höfum tekist á við þessa neikvæðu umræðu og breytt
henni svolítið. Ég fylgist vel með opinberri umræðu
og ég heyri að okkar orðræða um hinar skapandi
greinar hefur haft áhrif. Og það er kannski stóra
málið, ekki einstakar krónutölur eða lagabreytingar.
Annað jákvætt sem ég vil nefna er menningarstefnan
sem var samþykkt á þinginu síðasta vetur en hún
hefur farið fremur hljótt. Það góða við hana var að
henni fylgdi mikil umræða í geiranum; við leituðum
umsagna, héldum ráðstefnur og málþing, og tókst
að búa til plagg sem er svo sem ekki ávísun á krónur
og aura en snýst um ákveðin leiðarljós í menningu.
Næsta skref er að vinna að því í áföngum að koma
þessari stefnu í gang, en ég held að það sé mikilvægt
í sjálfu sér að við höfum gengið í gegnum það ferli
að skrifa niður menningarstefnu. Það hefur aldrei
Viðhorfið hefur verið að
stjórnvöld eigi ekki að hafa
skoðun á menningu en
auðvitað hafa stjórnvöld
haft skoðun á menningu,
sem hefur til að mynda birst
í því hvernig þau hafa sett
fé í hana og hvaða lög þau
hafa sett. Mér hefur því alltaf
fundist þetta falsrök; einhver
afskiptaleysisstefna sem gildir
ekki í raun og veru.