Spássían - 2013, Qupperneq 59

59
Vald og valdaleysi
Eftir Kolfinnu Jónatansdóttur
Vilborg Davíðsdóttir. Vígroði.
Mál og menning. 2012.
VÍGROðI eftir Vilborgu Davíðsdóttur
er framhald bókarinnar Auðar (2009)
og er söguleg skáldsaga sem gerist
á einum vetri á síðari hluta níundu
aldar. Hún lýsir samfélagi og átökum á
norðanverðum Bretlandseyjum, sem
og togstreitu á milli ólíkra þjóðarbrota
og trúarhugmynda. Í forgrunni er
Auður djúpúðga Ketilsdóttir, sem
síðar varð landnámskona á Íslandi,
en sagan snýst ekki eingöngu um
örlög hennar, heldur lýsir þjóðfélagi
þessa tíma. Bókin skiptist í tvo
hluta. Í þeim fyrri segir frá heimsókn
Auðar til foreldra sinna og systkina
á eynni Tyrvist og dvöl hennar þar.
Í þeim síðari er ýmist sagt frá því
sem gerist að Þórsá, bæ Auðar, og
ferð Þorsteins sonar hennar með
Orkneyjajarli. Sagan er sögð í þriðju
persónu og þó að Auður og sonur
hennar Þorsteinn fái mest rými er
öðrum persónum einnig fylgt eftir og
skyggnst inn í ólíkar aðstæður þeirra
eftir kyni, aldri og þjóðfélagsstöðu.
Þetta dýpkar söguna töluvert og veitir
sýn inn í ólíka heima. Þrátt fyrir að
persónurnar nái mismiklum tökum á
lesanda er þessi leið mun áhrifaríkari
en ef Auði einni væri fylgt eftir allan
tímann og sjónarhornið einskorðað
við hana.
 Í upphafi sögunnar óttast hin
fráskilda Auður að faðir hennar
ákveði að gifta hana á ný, til að auka
eigin tengsl og völd. Þrátt fyrir að
standa ein fyrir búi, vera útsjónarsöm
og hafa komið ár sinni vel fyrir borð er
hún ekki sjálfráð. Það að vera háður
valdi annarra er áberandi þema í
sögunni. Konur hafa lítið um eigið
líf að segja, hverjum þær eru gefnar
eða hvort börn þeirra fái að lifa. Þær
verða að lúta ákvörðunum feðra
sinna, eiginmanna og bræðra og geta
einungis haft óbein áhrif. Almenningur
er einnig háður höfðingjunum og
valdabrölti þeirra, þarf að sýna
þeim hollustu, borga þeim skatta og
skyldur og jafnvel fylgja þeim í víking
eða herfarir. Einnig getur það verið
flókið að velja hverjum beri að fylgja,
líkt og Þorsteinn sem þarf að sverja
Orkneyjajarli, andstæðingi föður
síns, hollustueið. Hernaði er líka lýst
á ófagran hátt, hann reynist óskyldur
hugrekki og sæmd og snýst að miklu
um rán, gripdeildir og ótta. Innst inni
þrá allir frið og nóg jarðnæði og því
verður hið nýfundna land í norðri, þar
sem engir höfðingjar bítast um völd,
heillandi valkostur.
 Lítið er vitað um líf Auðar eða
annarra á þessum slóðum áður en
þau héldu til Íslands en höfundur
vinnur vel úr þeim heimildum sem til
eru og skáldar í eyðurnar. Stundum
er þó fullmikil áhersla lögð á að koma
staðreyndum til skila og bitnar það á
flæði sögunnar. Sagan er þó grípandi
og spennandi og lesanda stendur
engan veginn á sama um afdrif
sögupersóna. Endirinn bendir til þess
að framhalds sé að vænta.
 Frágangur bókarinnar er til
fyrirmyndar og kápuskreyting
smekkleg. Aftast í bókinni er
ættartré Auðar og skýringar á
gelískum hugtökum. Höfundur gerir
einnig grein fyrir efnivið sínum og
heimildum og eru þessar viðbætur
mjög gagnlegar, sem og landakortið
sem er innan á bókarkápu.
Ljósmyndir
uppspretta skáldskapar
Eftir Ástu Gísladóttur
ransom riggs. Heimili fröken Peregrine
fyrir sérkennileg börn. Salka. 2012.
SAGAN segir frá unglingsdrengnum
Jakob sem er alinn upp við
ævintýralegar sögur afa síns.
Þessum sögum fylgja ljósmyndir af
skrítnum krökkum og trúir Jakob
þeim mátulega. Þegar afinn deyr á
voveiflegan hátt og furðulegir hlutir
fara að gerast ákveður hann að
ferðast til Englands til að læra meira
um sögu afa síns og hvort eitthvað sé
í raun til í þessum ótrúlegu sögum og
undarlegu ljósmyndum. Þegar þangað
er komið reynist raunveruleikinn mun
furðulegri en hann hafði gert sér í
hugarlund.
 Heimili fröken Peregrine fyrir
sérkennileg börn er sérkennileg bók.
Hún sækir innblástur frá gömlum
ljósmyndum sem höfundur fékk
að láni úr einkasöfnum fólks sem
hafði hafði sankað þeim að sér á
flóamörkuðum og bílskúrssölum víðs
vegar um Bandaríkin. Myndirnar eru
allar teknar af raunverulegu fólki
við raunverulegar aðstæður, þótt
ljósmyndablekkingum hafi verið
beitt á nokkrar. Þær eru svo fléttaðar
inn í skáldaða frásögn bókarinnar,
og eru því undanfari frásagnarinnar
í stað þess að vera viðbót eins og
oftast á við. Persónur og atvik eru
greinlega skálduð til að falla að
skemmtilegum myndum og sagan
látin laga sig að þeim frekar en öfugt.
Stemningin verður þannig stundum
óþægilega raunveruleg. Það reynir
að vísu svolítið á trúverðugleikann
að persónur bókarinnar skuli taka
myndir í gríð og erg og hafa aðstöðu
til að framkalla þær á afskekktri eyju
á tímum síðari heimstyrjaldarinnar.
Margar myndanna eru einnig
greinilega teknar í ljósmyndastúdíói
en ekki við þær aðstæður sem lýst
er í bókinni. Vitneskjan hvaðan
myndirnar koma dregur óneitanlega
úr áhrifamætti þeirra, og svo hægt sé
að lifa sig inn í söguna þarf að leggja
þessa vitneskju til hliðar. En engu að
síður er um skemmtilega og öðruvísi
tilraun að ræða og sá heimur sem
ljósmyndirnar fæða af sér er bæði
flókinn og frumlegur. Sagan endar í
nokkuð lausu lofti enda mun framhald
vera á leiðinni. Það verður spennandi
að sjá hvernig samspil ljósmynda og
skáldskapar verður þar.