Morgunblaðið - 17.01.2020, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ein spurningsem öðruhvoru hefur
skotið upp kollinum
síðustu ár er hvað
Vladimír Pútín
Rússlandsforseti hyggst gera
þegar yfirstandandi kjörtímabil
hans rennur út 2024 því að sam-
kvæmt stjórnarskrá Rússlands
má hann ekki sækjast eftir emb-
ættinu fyrr en 2030. Þá verður
hann 78 ára gamall.
Sterkar vísbendingar um
hvernig Pútín sér fyrir sér
framhaldið fengust í stefnuræðu
hans á miðvikudag. Þar kynnti
hann víðtækar breytingar sem
hann vill gera á stjórnarskrá
Rússlands. Í kjölfarið sagði öll
ríkisstjórnin af sér og Dímítrí
Medvedev, sem þar vék sæti
sem forsætisráðherra, var sett-
ur í þjóðaröryggisráð Rússa.
Við fyrstu sýn miða fyrirhug-
aðar breytingar að því að
styrkja vald hinna ýmsu stofn-
ana Rússlands, einkum Dúm-
unnar, á kostnað forsetaemb-
ættisins. Þegar nánar er að gáð
opna breytingarnar á þann
möguleika að Pútín haldi sessi
sem valdamesti maður Rúss-
lands, jafnvel þó að hann yfir-
gefi forsetahöllina.
Síðast þegar hann var í þess-
ari stöðu, árið 2008, dugði hon-
um að fá Medvedev kjörinn sem
forseta á meðan Pútín færði sig
yfir í forsætisráðuneytið í fjögur
ár. Enginn velktist þó í vafa um
að Pútín væri hinn raunverulegi
valdhafi. Þegar Pútín tók svo
aftur við embættinu
2012 var búið að
lengja kjörtímabil
forseta upp í sex ár,
þannig að tólf ár
myndu líða en ekki
átta áður en leggja þyrfti þenn-
an kapal að nýju.
Pútín hét því í stefnuræðu
sinni að rússneska þjóðin myndi
greiða atkvæði um hinar fyrir-
huguðu breytingar áður en þær
tækju gildi. Efalítið mun rúss-
neska þjóðin, með einum eða
öðrum hætti, fylgja vilja forset-
ans enda nýtur Pútín sem fyrr
fádæma vinsælda þrátt fyrir að
hann hafi nú setið lengur sem
leiðtogi Rússa en nokkur frá
tímum Stalíns.
En hvert stefnir Pútín? Ætlar
hann aftur í forsætisráðuneytið,
sem nú myndi hafa enn frekari
völd? Eða mun hann taka við
forsæti í ríkisráði Rússa, sem
einnig á að fá aukið hlutverk?
Svörin eru ekki ljós en það eina
sem myndi koma á óvart væri ef
Pútín myndi setjast í helgan
stein árið 2024.
Staðreyndin er enda sú að
Pútín hefur tögl og hagldir í
rússneskum stjórnmálum þessa
stundina. Efnahagur landsins er
þó enn ótryggur eftir viðskipta-
þvinganir og refsiaðgerðir
vesturveldanna vegna Úkraínu-
málsins, og nánast algjörlega
háður olíu- og jarðgasútflutn-
ingi. Það skiptir þó litlu fyrir
Pútín svo lengi sem staða efna-
hagsins bitnar ekki á baklandi
hans í rússneskri millistétt.
Pútín virðist ekki
ætla að setjast í
helgan stein}
Sterk vísbending
um framhaldið
Demókratar ífulltrúadeild
Bandaríkjaþings
ákváðu loksins á
miðvikudag að
senda ákærur sínar
til embættismissis á hendur Don-
ald Trump Bandaríkjaforseta til
öldungadeildarinnar, mánuði eft-
ir að þær voru samþykktar.
Öldungadeildin þarf nú að rétta í
málinu og er gert ráð fyrir að það
taki fimm vikur hið minnsta.
Ákvörðun Nancy Pelosi, þing-
forseta neðri deildar og leiðtoga
demókrata í deildinni, um að
tefja málið í heilan mánuð hefur
því engu skilað. Pelosi vonaðist
til að hún gæti með töfunum
þvingað repúblíkana í öldunga-
deildinni til að kalla fyrir þau
vitni í málinu sem demókratar
telja að muni koma sér verst fyr-
ir Trump. Þeirri störukeppni gat
aðeins lokið á einn veg og bætti
ekki stöðu demókrata.
Ljóst virðist að meirihluti
öldungadeildarinnar mun sýkna
Trump kemur nema einhver
stórfengleg ný sönnunargögn
komi fram á næstu fimm vikum,
sem ekki hafa fund-
ist þrátt fyrir nær
stöðugar rannsóknir
á Trump í tæp þrjú
ár. Sú staðreynd að
enginn þingmaður
repúblíkana, hvorki í full-
trúadeild né öldungadeild, hefur
virst líklegur til að snúast gegn
forsetanum hefði átt að færa
demókrötum heim sanninn um að
þessi barátta var töpuð áður en
hún hófst.
En hvað hefur þá áunnist?
Baráttan um Hvíta húsið fer
senn á flug og upphaf réttar-
haldanna mun skyggja á til-
raunir helstu vonbiðla demó-
krata til þess að sýna fram á að
þeir eigi erindi í forsetastól. Og
líklegt er að sókn demókrata
gegn forsetanum muni bara
verða til þess að margir kjós-
endur sem hefðu getað flakkað
yfir til þeirra muni slá skjald-
borg um Trump. Allt bendir því
til að þegar upp verði staðið muni
demókratar sjálfir tapa mest á
málarekstri sínum gegn Trump.
Það gæti reynst dýrkeypt, ekki
síst á kosningaári.
Demókratar hafa
leikið illa úr tapaðri
stöðu}
Refskákin að klárast
N
ú er tveir mánuðir síðan sjón-
varpið fjallaði um meint afbrot
íslensks fyrirtækis í Afríku.
Ekki er of djúpt í árinni tekið
að segja að þjóðin hafi verið
slegin eftir þáttinn. Fréttir bárust af því að
nokkrir hefðu í kjölfarið verið handteknir í
Namibíu, ráðherrar þurftu að segja af sér og
kunnugir segja að enn sé þetta mál stöðugt í
umræðunni þar í landi.
Fjármálaráðherra Íslands tjáði sig um
málið: „Auðvitað er rót vandans í þessu til-
tekna máli veikt og spillt stjórnkerfi í landinu.
Það virðist vera einhvers konar rót alls þess
sem við erum að sjá flett ofan af.“ Hér vísar
ráðherrann til þess að Namibía hafi kallað yfir
sig ósköpin með veiku og spilltu stjórnkerfi.
Fyrir réttri viku var ég í samkvæmi með
hópi virðulegra manna á sjötugsaldri. Það kom mér á
óvart að í þessum hópi var brosað að ummælum ráð-
herrans. Jafnframt greinilegt að flestir viðmælendanna
voru sannfærðir um að á Íslandi yrði ekkert frekar gert
með málið. Það yrði þagað í hel.
Sjálfur hef ég trú á því að hér á landi sé hvorki spillt
né sérlega veikt stjórnkerfi. Þar til bær yfirvöld munu
örugglega rannsaka málið ofan í kjölinn og ákveða svo
hvort þau telja ástæðu til frekari aðgerða. En viðbrögð
félaga minna eru lýsandi um þá trú, eða öllu heldur
vantrú, sem Íslendingar hafa á stjórnvöldum. Tor-
tryggnin ræður ríkjum. Og kannski ekki skrítið, því að
hefðbundnir íslenskir stjórnmálamenn hafa langa
reynslu af því að sveipa erfið mál þagnar-
hjúpi.
Nýlega sagði heilbrigðisráðherra á fundi
með læknaráði Landspítalans: „Ég verð bara
að nota tækifærið hér og segja við læknaráð,
að það er töluverð áskorun fyrir ráðherra að
standa með Landspítala þegar koma ályktanir
á færibandi sem tala um það að þessi stofnun
sé nánast hættuleg.“ Margir hafa skilið um-
mælin á þann veg að ráðherrann vilji ekki fá
gagnrýni á sína stjórnun. Sá skilningur er
eðlilegur miðað við hve viðkvæmir stjórn-
málamenn eru oftast fyrir gagnrýni. Þeir sem
segjast vera með þykkan skráp verða oftast
sárastir, ef út á störf þeirra er sett. En auðvit-
að má líka hugsa sér að ráðherrann hafi
hreinlega verið búinn að fá nóg af því að þeir,
sem ættu að halda gæðum íslenska heil-
brigðiskerfisins á lofti, gerðu stöðugt lítið úr því.
Umræðuhefð getur verið með ýmsum hætti, en eitt er
víst. Án umræðu verða engar framfarir. Þöggun er virkt
stjórntæki þeirra sem vilja verja sérréttindi. Á ferðum
mínum um landið sem stjórnmálamaður varð ég bara
einu sinni fyrir dónalegum viðtökum. „Eigandi“ lítils
sjávarpláss sagði mér að minn málflutningur ætti lítinn
hljómgrunn í sínum bæ. Síðast hefði einn íbúi kosið Við-
reisn. Það myndi ekki endurtaka sig.
Boðskapurinn var skýr: Ég kæri mig ekki um að „mín-
ir þegnar“ heyri svona tal og fái nýjar hugmyndir.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Ekki segja neitt
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Ýmsar vísbendingar eru umminnkandi umsvif á bygg-ingarmarkaði. Þannig hef-ur magn innflutnings
byggingarhráefna minnkað á umliðn-
um mánuðum og launþegum í bygg-
ingarstarfsemi og mannvirkjagerð
hefur fækkað. Er fjöldi þeirra nú á
svipuðu róli og á fyrri hluta ársins
2018. Merki um þessa þróun þurfa í
sjálfu sér ekki að koma á óvart í ljósi
þess mikla vaxtar sem verið hefur á
umliðnum misserum og bent er á það
í nýútkominni mánaðarskýrslu Hús-
næðis- og mannvirkjastofnunar
(HMS) að umsvifin á byggingarmark-
aði séu enn mikil í sögulegu sam-
hengi.
Oft má lesa vísbendingar um
minnkandi umsvif úr fjölda bygging-
arkrana á hverjum tíma en nú liggur
fyrir að skoðunum Vinnueftirlitsins á
byggingarkrönum fækkaði um 26%
milli áranna 2018 og 2019, sem er í
fyrsta sinn frá árinu 2010 sem skoð-
unum fækkar milli ára að því er fram
kemur í mánaðarskýrslunni. „Árs-
breytingin er á pari við breytinguna á
milli áranna 2009 og 2010 í prósentum
talið en fjöldinn er talsvert meiri,“
segir þar.
Fram kom á nýju yfirliti Þjóð-
skrár Íslands í vikunni um fasteigna-
markaðinn á nýliðnu ári að heildar-
velta fasteignaviðskipta í fyrra jókst
um 4,4% frá árinu á undan en fjöldi
kaupsamninga stóð í stað á milli ára.
Bent er á í mánaðarskýrslu HMS að
þar af nam samdrátturinn um 6% á
höfuðborgarsvæðinu en aukning átti
sér stað um 1% í nágrannasveitar-
félögum.
Húsnæðisskuldir heimilanna
halda þó áfram að aukast og var
nóvember síðastliðinn næststærsti
mánuðurinn á umliðnum árum í
hreinum nýjum útlánum, sem voru þá
þegar orðin meiri en á sama tímabili á
árinu á undan. Fram kemur að árs-
hækkun útistandandi íbúðalána var í
lok nóvember um 5,4% en fór hæst
upp 7% í febrúar sl.
Enn er vaxandi munur á lægstu
vaxtakjörum íbúðakaupenda milli líf-
eyrissjóðanna og banka. Sjóðs-
félögum lífeyrissjóða hafa staðið til
boða lán með breytilegum verð-
tryggðum vöxtum allt niður í 1,69%
frá í mars sl. en lægstu vextir í boði
hjá bönkum eru 2,9%.
Lesa má úr mánaðarskýrslu
HMS að aukinni lántöku íbúðalána
hefur fylgt að fleiri sem búa í eigin
húsnæði telja sig standa undir íþyngj-
andi húsnæðiskostnaði. Vanskil bæði
eigenda húsnæðis og leigjenda hafa þó
jafnt og þétt minnkað á seinustu ár-
um. Er staða leigjenda talin fara batn-
andi, sem má m.a. merkja af því að
húsnæðiskostnaður þeirra í hlutfalli af
ráðstöfunartekjum virðist hafa lækk-
að lítið eitt frá 2015 og bent er á í mán-
aðarskýrslunni að verulega hefur
dregið úr því að leigjendur séu eftir á í
greiðslu á leigu. Þessar niðurstöður
eru þó einkum byggðar á tölum frá
árinu 2018 en þá virðast bæði eig-
endur og leigjendur hafa átt auðveld-
ara með að standa við fjárhagslegar
skuldbindingar vegna húsnæðis.
Þótt um hægist á fasteignamark-
aði er vert að hafa í huga að síðasti
mánuður nýliðins árs var líflegri en oft
áður. Í umfjöllun Hagsjár Landsbank-
ans kemur fram að þá fjölgaði kaup-
samningum á höfuðborgarsvæðinu
um 25% frá sama mánuði árið áður og
um 3% utan þess. „Til samanburðar
mældist 29% samdráttur milli ára á
höfuðborgarsvæðinu í desember árið
2018, og 19% samdráttur utan þess.“
Færri kranar og
minna flutt til landsins
Kranavísitala og vanskil á húsnæðiskostnaði
Fjöldi byggingarkrana skv. kranaskoðunum vinnueftirlitsins 2000-2019
Vanskil á húsnæðiskostnaði 2004-2018
Hlutfall íbúa á heimilum í vanskilum húsnæðislána eða leigu
400
300
200
100
0
20%
15%
10%
5%
0%
Fjöldi krana
Eigendur Leigjendur
'04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18
'00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 '19
Heimild: Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS)
Í mánaðarskýrslu HMS segir að
frá ársbyrjun 2014 hafi leiguverð
í nágrannasveitarfélögum höfuð-
borgarsvæðisins hækkað um
nær 25% umfram launavísitölu
Hagstofunnar. ,,Frá því í sumar
hefur þó verið nokkur viðsnún-
ingur og hefur leiguverð lækkað
um 3,2% í hlutfalli við almenna
launaþróun síðan þá.“
Í umfjöllun um stöðu leigjenda
er m.a. fjallað um nærumhverfi
leigjenda og íbúa í eigin hús-
næði. Í könnun Hagstofunnar
komi fram að fólk á leigumarkaði
telji sig oftar búa við hávaða eða
glæpi í umhverfi sínu en þeir
sem búa í eigin húsnæði. Lítill
sem enginn munur sé hins vegar
á því hvort fólk telji sig búa við
mengun eða óhreinindi eftir því
hvort það er á leigumarkaði eða í
eigin húsnæði.
Nokkur við-
snúningur
LEIGUMARKAÐURINN