Morgunblaðið - 25.01.2020, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 2020
Á morgun, sunnu-
daginn 26. janúar
2020, er alþjóðadagur
holdsveikinnar (World
Leprosy Day). Dag-
urinn hefur verið til-
einkaður holdsveiki
frá árinu 1953 til að
vekja athygli á hinum
ævaforna sjúkdómi,
holdsveiki. Dagurinn
er fyrst og fremst
hugsaður til að vekja
fólk til umhugsunar um sjúkdóm
sem margir telja að búið sé að
uppræta. Nú til dags er holdsveiki
ekki aðeins gleymdur sjúkdómur
heldur er einnig fólkið sem smitað
er af holdsveiki svo að segja
gleymt. Fólk smitast hins vegar
enn af þessum sjúkdómi – eins
ótrúlega og það hljómar – því að
árið 2018 voru 619 nýgreind tilfelli
holdsveiki um allan heim. Í þeim
hópi voru ung börn. Flest tilfelli
holdsveikinnar eru á Indlandi, í
Brasilíu, Indónesíu og Afríku.
Holdsveiki hefur aftur gert vart
við sig í Danmörku en þaðan hvarf
þessi óhugnanlegi sjúkdómur á
miðöldum. Talið er að
um 200 þúsund manns
um heim allan séu
með sjúkdóminn nú
um stundir og fái
meðferð við honum –
þótt enginn á Íslandi
sé með hann nú. Hvar
sem sjúkdómurinn
greinist þykir enn
mikil skömm að grein-
ast með hann.
Á alþjóðadegi
holdsveikinnar er
sjónum beint að
holdsveikum börnum
og einblínt á að útrýma þeirri fötl-
un sem fylgir því að smitast af
holdsveiki. Ekki síst er mikilvægt
að útrýma þeim fordómum sem
fylgja því að fá holdsveiki. Á Ís-
landi fengu börn holdsveiki fyrr á
öldum en sem betur fer er búið að
útrýma veikinni hér á landi. Síðasti
holdsveikisjúklingur á Íslandi, full-
orðin kona, lést hér á landi í lok
áttunda áratugar 20. aldar. Holds-
veiki hefur ekki gert vart við sig
síðan hér á landi.
Holdsveiki er langvinnur smit-
sjúkdómur og er meðgöngutími
hans allt frá sex mánuðum upp í 20
ár. Einstaklingar geta smitast á
barnsaldri en veikjast ekki endi-
lega fyrr en þeir eru komnir á full-
orðinsaldur. Bakterían sem veldur
holdsveiki ber heitið Mycobacteri-
um leprae. Það var norskur læknir
sem uppgötvaði hana árið 1873 en
fyrir þann tíma var ekki vitað að
sjúkdómurinn væri af völdum
bakteríu. Lækning við holdsveiki
fannst ekki fyrr en á fimmta ára-
tug 20. aldar en fyrir þann tíma
var það dauðadómur að smitast af
sjúkdómnum þar eð engin baktería
hefur meiri limlestingar í för með
sér fyrir þann sem veikist en
holdsveikibakterían. Í dag er
holdsveiki læknanlegur sjúkdómur
en sýklalyfjameðferð við honum
tekur minnst hálft ár.
Sagan af Sófusi, 11 ára,
og öðrum íslenskum
holdsveikum börnum
Holdsveiki er algengust meðal
fullorðinna. Fólk getur smitast af
holdsveikibakteríunni á barnsaldri
en ekki veikst fyrr en á fullorðins-
aldri, eins og fyrr segir. Rann-
sóknir hafa staðfest að börn undir
15 ára aldri eru sérlega móttæki-
leg fyrir bakteríunni vegna þess
hversu óþroskað ónæmiskerfi
þeirra er. Yngsta barn sem vitað
er til að hafi smitast af holdsveiki
var þriggja vikna, á eyjunni Mart-
inique í Karíbahafi árið 1954.
Þau börn sem smitast af holds-
veiki fá bakteríuna í sig frá holds-
veikum foreldrum sínum eða öðru
holdsveiku fólki sem þau umgang-
ast. Þá hafa nýlegar rannsóknir
staðfest að móðurmjólk smitaðrar
holdsveikrar móður getur smitað
ungbarn. Holdsveikibakterían get-
ur einnig leynst í fylgjuvef hjá
holdsveikri konu. Elsta heimild af
holdsveikri íslenskri konu sem
gekk með barn er frá 1783. Hinn
29. ágúst það ár fæddi Ingibjörg
Gísladóttir, 35 ára húsmóðir á Mið-
hópi í Vestur-Húnavatnssýslu,
drenginn Gísla. Ingibjörg lést í
sængurlegu sinni af völdum holds-
veiki og fæðingarnauðar. Gísli litli
lifði í fimm daga og lést daginn eft-
ir andlát móður sinnar. Vel getur
verið að hann hafi smitast af bakt-
eríunni þegar í móðurkviði.
Á árunum 1898-1924 lögðust
átta holdsveik börn inn á Holds-
veikraspítalann í Laugarnesi, sjö
drengir og ein stúlka. Þau voru á
aldrinum sex til 15 ára. Þau áttu
öll holdsveik foreldri.
Yngsti holdsveikisjúklingurinn
var Gunnar Halldórsson, sex ára.
Móðir hans, Kristjana Gunnars-
dóttir, var þegar orðin holdsveik
þegar hún gekk með drenginn.
Gunnar lést af völdum holdsveiki
árið 1945 en hann dvaldi í einangr-
un á Holdsveikraspítalanum í
Laugarnesi í 21 ár. Fyrsti sjúk-
lingur sem lagðist inn á Holds-
veikraspítalann í Laugarnesi, þeg-
ar hann tók til starfa í október árið
1898, var barn. Hann hét Sófus
Guðjónsson, 11 ára. Hann var
sendur frá Vestmannaeyjum, kom-
inn með hnúta í andliti en það voru
einkenni hættulegustu tegundar
holdsveikinnar, líkþrárinnar. Í
landinu voru í gildi ströng einangr-
unarlög og var Sófus fluttur til
Reykjavíkur þar sem hann skyldi
einangraður frá ósýktu fólki. Saga
Sófusar er sorgarsaga. Þegar hann
kom í Laugarnes var móðir hans
þegar dáin úr holdsveiki og einnig
fimm ára bróðir hans. Sófus var
langt leiddur af holdsveikinni og
fékk hjúkrun og læknismeðferð á
spítalanum. Hann lést þar 20. sept-
ember árið 1901, þá 14 ára að
aldri.
Það er nöturlegt að vita að enn
þann dag í dag smitast börn af
holdsveiki en skal það áréttað hér
að veikinni hefur verið útrýmt hér
á landi en engu að síður er hún
enn í dag tilkynningarskyldur
sjúkdómur til heilbrigðisyfirvalda.
Holdsveik börn á Íslandi
Eftir Erlu Dóris
Halldórsdóttur » Alþjóðadagur holds-
veikinnar er á morg-
un. Á Íslandi fengu börn
holdsveiki fyrr á öldum
en sem betur fer er búið
að útrýma veikinni hér
á landi.
Erla Dóris
Halldórsdóttir
Höfundur er doktor í sagnfræði.
edh@hi.is
Ljósmyndari/Óþekktur
Yngstur Þessi drengur, Gunnar
Halldórsson, var einn af þeim
ógæfusömu Íslendingum sem smit-
uðust af holdsveiki ungir að aldri.
Drengurinn er líklega yngstur
holdsveikisjúklinga á Íslandi sem
settur var í einangrun vegna veik-
innar í byrjun 20. aldar.
Nýtt hugtak hefur
skotið rótum í alþjóð-
legum stjórnmálum,
þ.e. hugtakið „highly
likely“. Þetta hugtak
er óspart notað til
þess að ásaka og jafn-
vel sakfella ríki fyrir
hvers konar illvirki
og vafasaman verkn-
að, án þess að þurfa
um leið að leggja
fram sannanir máli sínu til stuðn-
ings.
Tvö sláandi dæmi um þetta eru
Scripal-málið í Bretlandi og svið-
sett eiturefnaárás í Sýrlandi sem
varð tilefni loftárása Bandaríkja-
manna og NATO-ríkja á sjálfstætt
og fullvalda Sýrland.
Þessi aðferð í alþjóðlegum áróð-
urshernaði hefur einkum beinst að
Rússum og ríkjum sem halla sér
að þeim. Vestrænir „einnota“
stjórnmálamenn eiga erfitt með að
sætta sig við fádæma vinsældir
Vladimírs Pútíns Rússlandsforseta
heimafyrir, svo og sí-
vaxandi árangur hans
og áhrif í alþjóða-
stjórnmálum.
Refsiaðgerðir vest-
rænna ríkja (GBS fyr-
ir hönd íslensku þjóð-
arinnar), sem hafnar
voru eftir lýðræðis-
lega ákvörðun Krím-
búa um að sameinast
Rússlandi, sem þeir
hafa í raun ávallt til-
heyrt, menningarlega
og sögulega, hafa snú-
ist upp í andhverfu sína. Rússum
hefur tekist að verða nær óháðir
innflutningi á matvælum; eru
orðnir stærstu hveitiútflytjendur
heims og í stórsókn í fiskvinnslu
og fiskveiðum, m.a. með aðstoð ís-
lenskra tækni- og markaðs-
fyrirtæja.
Þá er Krím að rísa úr ösku-
stónni eftir langa vanrækslu
Úkraínustjórnar og á góðri leið
með að verða sumar- og heilsupa-
radís á heimsmælikvarða.
Með refsiaðgerðum vesturveld-
anna hafa þau í raun „rekið“
Rússa til stóraukins samstarfs við
Kína, Indland og önnur ríki eystra
þar, svo og í BRICS-samstarfinu.
Þar með fjarlægist gullið tækifæri
til stóraukins samstarfs Evrópu-
ríkjanna við Rússa á sviði efna-
hags-, tækni- og menningarmála,
sem hefði orðið gæfuspor fyrir
báða aðila.
Refsiaðgerðirnar gegn Rússum
hafa vissulega tekið sinn toll efna-
hagslega, en frábær stjórn rúss-
neska seðlabankans á peninga-
málum, undir forystu hins mikil-
hæfa hagfræðings Elviru
Nabiullinu, hefur snúið vörn í
sókn, eins og nýjustu upplýsingar
alþjóðlegra efnahagsstofnana og
matsfyrirtækja bera vott um.
Nú á dögunum komst „highly
likely“ aftur í fréttir. Nýjar til-
lögur Rússlandsforseta til þess að
auka völd þjóðkjörins þings lands-
ins á kostað forsetavalds eru túlk-
aðar af svonefndum „fréttaskýr-
endum“ á Vesturlöndum sem
áform forsetans um að sitja ævi-
langt að völdum. Engra raka er
greinilega þörf og engu líkara en
„fréttaskýrendur“ hafi ekki lesið
tillögurnar. Þessar trakteringar
eru einnig bornar fram af íslensk-
um miðlum, sem gagnrýnislaust
þýða boðskapinn, þ.m.t. frétta-
stofu Ríkisútvarpsins, sem lengi
vel naut mikils trausts, en má nú
muna sinn fífil fegri. Spurning
hvort ekki sé tími kominn til að
leysa skattgreiðendur undan
þeirri ánauð að gjalda þessu
apparati tíund.
„Highly likely“ – Mjög líklegt
Eftir Vilhelm G.
Kristinsson »Þessar trakteringar
eru einnig bornar
fram af íslenskum miðl-
um, sem gagnrýnislaust
þýða boðskapinn, þ.m.t.
fréttastofu Ríkisútvarps-
ins, sem lengi vel naut
mikils trausts, en má nú
muna sinn fífil fegri.
Vilhelm G. Kristinsson
Höfundur er fyrrverandi
fjölmiðlamaður og núverandi
áhugamaður um alþjóðastjórnmál.
vilhelmg@simnet.is
Viðskiptafræðingur /
löggiltur fasteignasali
Símanúmer 659 4044
halla@gimli.is
Halla Unnur
Helgadóttir
Löggiltur
fasteignasali
Símanúmer 899 9787
sb@gimli.is
Sigþór
Bragason
Skrifstofa
Símanúmer 661 1121
ellert@gimli.is
Ellert Bragi
Sigurþórsson
Löggiltur fasteigna-
og skipasali
Símanúmer 773 7126
elinrosa@gimli.is
Elín Rósa
Guðlaugsdóttir
Sölustjóri
Símanúmer 896 5221
bardur@gimli.is
Bárður
Tryggvason
Viðskiptafræðingur /
sölufulltrúi
Símanúmer 691 4252
kristjan@gimli.is
Kristján
Gíslason
Löggiltur fasteigna-
og skipasali
hafrun@gimli.is
Hafrún Huld
Einarsdóttir
Löggiltur fasteigna-
og skipasali
Símanúmer 690 2602
elin@gimli.is
Elín Urður
Hrafnberg
Viðskiptafræðingur /
sölufulltrúi
Símanúmer 820 6511
lilja@gimli.is
Lilja
Hrafnberg
Grensásvegi 13
108 Reykjavík
S 570 4800
gimli@gimli.is
Við vitum hvað þín eign kostar
Hafðu samband og samdægurs verðmetum við eignina þína
þér að kostnaðar- og skuldbindingarlausu
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum