Morgunblaðið - 25.01.2020, Blaðsíða 44

44 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 2020
Samhliða yfirlitssýningu áverkum Jóhönnu KristínarYngvadóttur (1953-1991)sem stendur til 26. janúar á
Listasafni Íslands kemur út afar
vegleg bók um ævi og feril listakon-
unnar. Velgjörðarmaður Jóhönnu
Kristínar, Knútur Bruun, ritar
stuttan inngang um kynni sín af
Jóhönnu Kristínu sem lést langt fyr-
ir aldur
fram að-
eins 37 ára
gömul og
Harpa
Þórsdóttir,
safnstjóri
Listasafns
Íslands,
ritar for-
mála. Ásdís Ólafsdóttir listfræð-
ingur skrifar um líf og list Jóhönnu
Kristínar og setur í listsögulegt
samhengi en auk þess fjallar Oddný
Eir, heimspekingur og rithöfundur,
um hughrif verka hennar.
„Vorið 1983 kom fram á sjónar-
svið íslenskrar myndlistar ung og
viðkvæmnisleg kona sem málaði
stórar, þróttmiklar og sláandi
myndir. Áhrifin voru tafarlaus og
var ljóst að hér var kominn lista-
maður sem fór sínar eigin leiðir í
túlkun, myndefni og lit. Hennar
stutti ferill var eins og halastjarna á
himni íslenskrar menningarvit-
undar, hún birtist sem ægifagur
blossi og skildi eftir sig djúpstæð
spor.“ (7).
Það er afar sjaldgæft að ungum
listamönnum sé hælt í bak og fyrir
þegar þeir stíga sín fyrstu spor á
myndlistarsviðinu, þessi orð í inn-
gangi greinar Ásdísar Ólafsdóttur
lýsa vel þeim lofsamlegu móttökum
sem Jóhanna Kristín fékk á fyrstu
einkasýningu sinni í Nýlistasafninu.
Sýningin, sem stóð aðeins í 10 daga,
markar upphafið að ferli sem stóð
aðeins í tæpan áratug og mörgum
þótti íslenskri myndlist borgið með
tilkomu hennar, svo fast var að orði
kveðið.
Grein Ásdísar nefnist „Á vit þagn-
arinnar og litanna: líf og list Jó-
hönnu Kristínar Yngvadóttur. Hún
rekur uppvaxtarár Jóhönnu Krist-
ínar sem ólst upp við kröpp kjör í
Elliðaárdal ásamt móður sinni og
yngri bróður en hún missti föður
sinn aðeins tveggja ára gömul. Ásdís
dregur upp ljóslifandi mynd af við-
kvæmri ungri konu sem sýndi
snemma listræna hæfileika, segir
frá námsárunum í Hollandi þar sem
hún dvaldi ásamt þáverandi sam-
býlismanni sínum og barnsföður, Ív-
ari Valgarðssyni. Fyrstu árin eftir
heimkomuna tók við nokkuð stíft
sýningarhald sem virðist hafa tekið
á Jóhönnu Kristínu, sem glímdi við
miklar sveiflur í andlegri líðan sem
endurspeglast í verkum hennar, auk
þess sem hún var með ólæknandi
öndunarfærasjúkdóm.
Myndefni Jóhönnu Kristínar var
yfirleitt úr nærumhverfinu, for-
eldrar og hennar nánasta fjölskylda
og bera mörg verk nöfn þeirra, t.d.
Systur, Lára o.s.frv. Árið 1986
dvaldi Jóhanna Kristín sumarlangt í
gestavinnustofu á Grænlandi þar
sem hún skissaði mikið og dvölin þar
hefur áhrif, bæði á hana persónu-
lega og myndmálið, þar sem litapall-
ettan dökknar til muna. „Á næstu
árum málaði hún nokkrar myndir af
grænlenskum konum og mótífið hélt
áfram að lifa með henni. Grænlands-
dvölin olli straumhvörfum í lífi Jó-
hönnu …“ (20). Í framhaldinu gerði
hún nokkur af sínum áhrifamestu
verkum, m.a. Grænlensk kona í ró-
kókósófa (1987) og Án titils (1986)
sem prýðir forsíðu bókarinnar.
Texti Oddnýjar Eirar er afar ljóð-
rænn og fallegur eins og henni er
lagið, með knöppum textabrotum
stingur hún sér með lesendum á kaf
í dökkan myndheim Jóhönnu Krist-
ínar. „Rofi. Mamma fór með mig inn
í salinn. Ég sá bara svart daður við
þynglyndi. Hún sagði: Sérðu lífið í
þeim? Það er eitthvað sérstakt í
þeim. Þá horfði ég aftur á þær, olíu-
myndirnar, konurnar, og ég tengdist
þeim. Eins og ýtt hefði verið á rofa
og eitthvað opnaðist í mér gagnvart
myndlistinni …“ (45).
Kápa bókarinnar er virkilega vel
heppnuð með fallegri áferð. Það er
fagnaðarefni að hér sé tekið saman
vel skrifað efni um lífshlaup Jó-
hönnu Kristínar og feril, sem var
áberandi myndlistarmaður en að-
eins í stuttan tíma. Í bókinni er
greinargott myndrænt yfirlit yfir
feril hennar sem hefur verið mörg-
um hulinn til þessa og er því kær-
komið. Auk þess er bókin prýdd
fjölda ljósmynda sem færa lesendur
nær persónunni og myndlistar-
manninum Jóhönnu Kristínu Yngva-
dóttur.
Halastjarna á himni íslenskrar
menningarvitundar
Ljósmynd/Ljósmyndasafn Reykjavíkur
Listakonan Jóhanna Kristín á vinnustofu sinni 1987, í baksýn sést m.a. í verkin Á ögurstund og Sumar á Grænlandi.
Jóhanna lést langt fyrir aldur fram, aðeins 37 ára að aldri. Yfirlitssýningu á verkum hennar lýkur á sunnudag.
Myndlist
Jóhanna Kristín Yngvadóttir
bbbbn
Höfundar texta: Ásdís Ólafsdóttir,
Harpa Þórsdóttir og Oddný Eir
Ævarsdóttir.
Hönnun: Friðrik Snær Friðriksson.
Útgefandi: Dimma, 2019. 127 bls.
Prentun: Printon AS.
ALDÍS
ARNARDÓTTIR
BÆKUR
Undanfarna áratugi hafa nokkrir
listfræðingar með sérfræðiþekk-
ingu á verkum hollenska meist-
arans Vincents van Gogh efast um
að meint sjálfsmynd hans, sem
Þjóðarlistasafn Noregs keypti árið
1910 og hefði þar með verið fyrsta
sjálfsmynd hans í eigu opinbers
safns, væri í raun ófölsuð. En nú
hafa sérfræðingar við van Gogh-
safnið í Amsterdam skorið úr um
að ekki sé sjálfsmyndin bara svo
sannarlega verk van Gogh sjálfs,
heldur sé þetta líka sú eina af 35
sjálfsmyndum sem hann gerði sem
sýni hann glíma við alvarleg geð-
hvörf. Verkið hafi hann málað á
geðsjúkrahúsinu í Saint-Rémy-de-
Provence í ágúst 1889, árið áður
en hann lést eftir tilraun til sjálfs-
vígs.
Sjálfsmyndin þykir sýna vanlíð-
an listamannsins með áhrifamikl-
um hætti. Í The Art Newspaper
er haft eftir sérfræðingi við van
Gogh-safnið að sjálfsmyndin sé
einstök hvað það varði. Listamað-
urinn eins og skáskjóti veikinda-
legum augum til áhorfenda og
hann virðist bæði sjúkur og við-
kvæmur.
Upp úr 1970 tóku listfræðingar
að spyrja hvort verkið gæti mögu-
lega verið eftir van Gogh, sökum
þess hversu lauslega pensildrætt-
irnir hefðu verið dregnir á strig-
ann og andlitið ólíkt því sem
þekktist af öðrum sjálfsmyndum
hans. Þá þótti grængul litapallett-
an óvenjuleg fyrir verk van Goghs
frá 1889.
Árið 2003 hélt virtur norsku for-
vörður því fram að málverkið væri
falsað og síðan hefur það verið
sagt „eignað van Gogh“. Lista-
safnið í Ósló sendi verkið til Amst-
erdam í rannsókn fyrir fimm árum
og niðurstöðurnar liggja loksins
fyrir. Málverkið verður nú sýnt
um hríð í van Gogh-safninu í
Amsterdam.
Staðfest Sérfræðingar við van
Gogh-safnið í Amsterdam hafa
skorið úr um að sjálfsmyndin sé svo
sannarlega verk eftir van Gogh.
Sjálfsmyndin sannarlega
eftir Vincent van Gogh
Ljósmynd/Nasjonalmuseet, Oslo