Morgunblaðið - 04.04.2020, Blaðsíða 22

22 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. APRÍL 2020
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Fyrir hálfum mánuði kallaði Donald
Trump Bandaríkjaforseti kórónu-
veiruna nýju, sem skekur heims-
byggðina, „kínversku veiruna“ á
twitter. Fyrir þau ummæli hlaut
hann harða gagnrýni og var sakaður
um að kynda undir fordóma og ras-
isma. Áður hafði hann í ræðu talað
um hana sem „erlenda veiru“.
Það er svo sem ekkert nýtt að
menn reyni að finna sökudólga eða
blóraböggla þegar farsóttir eru ann-
ars vegar. Eitthvað í mannlegu eðli
virðist eiga hér hlut að máli. Fyrr á
tíð var algengt að þjóðernisminni-
hlutum væri kennt um útbreiðslu
sjúkdóma og að þeir yrðu fyrir of-
sóknum af þeim sökum. Urðu gyð-
ingar ekki síst skotspónn slíkra for-
dóma. Þá voru faraldrar líka
stundum raktir til einstakra manna
og lögð fæð á þá og fjölskyldur
þeirra. Í Íslandssögunni, eins og
menn sögðu hana lengi vel, voru
plágurnar svarti dauði í byrjun 15.
aldar og stóra bóla í byrjun 18. aldar
raktar til nafngreindra manna, Ein-
ars Herjólfssonar og Gísla Björns-
sonar. Einar mun hafa lifað pláguna
af en Gísli lést í Kaupmannahöfn af
völdum bólunnar og var sú sótt hér á
landi talin eiga upptök sín í fatakistu
hans sem send var heim til fjölskyld-
unnar.
Síðasti heimsfaraldurinn, sem
líkja má við kórónuveirufaraldurinn
núna, „spænska veikin“ 1918 til 1919,
var eins og nafnið ber með sér
kenndur við Spán og urðu Spánverj-
ar fyrir talsverðum óþægindum af
þeim sökum. Fræðimenn nú á dög-
um telja margir meiri líkur á að
„spænska veikin“ hafi átt uppruna
sinn í Bandaríkjunum en á Spáni en
heitið á þessari illskæðu inflúensu er
orðið mönnum svo tamt að það er
notað áfram.
Sagðir eitra brunna
Þegar svarti dauði fór um Evrópu
á 14. öld og felldi yfir þrjátíu millj-
ónir manna, komst sá kvittur á kreik
að pestin væri ráðabrugg gyðinga.
„Þeir voru sakaðir um að eitra vatn í
brunnum bæja og borga og breiða
þannig sjúkdóminn út,“ sagði
Nükhet Varlik, sagnfræðikennari við
Rutgers-háskóla í New Jersey í
Bandaríkjunum, í viðtali við CNN-
fréttastofuna á dögunum. Afleiðingin
hafi orðið sú að fjöldi gyðinga var líf-
látinn, eldur lagður að húsum þeirra
og sumir brenndir lifandi á báli.
Asíubúum var líka kennt um pestina
og talið að hún væri komin úr austur-
vegi, en fræðimenn hafa farið var-
lega í að fullyrða nokkuð um upp-
runa hennar.
Varlik sagði að ákveðin hætta fæl-
ist í því þegar farsótt eins og kórónu-
veiran væru sögð „útlend“. Brýnt
væri að menn gættu sín á því hvernig
þeir töluðu um farsóttir og uppruna
þeirra.
Írum kennt um kóleru
CNN fjallaði einnig um viðbrögð
við kólerufaraldrinum í New York
1832. Margir kenndu kaþólska írska
minnihlutanum í borginni um sjúk-
dóminn, sem olli dauða um þrjú þús-
und borgarbúa. Íbúar voru þá alls
um 250 þúsund. Alan Krut, sagn-
fræðiprófessor við American Uni-
versity í Washington, sagði við CNN
að margir borgarbúar hefðu skrifað
útbreiðsluna á reikning vanþekk-
ingar og sóðaskapar írsku innflytj-
endanna, sem flestir voru mjög fá-
tækir.
Þrír skæðir kólerufaraldrar geis-
uðu í New York á 19. öld. Í síðasta
faraldrinum 1866 voru menn búnir
að átta sig á því að það var til lítils að
kenna einhverjum þjóðfélagshópum
um sjúkdóminn. Að sögn Krut lögðu
menn þá áherslu að koma á fót stofn-
unum til efla heilbrigðisvarnir í allra
þágu.
Kínverjar lokaðir inni
Í umfjöllun CNN var einnig rætt
um bólusóttina sem fór um San
Francisco árið 1876 og hafði reyndar
oft áður gosið upp þar og víðar í
Bandaríkjunum. Margir trúðu því að
kínverski minnihlutinn í borginni
ætti meginsök á útbreiðslunni. Var
Kínahverfið sett í einangrun. Nokkr-
um árum seinna voru samþykkt sér-
stök lög um aðgreiningu Kínverja frá
öðrum borgarbúum og takmarkanir
á innflutningi þeirra til að hindra að
þeir breiddu út sjúkdóminn. Í reynd
voru það líklega frekar áhyggjur
manna af því að Kínverjarnir tækju
atvinnu frá innfæddum sem ollu
þessum viðbrögðum, að sögn Doug
Chan, forseta kínversk-bandaríska
sögufélagsins. Þegar bólusóttin geis-
aði aftur árið 1900 settu borgaryfir-
völd Kínahverfið á ný í einangrun án
þess að fyrir því væru nein sérstök
málefnaleg rök. Það hafði greinilega
síast inn í huga manna að Kínverjar
væru sökudólgarnir. Kínverjarnir
voru meira að segja þvingaðir til að
láta bólusetja sig með bóluefni sem
þá var enn ekki fullrannsakað. Þeir
urðu þannig mannleg tilraunadýr
vegna orðrómsins.
Líka í nútímanum
Dæmi af þessu tagi eru miklu fleiri
og úr öllum heimshlutum. Auðvelt er
að afsaka þau með vanþekkingu fólks
fyrr á tíð. En það er fleira en van-
þekking sem býr að baki eins og hlið-
stæður í okkar upplýsta samtíma
bera vitni um. Varla hefur komið upp
sá sjúkdómsfaraldur á síðari árum,
sem ferðast hefur á milli landa, að
sögusagnir fari ekki á kreik og sam-
særiskenningar. Þegar svínainflúens-
an kom upp í Mexíkó 2009 varð fólk
þaðan búsett í Bandaríkjunum og
fleiri löndum fyrir miklum óþæg-
indum og jafnvel ofsóknum. Eins eiga
margir Kínverjar nú erfiða daga á
Vesturlöndum vegna kórónuveir-
unnar. Sagan endurtekur sig því mið-
ur gjarnan lítið breytt í stað þess að
menn læri af henni.
Blórabögglar farsóttanna
 Þjóðernisminnihlutar oft sakaðir um ábyrgð á farsóttum  Gyðingum kennt um svarta dauða á
14. öld  Kólera í New York rakin til Íra  Kínverjar lokaðir af í San Francisco vegna bólusóttar
Múgæsing Fjöldamorðin í Strassborg 14. febrúar 1349 eins og málarinn Emile Schweitzer sá þau fyrir sér. Þennan dag voru mörg hundruð gyðingar
brenndir á báli fyrir að bera ábyrgð á farsóttinni svarta dauða. Það var hvorki í fyrsta né síðasta sinn sem gyðingar sættu ofsóknum af svipuðum ástæðum.
Einangraðir Kínahverfið í San Francisco var lokað af í lok 19. aldar, þar sem
íbúarnir voru vegna sögusagna taldir smitberar bólusóttar.
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Vísindamenn við háskólann í Pittsburgh í
Bandaríkjunum kynntu í vikunni mögulegt
bóluefni sem gæti virkað gegn nýju kórónu-
veirunni. Þegar bóluefnið hefur verið prófað á
músum hefur það fljótlega náð að mynda mót-
efni gegn kórónuveirunni í nógu miklu magni
til þess að vinna gegn áhrifum hennar.
Niðurstöður vísindamannanna voru kynntar
í EBioMedicine, sem hið virta tímarit The
Lancet stendur að, og er þetta fyrsta ritrýnda
rannsóknin sem birt er um mögulegt bóluefni.
Vísindamennirnir hafa áður unnið að gerð
bóluefna fyrir aðrar kórónuveirur, eins og þær
sem ollu SARS-faraldrinum 2003 og þá sem olli
MERS árið 2014, en báðar veirur eru skyldar
kórónuveirunni.
Í fréttatilkynningu háskólans kemur fram
að sú reynsla hafi sýnt vísindamönnunum að
svonefnt S-prótín veirunnar, sem myndar
broddana eða „kórónuna“, væri eitt besta
„skotmarkið“ fyrir bóluefni til að vinna á og
koma í veg fyrir að veiran smiti.
„Við vissum nákvæmlega hvar ætti að berj-
ast gegn þessari nýju veiru,“ sagði dr. Andrea
Gambotto, dósent í skurðlækningum við Pitts-
burgh-háskóla og einn af höfundum rann-
sóknarinnar. „Þetta undirstrikar mikilvægi
þess að veita fjármuni í rannsóknir á bóluefni.
Við vitum aldrei hvaðan næsti heimsfaraldur
kemur.“
Minnir einna helst á franskan rennilás
Þá kynntu vísindamennirnir einnig nýja að-
ferð til að koma bóluefninu í líkamann, nokkurs
konar plástur á stærð við fingurgóm með 400
litlum örnálum, sem gerðar eru úr blöndu af
sykri og bóluefninu. Leysast nálarnar þá upp
þegar plásturinn er settur á húð.
Louis Falo, húðlæknir og prófessor við há-
skólann, segir þessa aðferð hafa verið byggða
sem háþróaðri útgáfu af aðferðinni sem notuð
var til þess að bólusetja gegn bólusótt á 20. öld-
inni, þar sem læknir strauk eða klóraði húðina
með bóluefninu. „Og hún er frekar sársauka-
lítil – þetta minnir einna helst á franskan
rennilás“, segir Falo.
Annar kostur hinnar nýju aðferðar er að
hægt er að fjöldaframleiða bæði bóluefnið og
„nálaplásturinn“ í miklu magni tiltölulega fljót-
lega. Sagði Gambotto að venjulegast þyrfti
ekki að huga að slíkum þáttum við framleiðslu
bóluefnis, en þegar menn væru í kapphlaupi
við heimsfaraldur væri það nánast það fyrsta
sem þyrfti að skoða.
Höfundar rannsóknarinnar hafa þegar sótt
um leyfi til bandarísku matvæla- og lyfjastofn-
unarinnar FDA, sem þarf að samþykkja allar
prófanir á bóluefnum á mönnum. Venjulega
myndi það ferli taka að minnsta kosti ár, en
reglum stofnunarinnar var nýlega breytt í ljósi
kórónuveirufaraldursins til þess að flýta fyrir.
Það munu þó eflaust líða nokkrir mánuðir áður
en hægt verður að taka bóluefnið í notkun.
Nýtt bóluefni og ný aðferð lofa góðu
Ljósmynd/University of Pittsburgh
Bóluefni Gambotto með „nálaplásturinn“, en
hann er með 400 örnálum með bóluefninu á.
 Fyrri reynsla af SARS kom í góðar þarfir  400 örnálar notaðar til að bólusetja fyrir veirunni