Fréttablaðið - 29.08.2020, Blaðsíða 23

ÞAÐ ER EKKERT GRÍN AÐ
EIGNAST BARN OG VITA
AÐ MAÐUR ER EKKI NÓGU
GÓÐUR FYRIR ÞAÐ.
Unnið að varanlegri lausn
Hólmfríður Helga Sigurðardóttir,
upplýsingafulltrúi velferðarsviðs
Reykjavíkurborgar, segir fjár-
magn til reksturs neyðarskýlisins
í Skipholti tryggt út nóvember og
unnið sé að varanlegum lausnum
fyrir íbúa.
Neyðarskýlið fyrir heimilislaus-
ar konur í Skipholti er tímabundið
úrræði sem Reykjavíkurborg rekur
í samstarfi við félagsmálaráðu-
neytið. Það var sett á fót í apríl
sem viðbragð við ástandinu sem
skapaðist vegna COVID-19, þar
sem ljóst var að ekki var unnt að
virða tveggja metra reglu í Konu-
koti. Til stóð að loka úrræðinu í
ágúst en þegar tilfellum smita tók
að fjölga aftur nú í sumarlok var
tekin ákvörðun um að framlengja
það og hefur fjármagn til rekst-
ursins verið tryggt út nóvember.
Unnið er að því að finna varan-
legar lausnir á húsnæðisvanda
kvennanna sem þar dvelja. Lögð
er áhersla á að fara yfir stöðu
hverrar og einnar konu og greina
vanda þeirra, í því augnamiði að
þær fái í framhaldinu þjónustu
sem hentar þeirra þörfum.
Gera má ráð fyrir að einhverjar
þeirra kvenna sem dvalið hafa í
Skipholti fari í sjálfstæða búsetu,
samkvæmt hugmyndafræðinni
um húsnæði fyrst, eða „housing
first“. Í þeirri hugmyndafræði
felst að húsnæði sé grunnþörf og
teljist mannréttindi. Þær munu
fá stuðning vettvangs- og ráð-
gjafarteymis Þjónustumiðstöðvar
Miðborgar og Hlíða. Hlutverk þess
er að styðja við heimilislaust fólk
og vinna ráðgjafar meðal annars
náið með einstaklingum sem
eru heimilislausir eða að taka sín
fyrstu skref í sjálfstæðri búsetu. Í
dag búa fimmtán konur í sjálf-
stæðri búsetu og fá þjónustu
teymisins.
Í síðustu viku samþykkti borgar-
ráð að opna nýtt áfangaheimili
með fjórtán einstaklingsíbúðum
fyrir konur. Markmið heimilisins
er að veita konum sem hafa hætt
neyslu öruggt heimili, stuðning og
aðhald meðan þær aðlagast sam-
félaginu á nýjan leik og er stefnt
að opnun þess fyrir árslok.
Í dag eru níu áfangaheimili í
Reykjavík, ýmist rekin af félaga-
samtökum eða Reykjavíkurborg,
þar sem rými er fyrir um það
bil 200 einstaklinga. Er það mat
velferðarsviðs að hið minnsta 25
konur gætu nýtt sér áfangaheimili
í Reykjavík.
Alma og Emilie
eiga að baki
langa neyslu-
sögu og margar
tilraunir til að
verða edrú.
Þær segja litla
virðingu borna
fyrir fíklum á
götunni.
FRÉTTABLAÐIÐ/
SIGTRYGGUR ARI
íbúum, sem rokka á milli þess að
vakna með bros á vör eða í reiði-
kasti. „Við þurfum að læra að taka
hver annarri eins og við erum og
bera gagnkvæma virðingu hver til
annarrar.“ Þær sammælast um að
fíklar séu svolítið eins og fullorðin
börn sem getur verið erfitt að sjá
um. „Það á ekkert að umbuna fyrir
frekjukast en það má heldur ekki
gleyma hvað orsakaði það.“
Fann skjól í neyslunni
Emilie á sér erfiða sögu að baki og
byrjaði að prófa sig áfram í eitur-
lyfjum þegar hún var tólf ára. Hún
var lögð í einelti í grunnskóla, meðal
annars fyrir að vera hálf-frönsk, en
var boðin velkomin í félagsskap sem
var farinn að fikta með fíkniefni. Þar
kynntist hún tilvonandi barnsföður
sínum, sem var fimm árum eldri og
þegar farinn að bæði neyta og selja
fíkniefni.
„Hann var minn verndari og gat
séð um mig.“ Hún flutti til hans sex-
tán ára gömul og eignaðist dóttur
tveimur árum síðar. Auk eldri dóttur
sinnar á Emilie son en hún hefur
ekki umgengnisrétt við börnin sín.
„Eftir að ég missti forræðið fór ég
dýpra í neyslu og missti félagsíbúð-
ina sem ég var með.“
Síðan þá hefur hún ekki átt sér
öruggt afdrep fyrr en nú. „Frá því ég
var unglingur hef ég leitað til stráka
til að veita mér öryggi.“ Þrátt fyrir
að hafa farið að heiman sextán ára
hafi alltaf einhver karlkyns verndari
verið til staðar, sem var bæði til góðs
og ills. „Það tók mig langan tíma að
átta mig á að maður á að taka ábyrgð
á sjálfum sér. Ég er að vinna í því
núna.“
Fíkillinn er erfiður
Konurnar eiga það sameiginlegt
að hafa unnið markvisst að því að
geta verið í svona úrræði. „Þegar ég
var að sprauta mig þá var ég ekkert
húsum hæf og það gengur ekki ef
maður ætlar að fá svona heimili,“
segir Alma. „Maður er fíkill og er
alveg erfiður á tímum.“ Fíkillinn
getur gengið langt til að fá eitthvað
fyrir sinn snúð, að mati Ölmu, og
því geta fylgt óteljandi vandamál.
„Það er náttúrlega ekki hægt fyrir
fjölskylduna að vera endalaust í
kringum þig.“ Það sé þó erfitt að
það sé ekkert sem komi í staðinn.
„Að vera fíkill þýðir oftar en ekki að
vera upp á einhvern annan kominn
og því fylgir niðurlæging. Það er
alltaf litið niður á þig. Alltaf.“
Að mati Ölmu og Emilie þarf eðli-
lega að fara eftir þeim almennu
reglum sem fylgja því að búa í hús-
næði. „Þess vegna er þessi staður svo
frábær af því að þarna er hægt að
æfa sig svolítið í því aftur. Ganga frá
eftir sig, vakna og koma á einhverri
rútínu.“ Á götunni sé enginn slíkur
lúxus. „Þú ræður ekki klukkan hvað
þú ferð að sofa, hvað þú sefur lengi
eða hvort þú fáir að sofa.“
Sturtan guðsgjöf
Það sem mörgum þykir sjálfsagður
hlutur er munaður í augum þeirra
sem eiga hvergi heima. „Eftir að
hafa búið á götunni svona lengi og
vera alltaf að væla sig inn á aðra þá
er bara það að geta hoppað í sturtu
á mínum eigin tíma alveg ótrúleg til-
finning,“ segir Alma og lýsir gleðinni
sem fylgdi því að geta gengið að
sturtunni vísri. „Svo getur maður
horft á sjónvarpið undir sæng á
morgnana og haft það kósí,“ skýtur
Emilie inn í.
Hún segir að það sé auðveldara að
láta sig hafa það að vera edrú þegar
það býðst öryggi allan sólarhring-
inn. Alma samsinnir því. „Það er
aldrei val að fá sér, en þegar maður
er á götunni er það bókstaf lega
kvöð. Maður verður bara að gera
það til að deyfa daginn.“
Hversdagslegt lífið á Brimi hefur
opnað áður lokaðar dyr upp á gátt.
„Maður er byrjaður að gera betur og
sjá aðeins hvaða manneskju maður
hefur að geyma. Ég er til dæmis allt í
einu byrjuð að þrífa og brjóta saman
þvott eins og enginn sé morgundag-
urinn,“ segir Alma hlæjandi. „Já, við
erum allar rosalega góðar í að þrífa,“
segir Emilie og brosir.
Minnka fíkniefnanotkun
Dvölin hefur haft þær afleiðingar að
vinkonurnar nota minna af efnum
en áður. „Ég er búin að róast og ná
að vinna úr áföllum sem ég hef forð-
ast að hugsa um lengi,“ segir Alma.
Þar komi starfsfólkið sterkt inn.
„Til þess að maður nái bata verður
maður að geta talað við manneskju
sem er heil á geði. Það er ekkert allra
að takast á við það sem maður hefur
að segja.“
„Við erum búnar að tengjast þeim
svo ótrúlega mikið, þau ná svo vel til
okkar,“ ítrekar Emilie. Alma segist í
fyrsta sinn í mörg ár hafa upplifað
að fá klapp á bakið fyrir að gera eitt-
hvað rétt. „Hingað til hafði ég bara
fengið spurningar um hvenær ég
ætli að hætta að vera ég og verða
venjuleg. Málið er bara að ég er
búin að reyna en það bara gengur
ekki upp svo ég veit ekki hvað ég á
að gera.“
Alma hefur lent í fjölda áfalla í
gegnum ævina og minnist hún þess
að hafa horft á föður sinn veslast
upp af HIV. Síðustu ár hafa verið
henni óvæg og hafa áföllin dunið á
henni.
Hún byrjaði að nota fíkniefni í
auknum mæli þegar hún kynnt-
ist strák sem varð síðar barns-
faðir hennar. „Hann var dæmdur
ofbeldis- og glæpamaður þegar við
kynntumst en ég sá bara svo rosa-
lega mikið gott í honum, sem braust
kannski fram á ljótan hátt vegna
lífsreynslu hans í æsku.“ Vinir og
fjölskylda Ölmu sýndu sambandi
þeirra lítinn skilning og vöruðu
hana við því að vera með honum.
„Mér fannst hann eiga skilið annað
tækifæri en þegar við fórum að vera
saman lokaði fjölskyldan mín á
mig.“ Stuttu síðar varð hún ólétt en
fyrir átti hún þriggja ára son.
„Á meðgöngunni var ég inni á geð-
deild minnst tvisvar í mánuði til að
halda mér edrú. Hann var í neyslu
og ég hafði ekkert öryggisnet. Þetta
var rosalega erfitt,“ andvarpar Alma.
Þegar barnið kom í heiminn fékk
hún að flytja inn til móður sinnar
með því skilyrði að hún umgengist
ekki barnsföður sinn. Þau hittust
þó í eitt skipti á laun. Það varð til
þess að Alma missti forræði yfir
syni sínum þegar hann var fjögurra
mánaða. Hún fékk að hitta son sinn
áfram eftir það en missti að lokum
umgengnisrétt eftir að kókaín
mældist í blóði hennar daginn eftir
heimsóknardag.
„Þá var mér sagt að barnaverndar-
nefnd væri með fósturforeldra í
huga og ég varð bara kjaftstopp. Ég
fékk ekkert um það að segja. Það var
aldrei spurt hvort það væri hægt að
gera eitthvað fyrir mig.“
Við tók óvissutími þar sem hún
vissi ekkert um son sinn. „Svo fékk
ég loksins að hitta fósturföður hans
og varð strax ástfanginn af því hvað
hann elskaði strákinn mikið og
hvað það var falleg tenging þeirra
á milli.“ Alma kveðst hafa gert sér
grein fyrir því að sonur hennar væri
betur settur á þessu „fullkomna“
heimili en hjá henni.
Dæmd til að falla
Eftir að hún hætti að mega hitta
son sinn missti Alma, að eigin sögn,
gjörsamlega vitið. Þaðan fetaði hún
braut fíknarinnar þar til hún brot-
lenti á götunni. „Kerfið hefur ekkert
skipt sér af mér síðan.“
Dómurinn var fallinn. Alma var
að eigin sögn eyrnamerkt sem eit-
urlyfjanotandi af stjórnvöldum og
þá var ekki aftur snúið. Í kjölfarið
reyndi hún í tvígang að svipta sig
lífi, án árangurs. „Ég brotnaði bara,
ég fann að ég átti ekki roð í þetta.“
Á götunni varð Alma þrisvar
næstum úti í snjónum. „Puttarnir
á mér hafa frosið þannig að ég gat
ekki borðað.“ Fjórum sinnum hefur
hún endað á spítala vegna nær-
ingarskorts og oftar vegna annarra
áverka. „Það vill enginn gefa manni
að borða eða veita manni hlýju
þegar maður hefur þennan stimpil
á sér,“ segir Alma klökk.
Í fangaklefa í stað spítala
Þær segja samfélagið gegnumsýrt
af fordómum gegn heimilislausum.
„Mér hefur verið kastað í fangelsi
eftir einhverja verstu reynslu lífs
míns,“ segir Alma og lýsir hræðilegri
reynslu sinni í kjölfar kynferðisof-
beldis og frelsissviptingar. Hún var
beitt kynferðisof beldi svo klukku-
tímum skipti, bundin og sprautuð
niður áður en henni var kastað aftur
á götuna. Gangandi vegfarandi gekk
að Ölmu, þar sem hún var aðfram-
komin, og hringdi í Neyðarlínuna.
„Lögreglan sem mætti á vettvang
ákvað síðan að setja mig í fanga-
klefa í staðinn fyrir á sjúkrahús.“
Vegna áverkanna var hún send
í skoðun á spítala en var að henni
lokinni send aftur í fangaklefa þar
sem hún reyndi að fremja sjálfs-
víg. „Það sást greinilega hvað hafði
gerst á spítalanum en það var ekki
nóg til að fá mannlega meðferð,“
segir Alma og er sýnilega mikið
niðri fyrir. Hún kveðst seint bíða
þess bætur að hafa orðið fyrir slíkri
meðhöndlun. „Ég er mjög andlega
skemmd eftir mína reynslu af lög-
gæslunni.“
Bjartsýnar á framtíðina
Þrátt fyrir að eiga báðar skelfilega
lífsreynslu að baki eru þær Alma og
Emilie bjartsýnar á hvað framtíðin
gæti borið í skauti sér ef rekstur
Brims heldur áfram.
„Ég er búin að sjá ljós kvikna hjá
hverri einustu manneskju þarna
inni.“ Meðal annars við það eitt að
hljóta loksins viðurkenningu á til-
vist sinni og gjörðum. „Viðurkenn-
ingin felst ekki í því að hrósa manni
fyrir að vera alkóhólisti eða fíkill,
heldur fyrir að vera manneskja sem
er að reyna að bæta sig og gera sitt
besta,“ segir Emilie.
„Þarna gefst manni færi á að eiga sér
smá einkalíf og það fær mann til að
hugsa; hvað langar mig til að gera
næst?“
Fortíðin verður einnig skýrari.
„Að taka ákvörðun um að setja son
minn í fóstur til átján ára, og gefa
honum þar af leiðandi það besta
sem er í boði, er alveg rosalega
dýrmætt,“ bendir Alma á. Það hafi
verið blessun fyrir bæði foreldrana
og drenginn. „Ég neita því ekki að
svona lífsreynsla rífur mann niður
í frumeindir. Það er ekkert grín að
eignast barn og vita að maður er
ekki nógu góður fyrir það.“ Það sé
samt þess virði.
Emilie og Alma vinna nú saman
að því að betrumbæta sig en segja
nauðsynlegt að fá aðstoð við það.
„Ég held að við séum með seinasta
sjúkdóminn af þeim öllum sem
mætir svona miklu skilningsleysi
og nýtur engrar virðingar.“ Löngu
tímabært sé að fólk geri sér grein
fyrir því að það ákveði enginn að
verða heimilislaus. „Við ímynd-
uðum okkur ekki við fermingu að
við ætluðum að verða fíklar og búa
á götunni.“
Forgangsatriði að huga að heim-
ilislausum
Íslenska þjóðin er ekki stór og að
mati vinkvennanna ætti það að vera
forgangsatriði að allir eigi í öruggt
skjól að venda. „Það á enginn að
vera á götunni, það er ekki eðlilegt,
við búum á Íslandi,“ segir Emilie
ákveðin.
Ímynd almennings af heimilis-
lausum sé alröng og útrýma þurfi
þeim fordómum sem eru við lýði á
landinu. „Það er enginn öskrandi
og grátandi úti á götu vegna þess að
ekkert gerðist. Hvorki heimilislausir
né aðrir.“
Fullljóst sé að það þurfi að fjölga
úrræðum, ekki fækka.
H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 23L A U G A R D A G U R 2 9 . Á G Ú S T 2 0 2 0