Fjölrit RALA - 15.04.1996, Side 58

Kynbætur 1995
48
Sameinda- og frumuerfðafræði plantna (132-9234)
Markmið verkefnisins var uppbygging á aðstöðu í sameinda- og frumuerfðafræði til að nota
við rannsóknir í landbúnaði, skógrækt og landgræðslu. Aðferðir sameinda- og
frumuerfðafræðinnar voru nýttar til að greina arfgerðir alaskaaspar, kanna stofnerfðafræði
birkis og kynbæta melgresi. Verkefnið var styrkt af Rannsóknasjóði og Framleiðnisjóði, en
því lauk árið 1995.
Stofnerfðafræði aspar: Sameindaerfðafræðileg aðferð RAPD (random amplified
polymorphic DNA) var notuð til aðgreiningar á arfgerðum alaskaaspar. Sú nákvæma greining
sem fæst með þessari aðferð gerir kleift að skipuleggja ræktun og kynbótatilraunir mun betur
en áður. Einnig var aðferðinni beitt til að lýsa í fyrsta sinn erfðabreytileika í íslenskri blæösp.
Stofnerfðafræði birkis: Haldið var áfram að rannsaka erfðabreytileika birkis með
ríbósómgenum. Bætt var við birkisýnum af öllum aðaltegundunum í Norður-Evrópu: Betula
pubescens (birki), B. nana (fjalldrapi) og B. pendula (hengibjörk). Markmiðið var að kanna
skyldleika tegundanna og áhrif mismunandi umhverfisþátta á þróunarsögu birkis.
Kynbætur á melgresi: Litningaaðferðir voru þróaðar til að greina uppruna tegunda, t.d. til að
staðfesta um 200 nýja tegundablendinga melgresis og hveitis, svo kallað melhveiti, sem
fengust sumarið 1994. Niðurstöðurnar staðfesta að plönturnar eru blendingar. Jafnframt hefur
erfðabreytileiki melgresis verið skoðaður með RAPD aðferðinni. Þróuð var aðferð til að
einangra DNA úr einstökum fræjum sem til voru í genbankasafni. Niðurstöðurnar gefa góðan
grunn að kynbótarannsóknum melhveitis.
Melhveiti (132-9304)
Langtímamarkmiðið er að þróa nýja korntegund, melhveiti, til ræktunar á íslandi. Melhveiti er
tegundablendingur milli mels (Leymus arenarius; L. mollis) og hveitis (Triticum aestivum;
T. carthlicum). Vonast er til að hin nýja tegund fái bestu eiginleika mels svo sem veðurþol,
hraðan vöxt og örugga fræmyndun, auk góðra eiginleika hveitisins svo sem komstærð,
brauðgæði eða fóðurgildi. Æskilegt er að hin nýja tegund verði fjölær eins og melur. Unnið er
með um 200 mismunandi blendinga sem em afurð rannsóknaverkefnisins “sameinda- og
fmmuerfðafræði plantna” sem lýst var hér á undan. Þessir blendingar em mikilvægur gmnnur
að áframhaldandi rannsóknum næstu þrjú árin. Framkvæmd verkefnisins er þríþætt. I fyrsta
lagi kynbætur á blendingsstofni með bakvíxlun frá melgresi og þar með að auka frjósemi og
fræmyndun. í öðru lagi að þróa sameinda- og frumuerfðafræðilegar aðferðir til vals á
æskilegum eiginleikum melhveitisins. I þriðja lagi að mæla ræktunareiginleika. Fyrstu
vísbendingar sýna að fjölærir eiginleikar erfast með blendingum þar sem annað foreldrið er
melgresi (L. arenarius), en síður hjá blendingsafkvæmum dúnmels (L. mollis). Má skýringa á
þessu leita í genamengi melsins þar sem melgresi er með mun stærra genamengi en dúnmelur,
eða 56 litninga í stað 28, og hefur því meiri áhrif á arfgerð melhveitisins.
Verkefnið er styrkt af Tæknisjóði Rannís til þriggja ára og hófst árið 1995.