Læknablaðið - jan. 2021, Blaðsíða 26

26 L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107
S J Ú K R A T I L F E L L I
gegnum kera til að örva myndun samvaxta í fleiðruholinu (chem-
ical pleurodesis).1 Í þessu tilfelli var notað talkúm (magnesíum-
sílíkat-efni). Konan hafði verið á samsettri getnaðarvörn til fjölda
ára vegna endómetríósunnar en hafði hætt tökunni sjálf eftir
fyrsta loftbrjóststilvikið.
Sjúklingur hafði verið greind með dæmigerðar endómetríósu-
breytingar á eggjastokkum og í grindarholi við kviðsjáraðgerð árið
2005. Blóðfyllt eggjastokksblaðra, svokölluð „súkkulaðiblaðra“, var
skræld burt á vinstri eggjastokk. Margar litlar endómetríósu-skell-
ur á hægri eggjastokk og neðst í grindarholi sáust að auki. Sýni var
tekið úr endómetríósublettunum og frá eggjastokksblöðrunni, en
ekki var hægt með fullri vissu að staðfesta vefjagreininguna úr
þeim, þó greiningin væri heldur ekki útilokuð. Endurmat sýnanna
gaf sömu niðurstöðu nú.
Vefjasýnið úr brjóstholsaðgerðinni sýndi þykknun á fleiðru
með blöðrum undir fleiðru (subpleural bullae), örvef, króníska bólgu
og frumufjölgun í bandvefsþekju (mesothelium). Staðbundin svæði
með legslímu-líkum uppistöðuvef og stórum átfrumum (macropha-
ges) sem innihéldu vefjajárn (hemosiderin), sáust. Á sama svæði
sáust estrógen- og prógesterón-jákvæðar frumur við ónæmislitun
(mynd 2), en CD10-litun var neikvæð. Ekki sáust legslímufrumur
eða kirtilslímhúð í sýnunum. Ekki var því hægt að greina endó-
metríósu með vissu en greiningin ekki heldur útilokuð.
Eftir greininguna ráðlagði kvensjúkdómalæknir konunnar
prógestógen-lyfið díenógest (Visanne®) til að stöðva egglos og
blæðingar, þannig að hægt væri enn frekar að minnka líkur á
endurtekinni loftbrjóstmyndun. Þrátt fyrir þá meðferð hélt hún
áfram að fara á blæðingar. Var því ákveðið að hún fengi góser-
elín-sprautur (Zoladex®) í framhaldinu, en virka efnið í því lyfi
líkist náttúrulegu hormóni sem hamlar testósterónframleiðslu og
minnkar styrk estradíóls í blóði kvenna. Sú meðferð var betri, blæð-
ingar hættu og líðan batnaði, en vegna aukaáhrifa (tíðahvarfaein-
kenna og beinþynningarmöguleika) er sú meðferð einungis notuð
í 6-12 mánuði. Í kjölfarið fékk hún hormónalykkjuna (levónorgest-
rel-lágskammtagjöf sem stöðvar blæðingar frá legholi). Hún hefur
ekki fengið loftbrjóst aftur á rúmlega eins árs eftirfylgdartíma en
hefur fundið fyrir hjartsláttartruflunum og „kippum í brjóstholi
sem líkjast ekka” þegar hún hefur haft tíðir. Veikindin höfðu tals-
verð áhrif á andlega líðan hennar í kjölfarið.
Umræður
Tíðatengt loftbrjóst er sjaldgæft sjúkdómsástand og oft vangreint.
Það einkennist yfirleitt af takverk eða mæði 24-72 klukkustundum
eftir byrjun blæðinga.3 Stundum fylgir þurr hósti en sumir hafa
lítil sem engin einkenni, sérstaklega ef loftbrjóstið er lítið.1 Konur
fá venjulega einkenni endómetríósu í grindarholi 5-7 árum áður
en einkenna endómetríósu í brjóstholi verður vart.2 Oftast er loft-
brjóstmyndunin hægra megin vegna nálægðar við þá staði á þind
sem endómetríósufrumur berast á úr grindarholinu.
Erfitt getur verið að greina vefjaskemmdirnar eða ná vefjasýni
úr þeim, bæði í kviðarholi og ekki síst í lungum. Vefjaskemmdirn-
ar eru oftast litlar og ummerki blæðinga í vefina ásamt örvef geta
valdið erfiðleikum við að finna þær tiltölulega fáu legslímufrumur
með stoðvef sem þarf til að mynda vefjaskemmd (lesion) og gefa
einkenni.2 Vefjasýnatakan er samt nauðsynleg sem hluti grein-
ingar ef henni verður mögulega við komið, meðal annars til að
staðfesta sjúkdóm sem líklegt er að konan þurfi að glíma við lengi.
Oft getur vefjagreiningin þurft að styðjast við önnur ummerki en
þau að sjá legslímufrumur eða kirtilvef með stoðvef. Ummerki um
bólgu og blæðingar geta gefið til kynna að um endómetríósu sé
að ræða, ásamt sérstakri leit að hormónaviðtökum eins og hér var
gert.
Myndgreining er hluti greiningar vegna loftbrjósts. Röntgen-
mynd af lungum getur staðfest loftbrjóst, en sýnir ekki endó-
metríósubletti. Erfitt getur verið að greina loftbrjóst vegna
endómetríósu, enda eru þau oftast lítil. Sneiðmyndir og segul-
ómskoðun geta verið gagnlegar til að greina stóra endómetríósu-
bletti, en gefa þó takmarkaða mynd af sjúkdómnum vegna þess
hve einstakar vefjaskemmdir eru yfirleitt smáar, margar og dreifð-
ar.2,3,5 Tækjabúnaður sem notaður hefur verið við kviðarhols- og
brjóstholsspeglanir eftir aldamótin hefur leitt til betri myndgæða
Mynd 2. A. Svæði við fleiðruyfirborð með legslímulíkum uppistöðuvef og stórum átfrumum (macrophages)
sem innihalda vefjajárn (hemosiderin). Hematoxylin-Eosin litun í 20-faldri stækkun.
B. Estrógen ónæmislitun á sama svæði.
Myndir/Margrét Sigurðardóttir
A. B.