Morgunblaðið - 20.06.2020, Page 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JÚNÍ 2020
Þegar kvikmyndin Áhverfanda hveli(Gone with theWind) og sjónvarps-
þátturinn Hótel Tindastóll
(Fawlty Towers) komust í
fréttir hérlendis í liðinni viku –
af miður skemmtilegum
ástæðum, líkt og rakið hefur
verið í helstu miðlum og er allt
önnur saga – var víðast hvar
vísað til verkanna með þeirra
íslenskaða heiti. Þetta gladdi
lítið hólf í hjarta mínu, enda er
ég af ætt og kyni vaskra bíó-
miðasölukvenna sem afhentu
prentaðar sýningarskrár á ís-
lensku fyrir sérhverja sýn-
ingu, á þeim gullaldarárum
þegar titlar voru þýddir jöfn-
um höndum úr ítölsku,
sænsku, ensku og dönsku, allt
frá Sjö svörtum brjóstahöld-
um til Stjörnustríðs.
Þótt skrárnar legðust af
voru heiti mynda áfram þýdd – þar til upp á síðkastið. Nú er einna helst að
barnamyndir fái íslenskan titil, annars er þetta alveg hipsum haps. Á tíma-
bili virtist það raunar í höndum kvikmyndagagnrýnenda að finna verkum
innlendan titil, ég man til dæmis vel þýðinguna Dulá (Mystic River) og
hefði sjálf lagt til að Scarface héti Örvar, ef einhver hefði spurt.
Hin deyjandi list á nú nánast
sitt síðasta vígi á RÚV, sem
stendur vaktina prýðilega, og
raunar virðist hugtakið RÚV-
þýðingar eiga sér sjálfstætt líf
utan sjónvarpsins – og þar með
sjálfstæðan fylgjendahóp. Í það
minnsta voru RÚV-þýðingar
viðmiðið þegar ég hnaut upphaflega um fésbókarhóp sem gerir að sérgrein
sinni að þýða kvikmyndatitla, ýmist hugvitssamlega eða út í útpældan hött.
Í hópnum, sem nefnist Bylt fylki, geta áhorfendur í fráhvörfum skemmt
sér yfir sniðugum bíóþýðingum, eða lagt fram nýjar, og skiptir þá engu
hvort mynd er glæný eða löngu gleymd. Áherslan er á annað. Titlar eins og
Geisli Marteinn (Flash Gordon), Aldrei fór ég suður (The 40-Year-Old
Virgin) og Hafrarannsóknastofnun (The Men Who Stare at Goats) vísa til
dæmis glæsilega í kunnar (menningar)stofnanir, en slá hvergi af kröfum
um inntak. (Mögulega tekur smástund að átta sig á þessu með hafrana, en
það er einmitt kostur). Oft er tvíeðli orða helsta vopnið, ég bendi af handa-
hófi á titlana Árabátur (Ghost Ship) og Sögumaður (The Texas Chainsaw
Massacre) og svo auðvitað Ungverjaland (No Country for Old Men) sem
var einn af hápunktum þeirrar vertíðar í hópnum. Þá falla myndirnar Viðar
(The Woodsman) og Eggert (Blade) væntanlega í flokk með mínum eigin
Örvari (Scarface) og Bruce Lee-myndin Á reiðum höndum (Fist of Fury)
er kannski ekta RÚV-þýðing, ef slík er þá til. Rétt, fyndin og formleg.
En það er best að spilla ekki gamaninu um of fyrir nýja gesti, fyrir rím-
hneigða skal bara að lokum nefndur smellurinn Tapað sprundið (Lost Girl)
og jú, í leiðinni þá, Strákleður (Boy Erased). Eins og flestir féshópar mun
þessi aðallega hugsaður til ánægju, en um leið heldur hann – eins og gras-
rótarsamfélaga er eðli og háttur – uppi vissri gagnrýni á það fyrirkomulag
sem víða er við lýði, að myndir og þáttaraðir séu þýddar í heild sinni en tit-
illinn sjálfur látinn standa út af.
Á hverfanda hveli
Tungutak
Sigurbjörg
Þrastardóttir
Það er liðlega hálf öld liðin frá því að Richard Nix-on, þáverandi Bandaríkjaforseti, flutti ræðu,þar sem hann höfðaði til „hins þögla meiri-hluta“ og bað um stuðning þess fólks. Með
þessu orðalagi er átt við þann hóp fólks, sem lætur lítið til
sín heyra opinberlega en hefur valdið í sínum höndum í
kosningum.
Þessi orð Nixons komu upp í hugann á aðalfundi Fé-
lags eldri borgara í Reykjavík og nágrenni, í Súlnasal
Hótels Sögu sl. þriðjudag. Þar var troðfullt hús og skýr-
ingin á því kannski sú, að Ellert B. Schram, fv. alþm.,
sem verið hefur formaður félagsins, var nú að láta af
störfum og þrír í framboði til að taka við af honum, tveir
karlar og ein kona, Ingibjörg H. Sverrisdóttir, sem fékk
afgerandi kosningu.
En mannfjöldinn á fundinum vakti þá spurningu í huga
greinarhöfundar, hvort verið gæti, að kynslóðir hinna
öldnu væru nú búnar að fá nóg af því sem að þeim hefur
snúið um langt skeið og vildu nú sýna mátt sinn og meg-
in.
Kannski er þetta oftúlkun á fundarsókninni en þó
nokkuð ljóst, að samstaða í hópi eldri
borgara gæti ráðið úrslitum í þing-
kosningum og þess vegna öðrum
kosningum.
Það er hins vegar ekki ofsagt að
telja þennan þjóðfélagshóp til „hins
þögla meirihluta“ í okkar samfélagi,
sem hefur völdin í sínum höndum á
kjördegi hverju sinni.
Yfirleitt hafa félagasamtök aldr-
aðra haft hægt um sig í pólitískum
deilum en það þýðir ekki að þannig
verði það alltaf. Það hefur verið
athyglisvert að fylgjast með þróun mála innan verkalýðs-
hreyfingarinnar á undanförnum mánuðum og misserum.
Þar hafa ráðandi öfl tekið upp breytta stefnu frá því sem
verið hefur, alla vega það sem af er þessari öld, og vilja
láta meira til sín taka í þjóðfélagsmálum almennt eins og
vissulega gerðist fyrr á árum.
Þegar hlustað var á ræður frambjóðendanna þriggja á
fundinum á þriðjudaginn var mátti greina að þau voru öll
efnislega sammála um að eldri borgarar ættu að láta
meira til sín taka í baráttu fyrir sínum hagsmunum.
Þetta mátti heyra á ræðu Ingibjargar en líka á ræðum
Borgþórs Kjærnested og Hauks Arnþórssonar. Svo og á
tali fólks á fundinum.
Verði það niðurstaðan eftir þennan fjölmenna aðalfund
verður fróðlegt að fylgjast með því hvernig því verður
tekið af öðrum aldurshópum í samfélaginu.
Fyrir ekki löngu brauzt fram pirringur yngra fólks í
pólitík og á sumum fjölmiðlum vegna þess að eldra fólk
væri yfirleitt að láta til sín heyra og mátti skilja orð sem
þá féllu á þann veg að bezt væri að öldungarnir létu sam-
félagsmál afskiptalaus og hefðu vit á því að þegja.
Mannfjöldinn í Súlnasal Hótels Sögu var hins vegar
bersýnilega ekki á því að hann ætti að þegja.
Þessi öldugangur í hópi hinna öldruðu í kjölfar þess
sama innan verkalýðshreyfingarinnar ætti að verða bæði
stjórnmálaflokkum og stjórnmálamönnum til umhugs-
unar. Kannski er niðurstaðan af þeim víðtæku samfélags-
umræðum, sem fram hafa farið frá hruni, einfaldlega sú
að „hinn þögli meirihluti“ sé ekki lengur tilbúinn til að
þegja og taka þegjandi við því sem að honum er rétt.
Kannski er að því komið að stjórnmálamenn, sem hafa
stundað það að segja eitt og gera annað, standi allt í einu
frammi fyrir uppreisn „hins þögla meirihluta“.
Það er ekki nýtt að innan stjórnmálaflokkanna allra
hafi verið og sé tilhneiging til þöggunar með tilvísun í
mikilvægi samstöðu út á við. Á árum kalda stríðsins voru
það rök sem höfðu áhrif, en þau rök duga ekki lengur.
Innan allra flokka er krafa um opnari umræður og frjáls
skoðanaskipti. Stjórnmálaflokkar í lýðræðisríkjum verða
að standa undir nafni. Þeir geta ekki krafizt þöggunar
inn á við en talað út á við á þann veg að þeir séu mál-
svarar skoðanafrelsis og tjáning-
arfrelsis.
Viðbrögð allra flokka við þeim
öldugangi sem er innan verkalýðs-
hreyfingarinnar og getur verið að
hefjast í félagasamtökum eldri borg-
ara ef marka má fyrrnefndan fund,
ættu að vera að lofta út í eigin ranni,
opna allt upp á gátt og sýna að þeir
hafi kjark til að þola ágreining um
menn og málefni í eigin röðum fyrir
opnum tjöldum.
Eitt af því sem gæti gerzt í aðdrag-
anda næstu kosninga er að hinar aldurhnignu kynslóðir
geri kröfu um nærveru á framboðslistum flokkanna ekki
síður en hinar yngri. Og að þær veiti því eftirtekt í próf-
kjörum innan flokkanna hvernig slíkum kröfum er tekið
af einstökum frambjóðendum.
Þessar breytingar í röðum verkalýðshreyfingarinnar
og hugsanlega í félagasamtökum hinna öldruðu gætu líka
ýtt undir þær hugmyndir um beint lýðræði, sem um skeið
hafa verið til umræðu. Hér og þar heyrast raddir um að
stjórnmálamennirnir vilji afnema málskotsrétt forseta í
þeim breytingum á stjórnarskrá sem enn einu sinni eru
til umræðu.
Í ljósi þess hvað hann hefur reynzt mikilvægur er lík-
legt að slíkum hugmyndum yrði afar illa tekið um leið og
líklegt má telja að krafan verði sterk um raunhæfan mál-
skotsrétt tiltekins fjölda kjósenda.
Það verður sífellt ljósara að fulltrúalýðræðið ræður
ekki við ýmis mál, sem valda bæði reiði og sundurlyndi í
samfélaginu.
Það þarf sameiginlegan vilja „hins þögla meirihluta“ til
að stinga á þeim graftarkýlum.
Og það er kominn tími til að það verði gert.
Á dögunum sögðu tveir einstaklingar úr ólíkum þjóð-
félagshópum í einkasamræðum, að það væri „stuttur
þráðurinn“ í fólki.
Kannski er það bezta lýsingin á andrúmsloftinu í sam-
félagi okkar í dag.
Er „hinn þögli meirihluti“ að rísa upp?
Gífurlegur fjöldi á aðal-
fundi Félags eldri borg-
ara í Reykjavík og ná-
grenni gæti bent til þess
að þeir öldnu vildu nú
sýna mátt sinn og megin.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Í Aldarsögu Háskóla Íslands erkafli eftir Guðmund Hálfdanar-
son prófessor um dósentsmálið 1937.
Ráðherra skipaði Sigurð Einarsson
dósent í guðfræði, þótt dómnefnd
hefði mælt með öðrum. Hafði ráð-
herrann sent einum virtasta guð-
fræðingi Norðurlanda úrlausnir
allra umsækjenda og sá talið Sigurð
bera af og raunar einan hæfan.
Kveður Guðmundur ekkert benda
til, að sérfræðingurinn hafi vitað,
hvaða umsækjandi átti hvaða úr-
lausn. Líklega hefur dómnefnd verið
vilhöll, enda var vitað fyrir að hún
vildi ekki Sigurð. Hér virðist ráð-
herra hafa leiðrétt ranglæti.
Liðu nú rösk fimmtíu ár. Lektors-
málið 1988 snerist um það, að þrír
menn sóttu um stöðu í stjórnmála-
fræði. Einn hafði lokið doktorsprófi í
stjórnmálafræði frá Oxford-háskóla,
en hvorugur hinna hafði lokið slíku
prófi. Formaður dómnefndar var
Svanur Kristjánsson, en vitað var
fyrir, að hann vildi alls ekki dokt-
orinn frá Oxford. Mælti dómnefnd
Svans með öðrum umsækjanda og
taldi þann, sem lokið hafði doktors-
prófi, aðeins hæfan að hluta. Ráð-
herra þótti þetta undarlegt og ósk-
aði eftir greinargerðum frá tveimur
kennurum doktorsins, kunnum
fræðimönnum á alþjóðavettvangi, og
sendu þeir báðir álitsgerðir um, að
vitanlega væri hann hæfur til að
gegna slíkri lektorsstöðu, og var
hann að bragði skipaður. Mér er
málið skylt, þar eð ég átti í hlut, en
hér virðist ráðherra hafa leiðrétt
ranglæti Svans. Hinir umsækjend-
urnir tveir kærðu skipunina til Um-
boðsmanns Alþingis, en hann vísaði
málatilbúnaði þeirra á bug.
Þegar ég settist í stöðu mína, varð
ég þess var, að Svanur beitti öllum
ráðum til að troða konu sinni í
kennslu í stjórnmálafræði. Var hún
nálægt því að vera í fullu starfi án
auglýsingar. Þegar loks var tekið á
þessu og starf auglýst, sem hún fékk
síðan ekki, lagði Svanur fæð á þá,
sem að því stóðu, og hætti að heilsa
þeim. Ég horfði hissa á úr fjarlægð.
Lærdómurinn er, að til eru stofn-
anaklíkur ekki síður en stjórnmála-
klíkur, og þær velja ekki alltaf hæf-
ustu mennina. Fjórða dæmið er
nýtt. Sænskur maður lét af ritstjóra-
starfi norræns tímarits. Það var
verkefni norrænu fjármálaráðherr-
anna að velja í sameiningu eftir-
mann hans. En Svíinn hafði sam-
band við íslenskan klíkubróður,
Þorvald Gylfason, og virðist hafa lof-
að honum starfinu. Þegar ekki varð
úr því, brást Þorvaldur ókvæða við,
en hann hefur þann sið að kalla
menn nasista, ef þeir klappa ekki
fyrir klíku hans.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Stofnanaklíkur
Leirdalur 21, 260 Reykjanesbæ
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555
Nýjar 4. herbergja sérhæðir með stórri verönd, með eða án bílskúrs.
Vandaðar fullbúnar eignir, sem skilast með gólfefnum og tækjum.
Hagstæð seljendalán í boði
sýningaríbúð
Opið hús mánudaginn 22.06.2020 frá kl.17:15-18:00