Morgunblaðið - 04.07.2020, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. JÚLÍ 2020
Framtak Það er í nógu að snúast í görðum landsmanna þegar veðurfarið veldur því að gróður sprettur sem aldrei fyrr. Þá er eins gott að hafa nægt eldsneyti á vélinni þegar slegið skal.
Kristinn Magnússon
75 ár eru liðin frá því
að Föðurlandsstríðinu
mikla lauk. Það er oft
sagt að stríðið hafi
markað djúp spor í
sögu hverrar fjöl-
skyldu. Í þessum orð-
um felast örlög millj-
óna manna, þjáningar
þeirra og sársauka-
fullur missir. Stolt,
sannleikur og minning.
Foreldrar mínir upplifðu skelfi-
legar þrekraunir í umsátrinu um
Leníngrad. Vítja, bróðir minn, lést
aðeins tveggja ára en mamma mín
lifði af fyrir kraftaverk. Faðir minn
hafði lausn frá herskyldu en hann,
líkt og milljónir sovéskra borgara,
bauð sig fram sem sjálfboðaliða til
að verja heimaborg sína og særðist
illa í orrustu.
Ábyrgð okkar gagnvart bæði for-
tíðinni og framtíðinni felst í því að
gera allt sem í okkar valdi stendur
til þess að ægilegar hörmungar af
þessu tagi endurtaki sig ekki. Þess
vegna taldi ég það vera skyldu mína
að birta grein um heimsstyrjöldina
síðari og Föðurlandsstríðið mikla.
Að vanrækja lærdóm sögunnar
getur haft í för með sér þungar af-
leiðingar. Við munum standa dyggi-
lega vörð um sannleikann sem kem-
ur fram í skjalfestum sögulegum
staðreyndum og halda áfram að
segja frá atburðum heimsstyrjaldar-
innar síðari með heiðarlegum og
óhlutdrægum hætti.
Móðgun og háð við minninguna er
ekkert annað en níðingsverk. Slíkt
níðingsverk getur verið framið af
ásetningi, í hræsni og meðvitað, þeg-
ar í yfirlýsingum í tilefni af 75 ára af-
mæli stríðsloka er minnst á alla þátt-
takendur í bandalaginu
gegn Hitler nema Sov-
étríkin.
Framlag Sovétríkj-
anna og Rauða hersins
var gríðarlega mikil-
vægt og átti afgerandi
þátt í sigrinum gagn-
vart nasismanum þrátt
fyrir að nú til dags sé
verið að reyna að sýna
fram á annað. Þann 28.
apríl 1942 sagði Roose-
velt í ávarpi sínu til
bandarísku þjóðar-
innar: „Rússneski herinn hefur út-
rýmt og eyðilagt og heldur áfram að
útrýma og eyðileggja meira af
mannafla, flugvélum, skriðdrekum
og fallbyssum hins sameiginlega
óvinar okkar en allar aðrar samein-
aðar þjóðir samanlagt“. Churchill
skrifaði í bréfi sínu til Stalín 27.
september 1944 að það væri „einmitt
rauði herinn sem rifi innyflin úr
þýsku hervélinni …“
Næstum því 27 milljónir sovéskra
borgara létu lífið á vígstöðvunum og
í þýskri stríðsfangavist, dóu úr
hungursneyð og í loftárásum, í
gettóum og líkbrennsluofnum í út-
rýmingarbúðum nasista. Sovétríkin
misstu sjöunda hvern ríkisborgara
sinn á meðan Bretland missti einn af
127 og Bandaríkin einn af 320. Því
miður eru þessar tölulegu upplýs-
ingar um þungan og óbætanlegan
mannskaða Sovétríkjanna ekki
endanlegar. Fram undan er ítarleg
vinna við að varpa ljósi á nöfn og ör-
lög allra sem létu lífið: hermanna
Rauða hersins, andspyrnumanna,
meðlima hulduhersins, stríðsfanga
og vistmanna í fangabúðum,
óbreyttra borgara sem féllu fyrir
hendi refsisveita. Það er skylda
okkar.
Sigurinn er afrakstur aðgerða
allra landa og þjóða sem börðust
gegn sameiginlegum óvini. Breski
herinn varði föðurland sitt gegn inn-
rás og barðist við nasista og leppríki
þeirra í Miðjarðarhafi og Norður-
Afríku. Hersveitir Bandaríkja-
manna og Breta frelsuðu Ítalíu og
opnuðu aðra víglínu úr vesturátt.
Bandaríkin unnu mikinn og banvæn-
an skaða á árásarher í Kyrrahafi.
Við munum eftir gríðarlegum fórn-
um kínversku þjóðarinnar og mikil-
vægu hlutverki hennar í sigri á jap-
önskum hernaðarsinnum. Við
gleymum heldur ekki „stríðandi
Frökkum“ sem sættu sig ekki við
skammarlega uppgjöf og héldu
áfram að berjast við nasista.
Við erum einnig í ævarandi
þakkarskuld við Bandamenn sem
veittu Rauða hernum aðstoð með
sendingum á skotfærum, hráefni,
vistum og búnaði. Sú aðstoð var
áþreifanleg og nam hér um bil sjö
prósentum af allri hernaðarfram-
leiðslu í Sovétríkjunum.
Bandamenn stofnuðu í samein-
ingu Alþjóðaherdómstólinn sem
hafði það hlutverk að rétta yfir
stjórnmála- og herglæpamönnum
meðal nasista. Úrskurðir dómstóls-
ins fela í sér skýrt lagalegt mat á
glæpum gegn mannkyni á borð við
þjóðarmorð, þjóðernis- og trúar-
hreinsanir, gyðingahatur og útlend-
ingaandúð. Dómstóllinn í Nürnberg
hefur fordæmt með skýrum og ótví-
ræðum hætti vitorðsmenn nasista og
samverkamenn þeirra af ýmsum
toga.
Afstaða okkar er enn óbreytt í
dag. Glæpsamlegar gjörðir vitorðs-
manna nasista eiga sér enga réttlæt-
ingu eða fyrningarfrest. Þess vegna
vekur það furðu þegar sum lönd
upphefja þá sem hafa átt samstarf
við nasista og uppgjafarhermenn í
heimsstyrjöldinni síðari. Ég tel það
vera óásættanlegt að leggja að jöfnu
frelsishermenn og hernámsliðið. Ég
get ekki litið á vegsömun á sam-
verkamönnum nasista öðruvísi en
svik við minningu feðra og forfeðra
okkar. Þetta eru svik við þær hug-
sjónir sem sameinaðar þjóðir áttu í
baráttunni gegn nasisma.
Stórveldin, sigurvegararnir í
stríðinu, eftirlétu okkur kerfi sem
varð holdgervingur þess sem
menntamenn og stjórnmálamenn
höfðu stefnt að um nokkurra alda
skeið. Ráðstefnur í Teheran, Jalta,
San Francisco og Potsdam hafa
skapað grundvöll að því að heim-
urinn, þrátt fyrir skarpan ágreining,
hefur verið laus við allsherjarstríð í
75 ár.
Hætt er við því að sú endurskoðun
sögunnar sem farið er að verða vart
á Vesturlöndum, fyrst og fremst í
því sem snýr að heimsstyrjöldinni
síðari og afleiðingum hennar, geti
orðið til þess að brengla gróflega
skilning fólks á þeim lögmálum frið-
samlegrar þróunar sem voru mótuð
á ráðstefnunum í Jalta og Teheran
1945. Sá þýðingarmikli sögulegi
ávinningur náðist með þeim ákvörð-
unum sem teknar voru í Jalta og á
þeim tíma að búa til kerfi sem gerði
stórveldunum kleift að halda áfram
á braut viðræðna við lausn deilu-
mála.
20. öldin hafði í för með sér mikil
átök á heimsvísu en árið 1945 urðu
þáttaskil þegar kjarnorkuvopn
komu til sögunnar sem höfðu getu til
að eyðileggja jörðina. Með öðrum
orðum var það orðið alltof varasamt
að beita valdi við lausn deilna. Það
skildu sigurvegarar í heimsstyrjöld-
inni síðari. Þeir skildu það mjög vel
og gerðu sér grein fyrir ábyrgð sinni
gagnvart mannkyninu.
Ný valdabarátta hófst á heimsvísu
næstum því um leið og heimsstyrj-
öldinni síðari lauk og var hún býsna
grimm á köflum. En sú staðreynd að
kalda stríðið varð ekki að þriðju
heimsstyrjöldinni sýndi með sann-
færandi hætti hversu skilvirkir
samningarnir voru sem þríeykið
mikla (leiðtogar bandalagsþjóðanna)
gerði sín á milli. Hegðunarreglur
sem samið var um við stofnun Sam-
einuðu þjóðanna gerðu í kjölfarið
mögulegt að draga úr áhættu og
hafa stjórn á deilum.
Sú úrvinnsla sem fór fram í kjöl-
far heimsstyrjaldarinnar síðari hef-
ur haft afgerandi áhrif á þróun al-
þjóðasamskipta. Jafnvel djúpstæður
ágreiningur – geópólitískur, hug-
myndafræðilegur eða efnahagslegur
– kemur ekki í veg fyrir að hægt sé
að finna leiðir fyrir friðsamlega sam-
búð og samstarf, óski menn þess.
Með sameiginlegt sögulegt minni
að leiðarljósi getum við og verðum
að treysta hvert öðru. Þetta skapar
traustan grundvöll fyrir sameigin-
legar aðgerðir í þágu aukins stöðug-
leika og öryggis í heiminum, far-
sældar og velfarnaðar allra þjóða.
Það er sameiginleg skylda okkar og
ábyrgð gagnvart heiminum, núlif-
andi og komandi kynslóðum.
Eftir Vladimir
Pútín » Jafnvel djúpstæður
ágreiningur – geó-
pólitískur, hugmynda-
fræðilegur eða efnahags-
legur – kemur ekki í veg
fyrir að hægt sé að finna
leiðir fyrir friðsamlega
sambúð og samstarf,
óski menn þess.
Vladimír Pútín
Höfundur er forseti Rússlands.
75 ár frá Sigrinum mikla – sameiginleg
ábyrgð gagnvart sögunni og framtíðinni