Morgunblaðið - 07.07.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚLÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Mikið ferfyrir um-ræðu um
þessar mundir um
hvað vextir séu lág-
ir. Hagstætt sé að
taka lán og erfitt að ávaxta
sparifé. Lágir vextir eru þó
ekki alltaf raunin. Smálánafyr-
irtæki heimta ríflega vexti og
smálán frá þeim getur á stutt-
um tíma orðið að óbifanlegu
fargi.
Ásmundur Friðriksson, þing-
maður Sjálfstæðisflokks, hefur
nú ákveðið að skoða rétt fólks
gagnvart smálánafyrirtækjum.
Í færslu á samfélagsmiðlinum
Facebook segir hann að smálán
geti farið með líf fólks. „Ég
þekki dæmi þess að á nokkrum
vikum, mesta lagi mánuðum,
fer fjárhagur fólks úr því að
vera þungur í það að verða óvið-
ráðanlegur. Baggi sem fer með
og tekur líf fólks,“ skrifar hann.
Kveðst Ásmundur vera með
til skoðunar mál þar sem maður
tók rúmar 200 þúsund krónur í
smálánum, 20 þúsund í hvert
skipti, hjá smálánafyrirtæki.
Sex mánuðum síðar stæði
skuldin í 615 þúsund krónum.
Hjá öðru smálánafyrirtæki hafi
hann tekið 200 þúsund krónur
og sú skuld standi nú í 803 þús-
und krónum. Útilokað sé að
maðurinn geti greitt skuldina.
Hefur Ásmundur nú fengið
Vilhjálm Bjarnason, fyrrver-
andi þingmann Sjálfstæð-
isflokksins, til liðs við sig. Í við-
tali við Morgunblaðið í gær
segir Vilhjálmur að
hann hafi verið að
skoða þessi mál frá
2013. Hann segir
að smálána-
fyrirtæki komist
upp með sína starsfemi og að-
standendur komi lántakendum
í vandræðum til hjálpar. Hann
segir að aðstandendur eigi ekki
að leysa fólk úr prísundinni og
vill láta reyna á það hvort smá-
lánafyrirtæki fari með slík mál
fyrir dóm. Sér vitanlega hafi
það aldrei gerst og telji hann að
það sé vegna þess að þau
treysti ekki eigin málstað nægi-
lega til að höfða mál.
Það er einkennilegt að starf-
semi smálánafyrirtækja skuli
fá að vera óáreitt fyrir löggjaf-
anum. Þau hafa með starfsemi
sinni rústað lífi fjölda manns.
Fram hafa komið átakanlegar
sögur um hvernig spilafíklar
hafa notað smálán til að fóðra
fíkn sína þar til allt hefur verið
komið í slíkt óefni að öll fjöl-
skylda þeirra er komin á von-
arvöl. Neytendasamtökin hafa
lagt áherslu á að koma þurfi
böndum á starfsemi þeirra.
Breki Karlsson, formaður
Neytendasamtakanna, sagði
þegar þessi mál voru til um-
ræðu í fyrra að vitað væri til
þess að einstaklingar greiddu á
milli 1.500 og 3.500 prósenta
vexti. Smálánafyrirtæki eru
ekki einu sinni háð eftirliti fjár-
málaeftirlitsins. Koma þarf
böndum á starfsemi smálána-
fyrirtækja.
Koma þarf böndum
á starfsemi smá-
lánafyrirtækja}
Fara með líf fólks
Facebook ogaðrir slíkir
miðlar af ýmsu tagi
þjóna sínum til-
gangi og geta verið
gagnlegir sem slík-
ir. Þegar fólk fer að líta á þá
sem annað en þeir eru versnar
málið og þeir hætta að vera
gagnlegir og geta beinlínis orð-
ið skaðlegir.
Samfélagsmiðlar eru ný fyr-
irbæri sem fólk er enn að átta
sig á hvaða gildi hafa og læra í
sameiningu hvernig best sé að
nota þá og hvernig samskiptum
verði best háttað. Ein skugga-
hlið þeirra er að þeir hafa dreg-
ið fram það versta í ólíklegasta
fólki, sem eys á þeim fyrir-
varalaust og vanhugsað úr skál-
um reiði sinnar. Slík framganga
í rafheimum er hvimleið rétt
eins og frekja og ókurteisi er
hvimleið í mannheimum. Þetta
er þó sjaldnast mjög skaðlegt,
þó að á því séu undantekningar.
Verra er hve rangar upplýs-
ingar dreifast hæglega eftir
þessum samfélagsmiðlum og
þar er Facebook verst, líklega
vegna þess að sá miðill er
stærstur. Í athugun sem frétta-
miðillinn PressGazette, sem
sérhæfir sig í frétt-
um af fjölmiðlum,
gerði á röngum
„fréttum“ um kór-
ónuveiruna, kom í
ljós að langflestar
þeirra sem farið hafa á flug um
þetta efni koma frá Facebook,
eða rúmlega 4.000 af 7.000
röngum „fréttum“.
Nú má vitaskuld stundum
deila um hvað er rétt og hvað
rangt og stundum breytist það
með tímanum, samanber þróun
í upplýsingum um kórónuveir-
una. Engu að síður má ætla að
þessar tölur frá PressGazette
staðfesti það sem talið var víst,
að fólk ætti að varast að afla sér
upplýsinga á samfélagsmiðlum.
Ritstýrðir fjölmiðlar, sem
sagt það sem í daglegu tali telj-
ast fjölmiðlar, er það sem fólk
ætti fyrst og fremst að treysta
á til að afla sér frétta. Þeir eru
vissulega misjafnir og sumir
jafnvel stórkostlega varasamir,
en ef fólk velur sér miðla sem
það reynir af því að vera
traustsins verðir er það miklum
mun betur statt en ef það
gleymir sér í leit að „upplýs-
ingum“ á vafasömum vefsíðum
þar sem vitleysan veður uppi.
Fólk ætti að velja
sér fréttamiðla sem
það getur treyst}
Varasamir samfélagsmiðlar
S
tutt saga af stjórnarfundi í stóru
fyrirtæki. Þrjú mál lágu fyrir:
1. Bygging nýrra höfuðstöðva.
Áætlaður kostnaður 20 milljarðar.
Samþykkt samhljóða eftir fimm
mínútna framsögu forstjóra.
2. Nýtt merki fyrirtækisins. Metinn kostn-
aður við hönnun og kynningu 350 milljónir.
Rætt í hálftíma og svo samþykkt gegn því skil-
yrði að kostnaðurinn væri að hámarki 300
milljónir.
3. Auglýsing á búningi íþróttafélags. Út-
gjöld þrjár milljónir. Langar umræður og mál-
inu loks frestað til næsta fundar.
Því miður höfum við Íslendingar úr nógu að
velja þegar flaustursleg stefna leiðir til stór-
útgjalda, bæði hjá ríki og sveitarfélögum. Hafi
einhver gleymt þeim er auðvelt að minna á
nokkur dæmi: Bragginn dýri (400 milljónir), eftirgjöf
lendingargjalda til WOW (tveir milljarðar) og ný gas- og
jarðgerðarstöð Sorpu á Álfsnesi (5-6 milljarðar). Er þá
fátt eitt talið.
Langmest er talað um það sem minnst kostaði, 400
milljóna braggann (og mest um dönsk strá á 757 þúsund
krónur). Ástæðan er sú að almenningur og stjórn-
málamenn eiga auðveldast með að skilja þær tölur. Ferlið
við braggann var síst til fyrirmyndar, en skoðum núna
Sorpuverksmiðjuna.
Úr fréttum RÚV 22.3.: „Sorpa hefur enn ekki fundið
kaupendur fyrir þrjár milljónir rúmmetra af metangasi
og 12 þúsund tonn af moltu sem ný gas- og jarðgerðarstöð
á Álfsnesi mun framleiða á ári. Það kostaði rúma fimm
milljarða að byggja stöðina. Framkvæmda-
kostnaður var [mjög] vanáætlaður, meðal ann-
ars vegna þess að verkið var boðið út áður en
búið var að hanna stöðina.“ Nýr forstjóri lét
þess getið að hann hefði „trúlega hugað að“
samningum um sölu á framleiðslunni áður en
farið var af stað, hefði hann þá verið við stjórn-
völinn. Miklar efasemdir eru um að besta
tæknilega lausnin hafi verið valin.
Sorpa er rekin af sex sveitarfélögum á höf-
uðborgarsvæðinu. Oft er spurt hver beri
ábyrgðina þegar teknar eru dýrar ákvarðanir
sem ekki ganga upp. Í byggðasamlögum, þar
sem stjórnin er valin af sveitarfélögunum,
finnst stjórnmálamönnum svarið einfalt: Eng-
inn. Eða í versta falli hinir. Í ársreikningi 2019
getur pólitísk stjórn um óvissu vegna Covid-19,
en þar er ekki orð um urðunarstöðvarklúðrið.
Enginn markaður, flaustursleg hönnun, úrelt tækni,
milljarða útgjöld. Auðvitað liggur ábyrgðin hjá Sjálfstæð-
isflokknum sem stýrir fimm af sex sveitarfélögum á höf-
uðborgarsvæðinu og meirihlutanum sem var í Reykjavík
þegar samþykkt var að reisa verksmiðjuna.
Viðreisn var stofnuð til þess að breyta verklagi. Besta
vörn gegn mistökum er vandaður undirbúningur, skipu-
leg vinnubrögð og gagnsæi á öllum stigum. Allt þetta virð-
ist hafa skort hjá stjórnmálamönnunum sem stýrðu
Sorpu.
Í stjórnmálum verða menn fljótt samdauna hinum. Á
vakt Viðreisnar vinnum við öðruvísi.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Ákvarðanir í rusli
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Stofnframlög sem Húsnæðis-og mannvirkjastofnun(HMS) hefur tilkynnt umúthlutun á verða nýtt til
byggingar og kaupa á 600 hag-
kvæmum leiguíbúðum. Á síðustu
fjórum árum hefur HMS úthlutað
stofnframlögum frá ríkinu til bygg-
ingar og kaupa á rúmlega 2.600 al-
mennum leiguíbúðum og hafa nú
þegar um 600 fjölskyldur flutt inn.
Mikil spurn er eftir stofn-
framlögum og telur HMS að það
sýni að enn er mikil vöntun á hag-
kvæmum leiguíbúðum þar sem fjöl-
skyldur geta búið sér til öruggt
heimili til langs tíma. Ríkisstjórnin
ákvað að veita 2,1 milljarði árlega í
ár og næstu tvö ár til þess að flýta
fyrir uppbyggingu á hagkvæmu hús-
næði og stuðla að auknu húsnæð-
isöryggi leigjenda. Var það liður í
stuðningi ríkisins við lífskjarasamn-
inga.
20 milljarða framkvæmdir
HMS úthlutaði að þessu sinni
3,6 milljarða króna stofnframlögum.
Bárust 35 umsóknir og var 31 aðila
úthlutað því sem um var beðið eða að
hluta. Gengur það til byggingar eða
kaupa á 600 íbúðum í fimmtán sveit-
arfélögum. Flestar eru á höfuðborg-
arsvæðinu, eða 472. Á Vesturlandi
eru 67 íbúðir, 14 á Norðurlandi
eystra, 13 á Norðurlandi vestra, 12 á
Suðurnesjum, 10 á Suðurlandi, 8 á
Austurlandi og 4 á Vestfjörðum.
Sveitarfélög njóta forgangs og hlutu
alls um 1,2 millarða af heildar-
framlögunum. Ekki er gefið upp
hvernig fjármunir skiptast, en meðal
stórra aðila á þessum markaði sem
fengu úthlutun nú má nefna Bjarg
íbúðafélag sem ASÍ og BSRB
standa að, Brynju hússjóð Ör-
yrkjabandalags Íslands og Fé-
lagsbústaði Reykjavíkurborgar.
Fjármunirnir renna til bygg-
ingaraðila í almenna íbúðakerfinu og
eru hugsaðir til að styðja við fram-
boð ódýrra leigubíbúða fyrir al-
menning. Fjármunirnir skiptast
þannig að byggðar verða 438 íbúðir
og 162 íbúðir keyptar.
HMS reiknar það út að stofn-
virði þeirra verkefna sem samþykkt
voru í úthlutun nú feli í sér fjárfest-
ingu á húsnæðismarkaði upp á tæp-
lega 20 milljarða króna. Þar af fara
tæpir 14 milljarðar í uppbyggingu á
hagkvæmu húsnæði og 6 milljarðar í
kaup á íbúðum.
Á síðustu fjórum árum hefur
HMS úthlutað ríflega 15 milljörðum
kr. í stofnframlög til byggingar og
kaupa á rúmlega 2.600 almennum
íbúðum, fyrir hönd ríkissjóðs, sam-
kvæmt upplýsingum stofnunar-
innar. Nú þegar hafa 600 fjölskyldur
flutt inn í leiguíbúðir sem byggðar
eru innan þessa kerfis.
Stofnframlög til
byggingar 600 íbúða
Góður gangur er í uppbyggingu hjá
Bjargi íbúðafélagi. Félagið er með
1.068 íbúðir undir. Þar af hafa 223
þegar verið afhentar leigutökum,
430 eru í byggingu og 415 í undir-
búningi. Fjárfesting er um 36 millj-
arðar og stofnframlög ríkis og
sveitarfélaga 11 milljarðar króna.
Þröstur Bjarnason, verkefnis-
stjóri framkvæmda hjá Bjargi, seg-
ir að framkvæmdir hafi gengið vel.
Íbúar séu almennt ánægðir. Félag-
ið sé í samvinnu við marga verk-
taka og hafi þeir skilað verkum
sínum í tíma. Hann segir að mikið
sé í gangi í sumar og verði heilu
húsin eða stigagangarnir afhentir
mánaðarlega til íbúðar frá sept-
ember og fram á vor.
Stærstu verkefnin eru í Reykja-
vík og á höfuðborgarsvæðinu. Þó
hafa nú þegar verið afhentar íbúð-
ir á Akranesi og framkvæmdir í
gangi eða í undirbúningi á Akur-
eyri, Þorlákshöfn, Akranesi og Sel-
fossi og fleiri sveitarfélög hafi
sýnt áhuga á samstarfi.
Um 1.200 fjölskyldur eru yfir-
leitt á biðlista eftir íbúðum. Þröst-
ur tekur fram að ekki uppfylli allir
skilyrði en á það reyni ekki fyrr en
við úthlutun. Fólk þarf að vera inn-
an ákveðinna tekju- og eigna-
marka til að koma til greina og
hafa verið í stéttarfélögum innan
ASÍ og BSRB í tvö ár eða lengur.
Íbúðir afhentar mánaðarlega
BJARG ÍBÚÐAFÉLAG, ASÍ OG BSRB
Morgunblaðið/Eggert
Hraunbær ÍAV byggir 99 íbúðir fyrir Bjarg íbúðafélag við Hraunbæ.
Stigagangarnir eru að taka á sig endanlega mynd, einn af öðrum.