Morgunblaðið - 07.07.2020, Page 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚLÍ 2020
Buslað Á góðviðrisdegi getur verið gott að skella sér í sjóinn við Nauthólsvík, þótt hann jafnist lítt á við suðrænar sólarstrendur. Skemmtileg útivist ef ýtrustu varkárni er gætt.
Eggert
Þórdís Lóa Þórhalls-
dóttir, oddviti Við-
reisnar í borgarstjórn
og formaður borg-
arráðs, skrifar grein
undir heitinu „Reykja-
vík stendur vel“. Kem-
ur þessi fyrirsögn
nokkuð á óvart þar sem
borgin hefur nýlega
óskað eftir neyð-
arstuðningi frá ríkinu
upp á milljarðatugi
vegna fjárhagsvanda. Máli sínu til
stuðnings ber oddvitinn saman svo-
nefnt skuldahlutfall A-hluta borg-
arinnar við nágrannasveitarfélögin.
Það segir þó aðeins litla sögu. Það er
réttara að horfa á heildarmyndina.
Þegar litið er til heildarskulda og
heildartekna er skuldahlutfall
Reykjavíkurborgar það langhæsta á
höfuðborgarsvæðinu.
Skautað fram hjá skuldbindingum
Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skautar
einfaldlega fram hjá summunni. Sam-
stæða borgarinnar skuldar yfir þrjú
hundruð milljarða og er eina sveitar-
félagið, sem skuldar yfir 150% af
tekjum, á höfuðborgarsvæðinu. Það
að velja A-hlutann ein-
göngu er viljandi gert.
Skautað fram hjá meira
en tvö hundruð millj-
arða skuldum sem eru
meðal annars vegna fé-
lagslegs húsnæðis borg-
arinnar sem eru geymd
í hlutafélaginu Fé-
lagsbústaðir sem skuld-
ar meira en 45 milljarða
eitt og sér. Það er því
mikil einföldun að ein-
blína á A-hlutann. Sér-
staklega þar sem A-
hlutinn er í sértakri og beinni ábyrgð
fyrir stóran hluta skulda B-
hlutafélaganna. Reynar meira en eitt
hundrað milljarða króna ábyrgð sem
ekki eru í súluritinu sem Þórdís Lóa
valdi í grein sína. Það er því ekki úr
vegi að skoða heildina þar sem þetta
verður ekki sundur skilið. Heild-
armyndin er skýr: Samstæða
Reykjavíkurborgar skuldar meira en
150% árstekjur sínar. Meðaltal hinna
sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæð-
inu er 95%.
Eitt er gert og annað sagt
Og svo er það þetta: Hvað hefur
verið gert frá kosningum? Meirihlut-
inn hefur staðið fyrir stórfelldum
skuldahækkunum í góðæri þar sem
skuldir hafa hækkað um meira en
milljarð á mánuði. Skuldir hækkuðu
um meira en 20 milljarða á síðasta ári
einu saman. Það var í góðæri og þvert
á „meirihlutasáttmálann“ þar sem
segir: „Borgin skal rekin með ábyrg-
um og sjálfbærum hætti. Skuldir
skulu greiddar niður meðan efna-
hagsástandið er gott.“ Ekkert af
þessu þrennu hefur verið efnt.
Rekstrarkostnaður borgarinnar hef-
ur hækkað langt umfram almennt
verðlag milli ára. Í síðustu fimm ára
áætlun sem var samþykkt fyrir ára-
mót er gert ráð fyrir að í lok kjör-
tímabilsins verði 64 milljörðum hærri
skuldir hjá borginni en boðað var fyr-
ir kosningarnar 2018. Það er gríð-
arlegt frávik. Ef frávik skyldi kalla
slíkan fullkominn forsendubrest. Rétt
er að minna á að þessi skuldaaukning
er áður en kórónukreppan skall á svo
búast má við ábót. Loks er það svo-
nefndur hagnaður síðustu ára en
hann er fyrst og fremst bókað end-
urmat á félagslegu húsnæði sem
borgin hefur fært sér til tekna upp á
57 milljarða króna. Ekki ein króna af
þessum reiknaða hagnaði hefur skilað
sér á bankabókina. Þvert á móti eru
Félagsbústaðir fjárþurfi. Og Reykja-
víkurborg hefur þurft að gangast í
ábyrgðir enn og aftur vegna lántöku
dótturfélags síns.
Viðurkennum vandann
Sá sem horfist ekki í augu við vand-
ann er sjálfur í vanda. Sá sem neitar
að horfa á heildarmyndina sér ekki
stöðuna eins og hún er og getur því
ekki leyst vandann. Það eru erfið
verkefni fram undan í Reykjavík.
Fyrsta skrefið hjá ábyrgum stjórn-
endum er að viðurkenna vandann.
Aðeins þannig er mögulegt að bæta
úr honum.
Eftir Eyþór Arnalds » Samstæða borgar-
innar skuldar yfir
þrjú hundruð milljarða
og er eina sveitarfélagið
sem skuldar yfir 150%
af tekjum á höfuð-
borgarsvæðinu.
Eyþór Arnalds
Höfundur er oddviti sjálfstæðis-
manna í borgarstjórn.
Heildarskuldir Reykjavíkur
Skuldir sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu
Skuldahlutfall samstæðu (A- og B-hluta) skv. ársreikningum fyrir árið 2018
200%
175%
150%
125%
100%
75%
50%
25%
0%
Reykjavík Kópavogur Hafnar fjörður Garðabær Seltjarnarnes Mosfellsbær
Skuldahlutfall án skuldbindinga
Skuldir og skuldbindingar
180%
139%
161%
94%
111% 109%
152%
112% 114%
79% 77%
94%
Nýverið var kynnt
skýrsla starfshóps
dómsmálaráðherra um
aðgerðir til styttingar
boðunarlista til afplán-
unar refsinga. Meðal
tillagna starfshópsins
er að heimilt verði að
afplána allt að tveggja
ára óskilorðsbundinn
fangelsisdóm með sam-
félagsþjónustu og að
meginreglan verði sú að reynslu-
lausn verði veitt að lokinni afplánun
helmings refsitímans, í stað tveggja
þriðju eins og nú er.
Ég hef um árabil haft áhuga á
þróun fangelsismála á Íslandi. Á
sama tíma hef ég líka haft áhyggjur
af málaflokknum, sérstaklega fyrir
þær sakir að fjárveitingar til hans
hafa verið til muna of litlar. Áratug-
um saman hafa málefni dómstóla og
fangelsismála verið með þeim hætti
að málaflokkar þessara stofnana
hins opinbera hafa takmarkaða at-
hygli fengið á opinberum vettvangi
og fyrir hinu virðulega Alþingi. Á
sama tíma hefur samfélag okkar
orðið stærra og flóknara, sér-
staklega þar sem við erum orðin
hluti af stærri heild. Óskilorðs-
bundnum dómum hef-
ur fjölgað og dómar
lengst. Fleiri ofbeld-
isdómar eru kveðnir
upp. Hafa lögreglu-
yfirvöld í mörg ár vakið
athygli á því að al-
þjóðleg glæpasamtök
hafi skotið hér rótum.
Fangelsismála-
yfirvöld hafa fylgt al-
þjóðlegri þróun í af-
plánun refsingar.
Samfélagsþjónusta
ruddi sér til rúms fyrir
nokkru síðan, rafræn afplánun er nú
úrræði, auk þess sem unnt er að
taka út hluta refsitímans á stöðum
eins og Vernd. Á sama tíma hefur
fangaplássum ekki verið fjölgað sem
skyldi. Afleiðingin er sú að boð-
unarlistar til afplánunar refsinga
hafa lengst svo um munar og geta
dómþolar þurft að bíða árum saman
eftir því að komast í afplánun. Oft og
tíðum eru hagir þeirra orðnir aðrir
og því sérstaklega þungbært fyrir
þá að þurfa að fara í fangelsi. Rétt er
að minna á í því sambandi að reglur
stjórnarskrár og mannréttinda-
sáttmála Evrópu um hraða máls-
meðferð gilda að sínu leyti einnig um
þennan þátt málsmeðferðar í kjölfar
afbrots. Eru dómstólar undir mikilli
pressu að dæma mál innan hæfilegs
tíma og því ótækt að langur tími líði
fram að því er til afplánunar kemur.
Hafa dómstólar almennt staðið und-
ir þessari pressu.
Helstu tillögur starfshópsins virð-
ast miða að því að dómþolar sem
dæmdir hafa verið til óskilorðsbund-
innar fangelsisrefsingar séu ekki
innan veggja fangelsis. Ég tel þetta
ekki alls kostar eðlilega þróun í ljósi
þess að verulega hefur verið unnið
að því á undanförnum árum að leysa
fanga undan því að fara í fangelsi.
Almennt eru sérfræðingar sammála
um að fangelsisvist hefur takmörkuð
varnaðaráhrif, hvorki sérstök né al-
menn. Fangelsisvist hefur helst ver-
ið rökstudd með því að refsing feli í
sér „vanþóknun eða fordæmingu
samfélagsins og sé til þess fallin að
valda dómþola þjáningu eða óþæg-
indum.“
Verði niðurstaðan sú að fallist
verði á tillögur starfshópsins er ein-
ungis um það að ræða að allra alvar-
legustu brotin, eins og manndráp,
líkamsárás sem leiðir til dauða, al-
varlegar nauðganir og alvarlegustu
fíkniefnalagabrotin, leiði til afplán-
unar refsingar innan fangelsa. Rétt
er að minna á í þessu sambandi að
dómstólar hafa þegar hér er komið
lítið um það að segja hvernig refsing
er ákvörðuð því fangelsismála-
yfirvöld ákveða alfarið inntak henn-
ar. Þegar dómari dæmir ákærða til
tveggja ára óskilorðsbundinnar
fangelsisrefsingar hefur dómarinn
enga stjórn á því hvernig refsingin
verður fullnustuð. Hefur því verið
borið við að slíkt kunni að fara í bága
við ákvæði stjórnarskrár um þrí-
greiningu ríkisvalds sé það á vald-
sviði dómstóla að ákveða hvort refs-
ing skuli afplánuð í
samfélagsþjónustu. Slík rýmkun
sem hér er verið að leggja til kallar
óhjákvæmilega á skoðun á því atriði.
Ég tel of langt gengið í þessum efn-
um, en einhver mörk verða að vera á
því hversu mikið fangelsismála-
yfirvöld geta breytt dómum dóm-
stóla.
Ég tel að eina raunhæfa leiðin sé
að fjölga fangaplássum. Við höfum
nú þegar á að skipa öruggum fang-
elsum eins á Hólmsheiði og Litla-
Hrauni. Fjölga ætti í úrræðum eins
og til staðar eru á Kvíabryggju, sem
er opið fangelsi.
Þá vil ég vekja athygli á þeirri
þróun sem á sér stað í refsiákvörð-
unum. Stjórnvöld leggja nú ofur-
áherslu á hertar refsingar fyrir um-
ferðarlagabrot, sem eru ítarlega
útfærðar í nýjum umferðarlögum,
reglugerðum settum á grundvelli
þeirra laga og fyrirmælum ríkis-
saksóknara nr. 5/2020 vegna brota
gegn umferðarlögum. Afleiðingin er
sú að flestir óskilorðsbundnir fang-
elsisdómar sem nú eru kveðnir upp
eru vegna ítrekaðra brota á umferð-
arlögum. Hefur þar mikla þýðingu
að samkvæmt áralangri dómvenju
eru fangelsisdómar vegna brota á
umferðarlögum aldrei skilorðs-
bundnir. Á sama tíma eru refsingar
fyrir ofbeldisbrot framin gegn al-
mennum hegningarlögum tiltölulega
vægar. Alvarlegar líkamsárásir
varða skilorðsbundna fangelsis-
dóma. Sama gildir um önnur hegn-
ingarlagabrot eins og þjófnaði, hót-
anir, eignaspjöll og fleira, sem öll
beinast gegn tilgreindum brotaþol-
um. Slík brot valda oft alvarlegum
afleiðingum fyrir brotaþolann, sem
sjaldnast er tilvikið þegar um um-
ferðarlagabrot er að ræða. Er þetta
umhugsunarverð þróun.
Eftir Símon
Sigvaldason » Tillögur starfshóps
um aðgerðir til
styttingar boðunarlista
til afplánunar refsingar
þarfnast nánari skoð-
unar.
Símon Sigvaldason
Höfundur er dómstjóri
Héraðsdóms Reykjavíkur.
simon@domstolar.is
Afplánun refsingar