Morgunblaðið - 23.07.2020, Blaðsíða 33

33
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 2020
Annir Sumarið er tíminn, orti skáldið. Það á ekki síst við um malbikun og fræsun á götum höfuðborgarinnar. Sömuleiðis geta húseigendur notað tækifærið og málað ytri byrði híbýla sinna.
Arnþór
Sjúkraliðar munu
eiga aðild að nýjum
fagráðum sem sett
verða upp á öllum heil-
brigðisstofnunum í
krafti nýrra laga sem
Alþingi samþykkti rétt
fyrir sumarhlé. Nýju
fagráðin eiga að vera
forstjórum heilbrigðis-
stofnana til ráðgjafar
um mikilvægar
ákvarðanir sem varða heilbrigðis-
þjónustu og skipulag stofnunar. Við
skipun í nýju fagráðin verður ekki
gengið fram hjá 2.200 vel menntuð-
um sjúkraliðum sem starfa í heil-
brigðisgeiranum. Rödd sjúkraliða
mun því loksins heyrast við borðið
þar sem línur eru lagðar um innra
starf og stjórnun heilbrigðisstofn-
ana. Þetta er mikilvægur áfangi í
baráttu sjúkraliða fyrir að verða
metnir á jafnræðisgrundvelli við
aðrar hjúkrunarstéttir.
Hjúkrunarráð
lagt niður
Samhliða nýjum fag-
ráðum verður hjúkr-
unarráð Landspítalans
lagt niður. Í reynd var
ráðið orðið að úreltri
tímaskekkju. Hlutverk
þess var meðal annars
að veita stjórnendum
spítalans faglega ráð-
gjöf um hjúkrun. Á
sama tíma var þó
næstfjölmennustu
hjúkrunarstétt spítalans, um 700
sjúkraliðum, meinuð aðild að hjúkr-
unarráði.
Mitt fyrsta verk sem formaður
Sjúkraliðafélags Íslands var að
senda ítarlega rökstudda beiðni um
aðild sjúkraliða að hjúkrunarráði
Landspítalans. Beiðninni var hafn-
að. Margir, þar á meðal ég, upplifðu
þetta sem niðurlægingu gagnvart
stéttinni. Með nýju lögunum er
þessi tímaskekkja lagfærð og
sjúkraliðar koma glaðbeittir til
samstarfs á nýjum vettvangi.
Í nútímanum byggist heilbrigðis-
kerfið á nýrri nálgun sem felst í
teymisvinnu þar sem allir hlekkir
eru jafnmikilvægir. Rödd allra
þeirra þarf að heyrast til að tryggja
betur öryggi og auka gæði heil-
brigðisþjónustunnar. Nýju fagráðin
falla því inn í áherslur nútímans á
teymisstjórnun og samstarfi fag-
stétta.
Mikilvægi sjúkraliða
Innan heilbrigðisgeirans hafa
sjúkraliðar þróast í að verða burð-
arstétt í hjúkrun. Hinn ágæti for-
stjóri Landspítalans, Páll Matthías-
son, endurspeglaði vel nýtt mikil-
vægi stéttarinnar í erindi fyrir
örfáum árum þar sem hann lýsti
sjúkraliðum sem „framvörðum
þjónustunnar“. Í dag annast sjúkra-
liðar nærhjúkrun, menntun þeirra
og sérhæfing vex og þeir eru nú
uppistaðan í starfsemi heimahjúkr-
unar og rekstri hjúkrunarheimila.
Án sjúkraliða væri einfaldlega ekki
hægt að reka heilbrigðiskerfið á
okkar tímum.
Sjúkraliðar gegna þar að auki
mjög sérstöku hlutverki gagnvart
mjög veiku fólki sem Páll Matthías-
son lýsti í sama erindi með þessum
orðum: „Það eru fáar stéttir sem
ganga með sama hætti inn í per-
sónulegt rými sjúklinga á þeirra
viðkvæmustu stundum.“ Af sjálfu
leiðir að stétt sem í senn heldur
uppi mikilvægum þáttum heilbrigð-
isþjónustunnar og sér um umönnun
og hjúkrun þegar um líf og dauða
er að tefla, jafnvel við andlát, býr
yfir reynslu og færni sem þarf að
hlusta á þegar stofnanir móta sitt
innra starf og stefnu um hjúkrun.
Í því ljósi eru nýju fagráðin mikið
framfaraskref. Þau munu gefa fag-
stéttum, þar á meðal burðarstétt
eins og sjúkraliðum, færi á að
leggja reynslu sína og menntun
með jákvæðum hætti inn í mótun
hjúkrunar til framtíðar.
Nýju fagráðin
Svandís Svavarsdóttir
heilbrigðisráðherra á hrós skilið
fyrir að hafa lagt breytinguna til við
Alþingi og hafa hlustað með skiln-
ingi á forystu sjúkraliða. Nýju fag-
ráðin eru mikilvægur áfangi í bar-
áttu okkar fyrir því að skerpa
faglegan grunn, ásýnd og vægi
sjúkraliðastéttarinnar. Næsta verk-
efni Sjúkraliðafélagsins verður að
fylgjast vel með framkvæmd nýju
laganna og sjá til þess að fagráðin
verði sett á stofn bæði hratt og vel,
og aðkoma sjúkraliða að þeim verði
tryggð.
Eftir Söndru B.
Franks »Nýju fagráðin eru
mikilvægur áfangi í
baráttu okkar fyrir því
að skerpa faglegan
grunn, ásýnd og vægi
sjúkraliðastéttarinnar.
Sandra B. Franks
Höfundur er formaður
Sjúkraliðafélags Íslands.
sandra@slfi.is
Loks heyrist rödd sjúkraliða
Stafræn kaup-
hegðun er á kross-
götum á neyt-
endamarkaði. Mun
hún hafa mikil áhrif á
þróun markaðarins á
næstu misserum. Í
Bandaríkjunum er
bandaríska versl-
unarkeðjan Walmart
með 25% markaðs-
hlutdeild á mat-
vörumarkaði, 5.000 verslanir og 1,5
milljónir starfsmanna. Heildarsala
jókst um 9% frá sama tíma í fyrra
og nam 135 milljörðum dollara.
Netsala jókst á sama tíma um 74%
og afkoman um 4%. Árangur Walm-
art má að mestu þakka auknu að-
gengi viðskiptavina að stafrænum
möguleikum. Walmart hefur fjár-
fest fyrir 15 milljarða dollara í net-
sölu sem skilaði tapi upp 1,6 millj-
arða dollara á síðasta ári en býst
við auknum hagnaði á næstu árum
vegna aukinnar eftirspurnar og sölu
á dýrari vörum.
Á næstu árum mun umbreyting á
neytendavörumarkaði verða mikil
með breyttri kauphegðun neytenda.
Nú eru stór fjárfestingafyrirtæki og
lífeyrissjóðir farin að
koma með beinum
hætti að umbreytingu
á neytendavörumark-
aði. Netsölufyrirtækið
Amazon hefur fjárfest
fyrir háar fjárhæðir í
stefnumarkandi land-
svæðum með tilliti til
flutninga og verið í
forystu í netverslun á
heimsvísu. Amazon jók
sölu sína á heimsvísu
um 26% á fyrstu mán-
uðum ársins 2020 og
réð 175 þúsund nýja starfsmenn í
mars og apríl. Amazon er í forystu í
stafrænni kauphegðun á heimsvísu
en mörg verslunarfyrirtæki um all-
an heim breyta nú viðskiptamódeli
sínu til að mæta þörfum neytenda.
Í Svíþjóð hefur Mathem verið
umbreytingaraðili á neytenda-
vörumarkaði og verið í fararbroddi í
stafrænum lausnum á markaði mat-
arinnkaupa. Sænski lífeyrissjóð-
urinn AMF hefur verið stór í fjár-
festingu í þessu hraðvaxandi
fyrirtæki. Sjóðurinn er töluvert
stærri í heildareignum en allt ís-
lenska lífeyriskerfið, með 650 m.a.
sænskra króna heildareign fyrir um
fjórar milljónir viðskiptavina. Með
fjárfestingu að fjárhæð 280 millj-
ónir sænskra króna er AMF orðinn
þriðji stærsti hluthafi Mathem með
10% eignarhlut. AMF hefur einnig
fjárfest t.a.m. í fyrirtækjum sem
mæta markmiðum um sjálfbærni og
umhverfismál sem viðmið og má
nefna fyrirtæki í timbur- og papp-
írsframleiðslu, skógareigendur og
sólarsellufyrirtæki.
Lífeyrissjóðir á Norðurlöndum
leggja nú meiri áherslu á fjárfest-
ingar í fyrirtækjum sem hafa sjálf-
bærni og umhverfismál sem viðmið
í fjárfestingum. Fjárfestingafyr-
irtæki í Svíþjóð sem eru í forystu í
stafrænum fjárfestingum á mörgum
sviðum lífsstíls, m.a. í heilsu, fjar-
skiptum, netverslun og fjártækni,
hafa fjárfest umtalsvert í Mathem.
Í Bandaríkjunum hafa fyrirtæki
eins og snyrtivöruframleiðandinn
Ulta Beauty og lífsstílsfyrirtækið
LuLulemon í fataiðnaði náð fram-
úrskarandi árangri í netsölu og far-
ið fram úr mörgum keppinautum
með stafrænu viðskiptamódeli í
bland við hefðbundið versl-
unarmódel.
Íþróttavöruframleiðendur eins og
Nike og Adidas hafa tekið stefnu-
markandi ákvarðanir um að 30-40%
af sölu fyrirtækjanna fari fram með
stafrænum hætti. Nike brást t.a.m.
þannig við COVID-19 að auka staf-
ræna möguleika með því að tengja
saman íþróttamenn og við-
skiptamenn og styrkja þannig staf-
rænt viðskiptamódel Nike og marg-
falda netsölu í kjölfarið.
Breska netsölufasteignasalan
Rightmove var skráð í bresku
kauphöllina 2006 og á stærsta
markaðstorg fasteigna í Bretlandi.
Hún leiðir með einföldum hætti
saman kaupendur og seljendur fast-
eigna með stafrænum lausnum með
arðsömum hætti til ávinnings fyrir
alla hagaðila.
Hafa áhrif á framtíðarsýn
á neytendamarkaði
Fremstu verslunarfyrirtæki
heims á matvörumarkaði miða
vöruúrval sitt meira við heilsu-
samlegar vörur og hafa stefnu-
mörkun um að stefna á að 50% af
þeim vörum sem eru í boði séu
heilsusamleg. Þessi fyrirtæki vilja
hafa áhrif á viðskiptavini til betri
vegar með meira framboði á vörum
sem mæta heilsumarkmiðum og
minnka möguleika á margs konar
sjúkdómum. Einnig vilja fyrirtækin
auka gagnsæi um uppruna vara
með tilliti til sjálfbærni og umhverf-
ismála. Auk þess vilja þau minnka
sóun matvæla og hafa mörg sett sér
markmið um að minnka sóun um
50% til ársins 2030 með samstarfi
við helstu samstarfsaðila.
Plast hefur einnig mikil áhrif á
afurðir sem koma úr hafi og vatni
og nú hafa mörg fyrirtæki tekið
upp markmið um 0% notkun á
plasti fyrir árið 2025 og nota ein-
göngu endurnýtanlegt í stað þess.
Uppruni vara, sjálfbærni í fram-
leiðslu varanna og áhrif þeirra á
umhverfið munu verða leiðarljós
þeirra fyrirtækja sem vilja ná ár-
angri í samkeppni á matvörumark-
aði á næstu árum. Þróunin er hröð
og margir munu verða undir í sam-
keppninni sem aðlagast ekki nýjum
markaðsaðstæðum og nýjum við-
miðunum.
Eftir Albert Þór
Jónsson »Nú eru stór fjárfest-
ingafyrirtæki og líf-
eyrissjóðir farin að
koma með beinum hætti
að umbreytingu á neyt-
endavörumarkaði.
Albert Þór Jónsson
Höfundur er viðskiptafræðingur, MCF
í fjármálum fyrirtækja og með 30 ára
starfsreynslu á fjármálamarkaði.
albertj@simnet.is
Stafræn viðskiptamódel breyta kauphegðun