Morgunblaðið - 15.09.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. SEPTEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þetta varsumar kór-ónuveir-
unnar þótt aðrir
atburðir settu
svip á það. Stand-
myndir og styttur
reyndu að láta lítið fyrir sér
fara, því að gargandi óald-
arlýður sem vissi minna en
ekkert um söguna, taldi sig
engu að síður eiga margt
óuppgert við styttur einmitt
núna.
Mörgum finnst of snúið að
eiga við framtíðina og marka
henni braut framfara og
fengsællar tíðar með lýðræð-
islegum leikreglum. Þess
vegna voru harðsnúnir ný-
vinstrimenn, „með ríkari
réttlætiskennd“ en allir aðr-
ir, langhraustustu fram-
herjar í árásum á styttur eft-
ir að hafa kveikt í
lögreglustöðvum og svo
verslunum og veitingastöð-
um fólks af asískum, ind-
verskum, ítölskum og öðrum
„latino“-ættum og auðvitað
öllu því sem tengdist bleik-
nefjum, sem höfðu ekki enn
gert upp við þrælahald sitt
fyrir tveimur öldum eða svo.
Austur í Rússlandi er
næststærsti þingflokkur
landsins skipaður komm-
únistum. Hann hefur látið til
sín taka upp á síðkastið
vegna áforma um nýja skip-
an á grafhýsi Leníns við
Rauða torgið. Hópi arkitekta
í fremstu röð hafði verið
fengið það verkefni af yf-
irvöldum að keppa um nýjar
lausnir og var fjallað um
málið í The Times í gær.
Tímamót urðu í því starfi
þegar að endir var bundinn á
þá vinnu eftir áköf mótmæli
Kommúnistaflokksins.
Ekkert verður því úr að
niðurstöður Arkitekta-
sambands Rússlands verði
kynntar í nóvember nk. eins
og til stóð.
Rétt er að taka fram að
yfirvöld höfðu ítrekað loforð
sín og yfirlýsingar um að
þess yrði gætt að Lenín
sjálfur myndi eiga samastað
áfram í grafhýsinu þar sem
hann hefur verið til sýnis
nokkra daga í viku hverri í
glerkistu sinni, frá árinu
1924.
Um skeið var Stalín hon-
um til samlætis í sinni gler-
kistu, en eftir afhjúpun
Krútsjoffs á sýnishornum af
glæpum hans styttist í ver-
unni og hann var fluttur úr
grafhýsinu og í átt að Kreml-
armúrnum fyrir aftan það.
Hin síðari ár
hafa reglubundið
blossað upp til-
finningaþrungnar
deilur um framtíð
Leníns á þessum
stað. Í því sam-
bandi hefur stundum verið
rifjað upp að ekkja Leníns,
Nadezhda Krupskaya, hefði
á sínum tíma óskað eindreg-
ið eftir því að Lenín yrði
jarðaður við hlið móður sinn-
ar og systur. Sagan segir að
vegna þessara athugasemda
hennar og annars tuðs hafi
Jósef Stalín tilkynnt henni
að því nagi yrði að linna, því
ella kæmist hann ekki hjá
því að setja hana til hliðar og
skipa aðra konu og sam-
starfsfúsari í stöðu ekkju
Leníns!
Bent hefur verið á að fyrir
því hafi jafnan verið meiri-
hluti í könnunum, sem gerð-
ar hafa verið eftir fall Sov-
étríkjanna, að jarðsetja
Lenín og hafa þá hliðsjón af
óskum ekkju hans. En Pútín
hafi óttast að það kynni að
styggja eldri kynslóðina um
of léti hann það mat ráða.
Zyuganov, leiðtogi rúss-
neska kommúnistaflokksins,
skefur ekki utan af sínu áliti.
Hann segir samkeppni arki-
tekta um þetta mál vera
glæpsamlegt athæfi og þeir
arkitektar sem létu hafa sig
til slíks verks væru að spýta
á grafir forfeðra sinna. For-
maðurinn bætir því við að
Pútín forseti hafi lofað sér að
alls ekki yrði hróflað við
Lenín á meðan hann sjálfur
væri forseti Rússlands og
hafi Pútín líkt múmíu Leníns
við helg trúartákn kristinna
manna.
Í Times segir að Zyuganov
hafi gengið enn lengra. Hann
hafi síðast árið 2015 líkt
Lenín við Krist og fullyrt um
leið að báðir mennirnir,
Kristur og Lenín, hafi barist
fyrir því að skapa konungs-
ríki Guðs á jörð.
Þingmaðurinn Zhiri-
novsky, sem hefur verið með
margar frumlegar hug-
myndir um dagana, svo sem
þá, að Íslandi yrði breytt í
rússneska fangaeyju, hefur á
hinn bóginn lagt til að lík-
amlegar eftirstöðvar Leníns
verði boðnar Kínverjum til
kaups, sem öflugasta komm-
únistaríki nútíðar. Hann
samdi því þessa auglýsingu:
„Múmían af Lenín, sem er
aðeins 96 ára gömul og í
glimrandi ástandi, er hér
með auglýst til sölu.“
Stríðið um stand-
myndir og söguleg
minni taka á sig
margbreytilegar
myndir}
Lenín kyrr
H
eilbrigðismálum er skipaður
stór sess í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnar Katrínar Jak-
obsdóttur. Fjallað er um þau í
fyrsta hluta fyrsta kafla sátt-
málans, Sterkt samfélag, þar sem segir með-
al annars að allir landsmenn eigi að fá notið
góðrar þjónustu, óháð efnahag og búsetu.
Þar segir líka að ríkisstjórnin muni fullvinna
heilbrigðisstefnu fyrir Ísland, framkvæmdir
við nýjan meðferðarkjarna Landspítala muni
hefjast á kjörtímabilinu og heilsugæslan
verði efld.
Nú þegar um það bil ár er eftir af kjör-
tímabili sitjandi ríkisstjórnar er ánægjulegt
að geta sagt frá því að fyrrnefndum mark-
miðum varðandi heilbrigðisstefnu, bygging-
arframkvæmdir við Landspítala og eflingu
heilsugæslunnar hefur þegar verið náð. Þessum mark-
miðum og fleiri mikilvægum markmiðum í heilbrigð-
ismálum hefur okkur tekist að ná í krafti þess að fjár-
framlög til heilbrigðismála hafa aukist jafn og þétt á
kjörtímabilinu.
Á kjörtímabilinu hingað til, þ.e. á árunum 2017-2021,
hafa útgjöld til heilbrigðismála hækkað um 73,8 millj-
arða króna. Það er samtals um 37,7% hækkun til mála-
flokksins á þessu árabili, reiknað á verðlagi hvers árs.
Reiknað á áætluðu föstu verðlagi ársins 2020 nemur
hækkunin um 43 milljörðum króna. Það er um 19%
raunhækkun, það er hækkun umfram verðlagsbreyt-
ingar. Tölurnar sem byggt er á í þessum út-
reikningi fyrir árið 2021 eru byggðar á
drögum að frumvarpi til fjárlaga ársins 2021
á verðlagi ársins 2020.
Ef hækkun fjárframlaga til málaflokksins
er sett í samhengi við íbúafjölda hafa þau
hækkað um rúmlega 70.000 krónur á hvern
íbúa á föstu verðlagi, eða um 10,6% á þessu
tímabili. Þegar einstakir málaflokkar sem
heyra undir heilbrigðisráðuneytið eru skoð-
aðir má til dæmis nefna að framlög til
heilsugæslu hafa aukist um rúm 23% á ár-
unum 2017-2021, á föstu verðlagi ársins
2020, framlög til almennrar sjúkrahúsþjón-
ustu hafa hækkað um tæp 19% og framlög
vegna hjálpartækja hafa hækkað um rúm
35%.
Útgjöld til heilbrigðismála á Íslandi nema
ríflega fjórðungi útgjalda ríkisins, og því er ljóst að
samfara styrkingu heilbrigðiskerfisins með auknum
fjárframlögum verður að vera skýrt hvert við stefnum
og hvernig skal forgangsraða verkefnum svo fjár-
mögnun þeirra sé tryggð. Heilbrigðisstefnan sem nú
hefur verið samþykkt á Alþingi er mikilvægt leiðarljós
fyrir okkur öll í þeirri vegferð, og styrkir okkur þar af
leiðandi í því að efla heilbrigðiskerfið þannig að allir
landsmenn fái notið góðrar heilbrigðisþjónustu í öflugu
heilbrigðiskerfi, óháð efnahag og búsetu.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Öflugra heilbrigðiskerfi
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Heimsókn Róberts Spanós,forseta Mannréttinda-dómstóls Evrópu(MDE), dregur enn dilk
á eftir sér, en fulltrúar ýmissa mann-
réttindasamtaka hafa gagnrýnt hana
ákaflega undanfarna daga og hvetja
hann til þess að afsala sér heið-
ursdoktorsnafnbótinni. Athugun
Morgunblaðsins bendir til þess að
viðtaka hennar sé óvenjuleg hjá for-
seta réttarins.
Kenneth Roth, framkvæmda-
stjóri Human Rights Watch, sagði
þannig að með því að veita viðtöku
heiðursdoktorsnafnbót í Istanbúl-
háskóla, sem hefði með ólöglegum
hætti flæmt 200 fræðimenn burt,
hefði Róbert grafið undan eigin orð-
um um mikilvægi laga og réttar.
Þingmenn á Evrópuþinginu í
Strassborg hafa sömuleiðis lýst furðu
á heimsókninni, sagt það óhæfu að
verða heiðursdoktor í fræðastofnun,
sem sætt hefði hreinsunum stjórn-
valda, og sakað Róbert um að hafa
gert dómstólinn að pólitískum leik-
soppi og varanlega laskað trúverð-
ugleika hans.
Hollenski Evrópuþingmaðurinn
Kati Piri spurði hvernig þúsundir
Tyrkja ættu nú að geta vænst óhlut-
drægrar málsmeðferðar fyrir rétti
Spanós.
Margir Tyrkir reiðir og sárir
Mithat Sancar, lögfræðingur og
leiðtogi tyrknesku stjórnarandstöð-
unnar, skrifaði opið bréf til Róberts
og bað hann þess lengstra orða að af-
sala sér þessari nafnbót, ella væri
hann genginn í lið með stjórnvöldum.
Hann telur að almenningur í Tyrk-
landi eigi mikið inni hjá MDE, sem
hefði vísað frá þúsundum kærumála
á þeirri forsendu að opinber rann-
sóknanefnd, skipuð af stjórn Erdog-
ans, rannsakaði margvísleg meint
mannréttindabrot.
Háværastir eru þó ýmsir tyrk-
neskir útlagar í Evrópu og miðlar
þeirra, sem átelja Róbert og MDE
bæði fyrir þjónkun við Erdogan og
barnaskap í umgengni við harð-
stjórnina. Fögur orð dómforsetans á
fyrirlestrum yfir hinni nýju tyrk-
nesku yfirstétt hefðu ekkert að segja,
en hins vegar notaði valdstjórnin
heimsóknina óspart í áróðursskyni
og gæfi til kynna að hún nyti vel-
þóknunar Mannréttindadómstólsins.
Það er ekki úr lausu lofti gripið,
en tyrkneskir ríkisfjölmiðlar og miðl-
ar tengdir stjórnarflokknum greindu
margir frá heimsókn Róberts Spa-
nós, en völdu tilvitnanir í hann af
kostgæfni. Þannig var mikil áhersla
lögð á orð hans um að tengsl Tyrk-
lands við Mannréttindadómstólinn
væru löng og glæsileg, en ekki farið í
nánari útlistun á því í hverju saga
þeirra tengsla fælist, en hún hefur
verið mjög upp og ofan. Vísað var til
orða hans um mikilvægi laga og rétt-
ar og að hann hefði sérstaklega
minnst á að Tyrkland hefði verið með
fyrstu ríkjum til þess að undirrita
mannréttindasáttmála Evrópu árið
1954. Svo var þess getið að hann hafi
haldið til viðræðna við Recep Tayyip
Erdogan Tyrklandsforseta og dóms-
málaráðherran Abdulhamit Gül, en
látið vera að segja frá því hvað þeim
hefði farið á milli.
Hins vegar var í beinu
framhaldi haft eftir forseta
Mannréttindadómstólsins,
að það hefði verið sér sér-
stakur heiður að fá að
ávarpa Tyrknesku dóms-
málastofnunina í höf-
uðborginni Ankara. Mál-
gögn Erdogans lögðu það út
frá heimsókninni að milli
Tyrklands og Mann-
réttindadómstóls-
ins væri mikil
og góð sam-
vinna.
Spanó afsali sér
heiðursdoktorsnafnbót
Verjendur Róberts Spanós,
dómforseta Mannréttinda-
dómstóls Evrópu (MDE), hafa
sagt hefð fyrir því að dómfor-
seti þiggi heiðursdoktors-
nafnbætur í opinberum heim-
sóknum. Morgunblaðið sendi
MDE fyrirspurn um þá hefð og
dæmi hennar, en hefur ekki
fengið svar. Athugun blaðsins á
ferilskrám þeirra 14 dóm-
forseta, sem gegnt hafa emb-
ættinu á undan Róberti, og
finna má á vef MDE, leiðir hins
vegar í ljós að það er afar fátítt
að þeir þiggi slíkar nafnbætur á
meðan þeir eru forsetar og
tæplega hefð. Aðeins er eitt
dæmi um að brugðið hafi
verið út frá því, en Jean-Paul
Costa, forseti 2007-2011)
þáði tvær slíkar heiðurs-
doktorsnafnbætur í Slóvak-
íu 2008 og Tékklandi 2009.
Margir þeirra hafa hins
vegar gert það
eftir að for-
setatíð
þeirra lýkur.
Óvanalegt af
dómforseta
HEIÐURSDOKTORSTIGN
Róbert Spanó
AFP
Tyrklandsför Róbert Spanó, grímuklæddur fyrir miðri mynd, kemur ný-
dubbaður út af heiðursdoktorsathöfn í Istanbúl-háskóla í fyrri viku.