Morgunblaðið - 26.09.2020, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 2020
OPIÐ HÚS ÞRIÐJUDAGINN 29. SEPT KL 17.00 - 17.30
Hamraborg 12
200 Kópavogur
416 0500
www.eignaborg.is
ÁRANGUR
Í SÖLU
FASTEIGNA
Blásalir 22, 201 KÓP. Verð 57,0 m.
Upplýsingar gefur
Óskar Bergsson lgfs.
sími 893 2499,
oskar@eignaborg.is
Einstök útsýnisíbúð á efstu hæð í 12
hæða húsi. Mikil lofthæð í stofu og
eldhúsi, tvö svefnherbergi, yfirbyggðar
svalir og stæði í bílageymslu.
Útsýnið úr stofunni er til þriggja
átta og nær frá Skálafelli í austri til
Snæfellsness í vestri. Ljóst eikarparket
á stofum, eldhúsi og svefnherbergjum.
Þvottahús inn af eldhúsi.
Geymsla í risi yfir gangi og sérgeymsla
í sameign.
Sérmerkt bílastæði 03B39 er í
bílageymslu. Í sameign er hjóla- og
vagnageymsla auk þvottahúss.
Íbúð - Stærð 101 m2
Málfarið er gott ef orðin hæfa efninu og stíllinn tilefninu – enefnið er margvíslegt og tilefnin fjölbreytt, og málnotendurgeta haft mjög ólíka afstöðu til umræðuefnisins hverju sinni.Sjaldnast er aðeins ein „rétt“ leið til að koma hugsun sinni í
orð heldur er hægt að velja milli mismunandi kosta í málnotkun miklu oft-
ar en margan grunar.
Málið snýst um að nota viðeigandi orð og orðalag í því samhengi sem
um ræðir hverju sinni. Voru Boris Johnson og Angela Merkel að ræða
saman á fundinum eða voru þau kannski að kjafta saman? Í hvaða sam-
hengi er fólk að gera sér glaðan dag? En hvenær væri meira viðeigandi að
segja fara á djammið? Orð og orðasambönd hafa gjarna aukamerkingar
sem stundum henta og stundum ekki. Sumt er óþarflega formlegt miðað
við ákveðnar aðstæður – en myndi samt henta prýðilega í einhverju öðru
samhengi.
Dómar fólks um mál-
notkun annarra litast stund-
um af því að umræðuefni og
samskiptaaðstæður eru ekki
metnar á forsendum þeirra
sem eru að tjá sig hverju
sinni heldur út frá ein-
hverjum (ímynduðum) þáttum sem málnotendurnir sjálfir höfðu kannski
enga sérstaka ástæðu til að hafa í huga miðað við samhengi og aðstæður.
Hugsum okkur sambýlisfólk að spjalla saman. Annað þeirra segir við
hitt: „Á ég ekki að elda fiskinn í kvöld eða langar þig kannski að elda
núna?“ Önnur leið til að orða sömu hugsun væri: „Á undirritaður að ann-
ast matreiðslu á sjávardýrinu til undirbúnings kvöldverði okkar eða
myndi henta að snúa hlutverkunum við?“ Hvorug leiðin teldist röng ís-
lenska, í sjálfu sér, en út frá algengum viðmiðum um val á málsniðum í ís-
lensku er nokkuð ljóst hvorrar væri heldur að vænta í samskiptum sem
þessum.
Afar oft snýst orðavalið um það hversu formleg við viljum eða þurfum
að vera. Þetta var löngum nátengt muninum á rituðu og töluðu máli og er
að mörgu leyti enn. En þróunin hefur orðið sú í íslensku og fleiri málum að
ritaðir textar sem ætlaðir eru fjöldanum eru alls ekki endilega mjög form-
fastir eða formlegir heldur nær því sem löngum tíðkaðist í einkabréfum
sem aðeins voru ætluð einum eða fáum, og nánum, viðtakendum. Mat okk-
ar á aðstæðum getur verið mismunandi og við höfum ólíkar ástæður til að
leggja áherslu á eitt fremur en annað þegar við tjáum hugsanir okkar.
Í dag, 26. september, er evrópski tungumáladagurinn svonefndi sem
Evrópuráðið kom á fót fyrir hartnær tveimur áratugum. Honum er ætlað
að minna á fjölbreytileika tungumála í Evrópu og mikilvægi tungumála-
náms. Íslenska er þjóðtunga sjálfstæðs og vel megandi ríkis og jafnframt
móðurmál mikils meirihluta landsmanna. Um leið og við hugleiðum stöðu
íslenskunnar meðal annarra Evrópumála á slíkum degi er vert að hafa í
huga að hér eru notuð mörg fleiri Evrópumál í daglegum samskiptum
fjölda fólks, t.a.m. íslenskt táknmál, litáíska og pólska.
Þar er efinn
Tungutak
Ari Páll Kristinsson
aripk@hi.is
Það er forsendubrestur úti um allt í samfélaginu.Forsendur eru brostnar fyrir svonefndum lífskjarasamningum. Forsendur eru brostnarfyrir gífurlegum fjárfestingum í hótelum, for-
sendur eru brostnar fyrir fjárlögum ríkisins og fjár-
hagsáætlunum sveitarfélaga og forsendur eru brostnar
í rekstri þúsunda heimila vegna atvinnuleysis og tekju-
missis. Allt vegna kórónuveirunnar.
Hvað gerist þá í einkafyrirtækjum, stórum og
smáum?
Það er mjög einfalt. Stjórnendur hefjast handa við að
draga úr kostnaði. Í flestum tilvikum snýst það um að
segja upp fólki til þess að draga úr launakostnaði. Það
þýðir aukið atvinnuleysi.
Þorsteinn Víglundsson, fyrrverandi alþingismaður og
ráðherra, skrifaði grein í Fréttablaðið sl. miðvikudag,
þar sem hann gerði skilmerkilega grein fyrir þessum
veruleika og sagði m.a.:
„Það sem mestu máli skiptir um
forsendur kjarasamninga er að at-
vinnulífið ráði við þær launahækk-
anir, sem þar er samið um. Ella er
hætt við því að verðbólga eða at-
vinnuleysi aukist eða hvort tveggja.“
Þetta er rétt hjá Þorsteini. Sum
atvinnufyrirtæki ráða ekki við þær
launahækkanir, sem eiga að koma til framkvæmda um
áramót skv. lífskjarasamningunum, en önnur gera það.
Hins vegar eru fleiri þættir, sem koma inn í þessar
umræður og ekki var vakið máls á í Kastljóssþætti sl.
miðvikudagskvöld, þegar Einar Þorsteinsson ræddi við
Drífu Snædal, forseta ASÍ, og Þorstein Víglundsson.
Hverjar voru aðstæður í samfélaginu, þegar svokall-
aðir lífskjarasamningar voru gerðir?
Þá hafði svonefnt Kjararáð (sem ekki er lengur til)
hækkað laun þingmanna, ráðherra og æðstu embættis-
manna svo mjög að þær hækkanir slógu tóninn, þegar
kom að gerð lífskjarasamninganna. Það liggur í augum
uppi, að atvinnurekendur geta ekki bara gert kröfu til
ASÍ um að fallið verði frá þeim hækkunum, sem eftir
eiga að koma til framkvæmda. Þeir hljóta líka að beina
spjótum sínum að opinberum aðilum um að þessir aðilar
taki á sig lækkanir með sama hætti.
Hafa slíkar kröfur verið settar fram? Ekki svo vitað
sé – og þó.
Í þeim athyglisverðu umræðum, sem farið hafa fram
meðal bæjarfulltrúa á Akureyri, er sérstaklega tekið
fram, að því er fram kom í fréttum Morgunblaðsins sl.
miðvikudag, að endurskoða beri „laun bæjarfulltrúa,
bæjarstjóra og sviðsstjóra“, þ.e. kjörinna fulltrúa og
æðstu stjórnenda bæjarfélagsins.
Ætla verður að þessi sameiginlega niðurstaða bæjar-
fulltrúa á Akureyri skapi fordæmi, sem fylgt verði eftir
í öðrum sveitarfélögum á landinu og þar á meðal á höf-
uðborgarsvæðinu. Um leið verður að teljast sjálfsagt að
því sama verði fylgt hjá ríkinu og hjá kjörnum fulltrú-
um á Alþingi.
Með slíkum alhliða aðgerðum ættu að geta skapast
forsendur fyrir því, að verkalýðshreyfingin taki þátt í
svo samstilltu átaki um samfélagið allt frekar en að fara
út í stríð.
Það á ekki alltaf að byrja á því að gera kröfur til
hinna lægst launuðu en þegja um það, sem á undan fór.
Það verður ekki um það deilt að lífskjarasamningarnir
tóku mið af óskiljanlegum ákvörðunum Kjararáðs á
sínum tíma, sem nú hljóta aftur að komast í brenni-
depil.
Og það kæmi mjög á óvart, ef ráðherrar og þing-
menn úr öllum flokkum tækju ekki undir þau sjónar-
mið, að orsakasamhengi sé á milli lífskjarasamningsins
og þeirra kjarabóta, sem þeir hafa sjálfir fengið á und-
anförnum árum.
Tiltektir af þessu tagi í kjara-
málum landsmanna mundu
stuðla mjög að meiri sátt í sam-
félaginu. Sárin frá hruninu eru
enn til staðar. Þúsundir fjöl-
skyldna, sem misstu heimili sín
á þeim árum, hafa engu gleymt.
Þáttur hinna atvinnulausu má ekki gleymast. Við
horfum fram á meira atvinnuleysi en áður hefur þekkst
á Íslandi. Því getur fylgt þjóðfélagslegur órói af ein-
hverju tagi.
Það var erfitt að skilja þær umræður, sem fram fóru
fyrir nokkrum vikum um hækkun atvinnuleysisbóta.
Það liggur í augum uppi að fólk kemst ekki af á þeim
bótum, sem nú eru í gildi. Aðalhagfræðingur Kviku-
banka benti réttilega á í þeim umræðum, að það er
hægt að hækka atvinnuleysisbætur tímabundið.
Forystusveit ríkisstjórnarinnar á að taka frumkvæði
í þessum efnum. Lýsa yfir vilja til að feta í fótspor bæj-
arstjórnar Akureyrar með því að lækka laun þing-
manna, ráðherra og æðstu embættismanna og skapa
með því jarðveg fyrir því, að ASÍ telji sig geta tekið
þátt í aðgerðum af þessu tagi.
Sveitarstjórnir um land allt eiga að gera það sama að
eigin frumkvæði.
Svo og einkafyrirtæki, sem tóku mið af ákvörðunum
Kjararáðs við breytingar á launakjörum æðstu stjórn-
enda.
Á þennan veg geta kjörnir fulltrúar sýnt, að þeir eru
tilbúnir til þess að taka á sig fórnir með fólkinu í land-
inu í staðinn fyrir að vera „stikkfrí“ sjálfir.
Áföll í lífi einstaklinga og fjölskyldna eru alþekkt. Nú
er athyglin farin að beinast meira að sameiginlegum
áföllum einstakra þjóða og jafnvel heimsbyggðarinnar
allrar. Kórónuveiran er slíkt áfall um allan heim.
Þjóðum gengur misjafnlega að vinna úr áföllum.
Þjóðverjar eftir seinna stríð eru fyrirmynd í þeim efn-
um.
Okkur gekk vel að ná okkur efnahagslega upp úr
hruninu. En það hefur ekki gengið jafnvel að bæta úr
þeim sálrænu áföllum, sem þjóðin varð fyrir þá.
Nú er tækifæri til að bæta úr því.
Forsendubrestur úti um allt
Kjararáð sáluga er eins
konar „Svarti-Pétur“ í um-
ræðum um kjaramál nú.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Í grúski mínu í ritum þeirraKarls Marx og Friðriks Eng-
els tók ég eftir því, að þar er á
einum stað minnst á íslenska
myndhöggvarann Bertel Thor-
valdsen. Það er í grein eftir Eng-
els frá því í nóvember 1847 um
svissneska borgarastríðið. Engels
hafði ekkert gott að segja um
Svisslendinga, sem væru frum-
stæð fjallaþjóð og legðu ætíð
afturhaldsöflum lið. Væri þeim
helst saman að jafna við Norð-
menn, sem líka væru þröngsýn út-
kjálkaþjóð.
Enn fremur sagði Engels:
„Menn skyldu ekki ætla, að þessir
málaliðar væru taldir úrhrak
þjóða sinna eða að þeim væri af-
neitað af löndum sínum. Hafa íbú-
ar Luzern ekki fengið hinn rétt-
trúaða Íslending Thorvaldsen til
að þess að höggva í klett við borg-
arhliðið stórt ljón? Það er sært
spjóti, en verndar til hinstu stund-
ar liljuprýddan skjöld Bourbon-
ættarinnar með loppu sinni, og á
þetta á vera til minningar um hina
föllnu Svisslendinga 10. ágúst
1792 við Louvre! Á þennan veg
heiðrar svissneska bandalagið
hina fölu þjónustulund sona sinna.
Það lifir á því að selja menn og
heldur það hátíðlegt.“
Tvær villur eru að vísu í frá-
sögn Engels. Thorvaldsen gerði
ekki sjálfur hina frægu höggmynd
í klett við Luzern, heldur var það
Lukas Ahorn, sem hjó hana í
bergið eftir uppdrætti Thorvald-
sens. Og svissnesku hermennirnir
féllu ekki í bardaga um Louvre-
höll 1792, heldur þegar Parísar-
múgurinn réðust á Tuileries-höll,
þar sem franska konungsfjöl-
skyldan hafðist þá við. Lágu um
sex hundruð Svisslendingar í valn-
um er yfir lauk. Í sveit franskra
þjóðvarðliða, sem einnig vörðu
konungshöllina, var Hervé de
Tocqueville, faðir hins fræga rit-
höfundar Alexis, sem greindi
Frönsku stjórnarbyltinguna af
skarpskyggni, og var Hervé einn
fárra, sem komust lífs af. Kon-
ungsfjölskyldan leitaði skjóls hjá
Löggjafarsamkomunni, en það
reyndist ekki traustara en svo, að
konungur var hálshöggvinn í jan-
úar 1793 og drottning í október.
Margir hafa lýst minnismerkinu í
Luzern, þar á meðal bandaríski
rithöfundurinn Mark Twain, enski
sagnfræðingurinn Thomas Carlyle
og heimspekingurinn Ágúst H.
Bjarnason, sem var á ferð um
Sviss árið 1902, en frásögn hans
birtist í Sumarblaðinu 1917.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Ljónið í Luzern