Morgunblaðið - 16.10.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. OKTÓBER 2020
Frá upphafi Covid-19-farald-
ursins hef ég og starfsfólk fé-
lagsmálaráðuneytisins lagt
áherslu á að styðja við ýmsa
viðkvæma hópa, en það eru
þeir hópar sem verða fyrir
hvað mestum áhrifum af far-
aldrinum. Það er alveg ljóst í
mínum huga að við verðum að
hafa þessa hópa áfram í for-
gangi og við viljum alls ekki að
þeir þurfi aftur að loka sig af
til lengri tíma með tilheyrandi
áhrifum á andlega líðan.
Undanfarið höfum við í félagsmálaráðu-
neytinu styrkt fjölmörg verkefni sem miðast
að því að vinna gegn félagslegri einangrun
og einmanaleika aldraðra. Einmanaleiki og
félagsleg einangrun er algeng hjá öldruðum
og er styrkjunum ætlað að bregðast við
þeirri stöðu og styðja við fjölþættar aðgerð-
ir til að draga úr félagslegri einangrun og
einmanaleika þessa hóps. Aðgerðunum er
bæði ætlað að bregðast við
þeim áhrifum sem Covid-19-
faraldurinn hefur haft á hópinn
en einnig að styrkja stöðu aldr-
aðra og draga úr einmanaleika
til lengri tíma.
Meðal verkefna sem við höf-
um stutt má nefna styrki til
sveitarfélaga landsins til að efla
félagsstarf fullorðinna í sumar
vegna Covid-19. Ríkisstjórnin
ákvað að verja um 75 milljónum
króna í átaksverkefni til að efla
félagsstarf fullorðinna í sumar
en margir aldraðir hafa upp-
lifað mikla félagslega einangrun
í faraldrinum. Það er mikilvægt að sporna
gegn því með því að bjóða upp á frístunda-
iðkun, geðrækt og hreyfingu meðal annars
og hvatti ég sveitarfélögin sérstaklega til að
efla félagsstarf fullorðinna enn frekar í
sumar.
Rauði krossinn á Íslandi hlaut styrk til að
efla hjálparsímann og netspjall 1717, en þau
gegna mikilvægu hlutverki við að veita
virka hlustun og ráðgjöf um samfélagsleg
úrræði til fólks á öllum aldri sem þarf á
stuðningi að halda og sérstaklega á tímum
sem þessum. Alzheimersamtökin hlutu styrk
til þess að geta brugðist við auknu álagi í
þjónustu samtakanna við viðkvæma hópa
sem hafa orðið fyrir áhrifum vegna Co-
vid-19. Samtökin fengu einnig styrk vegna
verkefnisins Styðjandi samfélag, þar sem
markmiðið er að gera fólki með heilabilun
kleift að lifa í samfélagi sem skilur að-
stæður þess, mætir því af virðingu og að-
stoðar eftir þörfum.
Þá hlaut Landssamband eldri borgara
fjárframlag sem annars vegar er ætlað að
styrkja samtökin í því að bregðast við
auknu álagi í þjónustu við viðkvæma hópa
sem faraldurinn hefur haft áhrif á og berj-
ast gegn einmanaleika og einangrun eldri
borgara. Hins vegar fengu samtökin styrk í
tengslum við gerð upplýsingasíðu fyrir eldri
borgara. Verkefnið Aldur er bara tala hlaut
styrk, en það miðar að því að opna upplýs-
ingaveitu á vefnum þar sem stefnt er að því
að ná til fólks sem er eldra en 60 ára auk
starfsfólks í öldrunarþjónustu. Er vefurinn
liður í því að innleiða velferðartækni betur
inn í þjónustu við elstu aldurshópana.
Aldraðir og aðrir viðkvæmir hópar upplifa
margir hverjir mikla félagslega einangrun
og Covid-19-faraldurinn hefur aukið fé-
lagslega einangrun þessara hópa. Það er því
gríðarlega mikilvægt fyrir okkur sem sam-
félag að styðja við fjölbreyttar aðgerðir til
þess að vega á móti einmanaleika og fé-
lagslegri einangrun og það er ánægjulegt að
fá að styðja við bakið á fjölmörgum góðum
verkefnum sem gera nákvæmlega það. Þær
ákvarðanir sem við tökum til að bregðast
við faraldrinum verða alltaf að miðast að því
að vernda viðkvæma hópa í samfélaginu.
Annað er ekki í boði að mínu mati.
Eftir Ásmund Einar
Daðason » Þær ákvarðanir sem viðtökum til að bregðast við
faraldrinum verða alltaf að
miðast að því að vernda við-
kvæma hópa í samfélaginu.
Ásmundur Einar
Daðason
Höfundur er félags- og barnamálaráðherra.
Styrkjum stöðu aldraðra og drögum úr einmanaleika
Norska ríkisstjórnin tók af
skarið þriðjudaginn 13. október
og lýsti sök á hendur Rússum
fyrir tölvuárás á norska stór-
þingið 24. ágúst 2020 þegar ráð-
ist var inn í pósthólf nokkurra
þingmanna og starfsmanna
þingsins.
Ine Eriksen Søreide, utan-
ríkisráðherra Noregs, sagði:
„Með vísan til upplýsinga sem
ríkisstjórnin hefur erum við
þeirrar skoðunar að Rússar
standi að baki þessum aðgerðum. Þetta er
mjög alvarlegt atvik sem snertir mik-
ilvægustu lýðræðisstofnun okkar.“
Rússneska sendiráðið í Osló mótmælti
þessari niðurstöðu harkalega og hafnaði
henni sem „alvarlegri ögrun“. Einhver
fulltrúi rússneskra stjórnvalda í Moskvu
reyndi að gera málið hlægilegt með því að
segja fráleitt að rússneskir tölvuþrjótar
teldu eftir einhverju merkilegu að slægj-
ast í pósthólfum norskra þingmanna.
Tveir þingmenn úr utanríkispólitískri
nefnd danska þingsins sem gegnir stjórn-
arskrárbundnu hlutverki til ráðgjafar rík-
isstjórninni efndu fyrir tíu dögum (6.
október) til fjarfundar í því skyni að ræða
við Svetlönu Tsikhanovskaju, leiðtoga
stjórnarandstæðinga í Hvíta-Rússlandi.
Þegar fundurinn hófst áttu Tsikhanovs-
kaja og aðstoðarmenn hennar í vandræð-
um með myndavélina á tölvu hennar og
þess vegna sást hún ekki í mynd. Fund-
inum var slitið þegar ljóst var að boð-
flenna hafði brotið sér leið inn á hann og
þóttist vera hvítrússneski gesturinn.
Tveir rússneskir tölvuprakkarar gáfu sig
fram og sögðust hafa brotist inn á fund
dönsku þingmannanna sér og öðrum til
skemmtunar.
Dönskum yfirvöldum var ekki skemmt
og hafa netöryggisráðstafanir verið aukn-
ar í danska þinginu.
Í Danmörku starfar Center for Cyber-
sikkerhed, Netöryggismiðstöð, og tengir
utanríkis- og varnarmálaráðuneytin.
Danska leyniþjónustan, Forsvarets Ef-
terretningstjeneste, og danska öryggis-
lögreglan, Politiets Efterretningstjeneste
(PET), koma einnig að málum sem þess-
um.
Í fréttum um að innrásaraðilinn í
norska stórþingið hefði fundist voru
nokkrar norskar öryggisstofnanir nefnd-
ar til sögunnar: Norska öryggislögreglan,
PST, og leyniþjónusta hersins eru rót-
grónar norskar stofnanir.
Vegna netvæðingarinnar og gæslu
þjóðaröryggis í netheimum hafa nýjar
norskar stofnanir komið til sögunnar. Hér
skulu nefndar tvær: Nasjonal sikkerhets-
myndighet (NSM), undir dómsmálaráðu-
neytinu og í tengslum við varnarmála-
ráðuneytið, sem miðlar upplýsingum,
veitir ráðgjöf og gefur leiðbeiningar um
forvarnir gagnvart netógnum. Nasjonalt
cybersikkerhetssenter (NCSC), net-
öryggisstofnunin sem skipuleggur varnir
í þágu grunnstarfsemi ríkisins, opinberr-
ar stjórnsýslu og atvinnu-
lífs gegn net- og tölvu-
árásum.
Hvert ríki skipar þess-
um málum á þann veg
sem lög heimila. Öll ríki
eru hins vegar jafnopin
fyrir árásum af þessu
tagi. Grípi þau ekki til við-
eigandi gagnráðstafana
eru þau auðveld bráð og
unnt að ógna þeim á
margvíslegan hátt.
Netöryggissveit PFS
Nú í október er evrópski netöryggis-
mánuðurinn, European Cybersecurity
Month (ECSM). Til hans var fyrst stofn-
að árið 2012 af Evrópusambandinu til að
efla vitund stjórnvalda, fyrirtækja, félaga
og almennings um gildi netöryggis.
Í evrópska netöryggismánuðinum efnir
samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið,
íslenska netráðuneytið, til nokkurra við-
burða. Var sá fyrsti 2. október undir heit-
inu: Netöryggi okkar allra.
Í ályktun um stefnu í fjarskiptum 2019-
2033 sem alþingi samþykkti 3. júni 2019
segir að örugg fjarskipti og upplýs-
ingatækni verði ein meginstoð hagsældar
á Íslandi, hún skuli studd af öflugri ör-
yggismenningu og traustri löggjöf. Jafn-
framt verði samfélagið vel búið til að
greina og bregðast við netógnum og taka
á netglæpum, árásum, njósnum og mis-
notkun persónu- og viðskiptaupplýsinga.
Talið er nauðsynlegt að koma á skil-
virkri stjórnskipun varðandi netörygg-
ismál innan stjórnkerfisins og skipulagi
er tryggi nauðsynlega samvinnu á milli
mismunandi geira samfélagsins. Efla
verði getu til að takast á við netatvik og
netvá.
Lögð verði áhersla á heildstætt
netöryggisnám á háskólastigi og því verði
jafnframt fylgt eftir með samhæfðri vit-
undarvakningu og stuðningi við nýsköp-
un, þróun og rannsóknir á sviði net-
öryggis.
Enn er mikið starf óunnið í þessu efni
og má fullyrða að við stöndum hér langt
að baki nágrannaþjóðum okkar. Enginn
aðili í íslenska stjórnkerfinu hefur sam-
bærilegar lagaheimildir til aðgerða og
þær sem nefndar eru hér að ofan þegar
lýst er stöðunni í Danmörku og Noregi.
Í fjárlagafrumvarpi næsta árs og
fjárlagaáætlun næstu ára er að miklu
leyti komið til móts við óskir Póst- og
fjarskiptastofnunar (PFS) um fjárveit-
ingar til að búa í haginn fyrir netörygg-
isgæslu. Er stefnt að því að 16 manns
sinni henni í sérstakri netöryggissveit
PFS undir handarjaðri netöryggisráðs.
PFS gerir þetta í krafti nýrra net-
öryggislaga sem alþingi samþykkti í fyrra
og gengu í gildi 1. september 2020. Lögin
eru skýrt dæmi um gildi EES-samstarfs-
ins. Íslenska stjórnkerfið hefði ekki eitt
haft burði til að semja löggjöf um jafn-
flókið viðfangsefni og þetta. Þarna er um
svið að ræða sem skiptir æ meira máli í
alþjóðasamskiptum og viðskiptum. Lög
og reglur um það þurfa því að njóta
trausts meðal allra viðskiptaþjóða lands-
manna.
Hitt skiptir ekki minna máli að fram-
kvæmd laganna sé í samræmi við alþjóð-
legar kröfur. CERT-nefndir eða net-
öryggisnefndir eins og sú sem starfar hér
á landi hafa þó aðeins valdheimildir á
þröngu sviði. PFS er ráðgefandi eftirlits-
stjórnvald og gegnir því allt öðru hlut-
verki en stofnanir sem hafa lögregluvald.
Í frásögn Morgunblaðsins 10. október
sagði að glæpamenn hefðu verið fljótir að
nýta sér heimsfaraldurinn til netveiða,
netsvindls og til að dreifa falsfréttum.
Gísli Jökull Gíslason, rannsóknar-
lögreglumaður netglæpa, sagði blaða-
manninum að svo virtist sem fólk væri
orðið móttækilegra fyrir fjárfestasvikum
og öðru vegna Covid-19-faraldursins.
Til að minnka hættuna af netárásum
þarf að stunda stöðuga skimun í net-
heimum. Heimildin til að leita af sér grun
um kórónuveiruna með skimun er víðtæk.
Á hinn bóginn er heimildin þrengri hér
þegar kemur að netveirum. Íslenskt
ástandsmat vegna netöryggis er einfald-
lega alltof þröngt. Vitneskja um smit-
hættuna innan íslenska stjórnkerfisins er
lítil.
Búnaðurinn
Grunnvirkið í nettengingu hér er
ljósleiðarakerfið, innan lands og neðan-
sjávar til annarra landa. Að verja þetta
kerfi er mikilvægur þáttur þjóðaröryggis.
Það verður ekki gert á hafsbotni án náins
samstarfs við bandamenn í NATO og ekki
á landi nema gerðar séu nauðsynlegar
öryggisráðstafanir.
Vegna 5G-væðingarinnar hefur öryggi
farkerfanna sjálfra verið mikið til um-
ræðu. Varnarmálanefnd breska þingsins
skilaði til dæmis skýrslu í fyrri viku þar
sem segir að fyrir liggi „skýr vitneskja
um leynimakk“ milli kínverska hátækni-
risans Huawei og Kommúnistaflokks
Kína.
Utanríkisráðherra skipaði nýlega
starfshóp til að gera heildstæða úttekt á
ljósleiðaramálum á Íslandi með tilliti til
þjóðaröryggis og þjóðréttarlegra skuld-
bindinga Íslands.
Í fjarskiptastefnunni segir að grunnnet
fjarskipta verði byggt upp með hliðsjón
meðal annars af aðgengi og öryggi, teng-
ingu milli byggða og tengingu Íslands við
umheiminn. Öryggisþátturinn vegur sí-
fellt þyngra í öllum umræðum um fjar-
skipti og farnet. Þeir sem leggja ekki ríka
rækt við hann verða veikur hlekkur sem
enginn treystir og útilokast.
Eftir Björn Bjarnason » Grípi ríki ekki til við-
eigandi gagnráðstafana
eru þau auðveld bráð
og unnt að ógna þeim
á margvíslegan hátt.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Útilokun veikasta hlekksins
Dagur B. Eggertsson og
fulltrúar í viðreista meiri-
hlutanum virðast þó ekki
átta sig á því. Þau krefja nú
íbúa þessa hverfis borg-
arinnar um greiðslu upp á
125 þúsund krónur á hvert
heimili vegna ljósleiðara-
væðingar. Hugsið ykkur að
enn eru ekki öll heimili í
Reykjavík ljósleiðaratengd.
Hefði einhverjum dottið það
í hug? Það eru sjálfsögð
mannréttindi og nútímaþæg-
indi að hafa aðgang að hröðu
og öruggu neti eins og að-
gang að rafmagni, heitu og
köldu vatni. Þrátt fyrir
ítrekaðar óskir íbúa á þessu
svæði hefur hvorki gengið
né rekið að fá ljósleiðara
fyrr en allt í einu nú. Til
þess að uppfylla þá sjálf-
sögðu kröfu íbúa í dreifbýl-
inu á Kjalarnesi fór borg-
arstjóri með betlistaf til
fjarskiptasjóðs og óskaði eft-
ir styrk í verkefnið „Ísland
ljóstengt“ sem var tímabundið landsátak fyrir dreifðari
byggðir landsins en ekki höfuðborgarsvæðið. Reykja-
víkurborg gerði kostnaðaráætlun sem hljóðaði upp á
tæpar 113 milljónir króna fyrir rúmlega 130 tengistaði.
Fjarskiptasjóður samþykkti á grunni kostnaðaráætl-
unarinnar styrk upp á tæpar 50 milljónir og hlutur
Reykjavíkur því 63 milljónir. Farið var í útboð á verk-
inu og þegar útboðsgögn voru opnuð var Míla með
lægsta tilboð upp á 56 milljónir eða rétt rúmlega helm-
ing af kostnaðaráætlun, sem er mjög ánægjulegt. Út-
hlutunarreglur fjarskiptasjóðs eru mjög skýrar. Fyrstu
500 þúsundin af hverri tengingu ber sveitarfélagið og
þegar þeirri upphæð er náð kemur fjarskiptasjóður
með fjármagn. Nú er staðan sú að tilboð Mílu er á pari
við skylduframlag Reykjavíkurborgar og er því afar
hæpið að fjarskiptasjóður greiði sitt framlag inn í verk-
efnið. Það er meira en grátlegt að hugsa til þess að
þessi hópur Reykvíkinga, sem beðið hefur eftir ljósleið-
aratengingu í áraraðir, sé svo hliðarsettur í ráðhúsinu
fyrir einungis 56 milljónir í öllu bruðlinu sem viðgengst
þar. Í stað þess að ganga í verkið og biðja þessa aðila
afsökunar á framkvæmdaleysinu er þess krafist að
hvert heimili greiði 125 þúsund fyrir tenginguna. Það
er skýrt brot á jafnræðisreglu stjórnsýsluréttar því
ekki gengur að sumir borgarbúar þurfi að greiða fyrir
grunnþjónustu á meðan aðrir fá sömu þjónustu frítt.
Nú þegar hefur tillaga mín um niðurfellingu gjaldsins
verið felld í borgarstjórn en það má ekki gefast upp.
Ég hvet þá aðila sem þetta mál snýr að til að leita allra
leiða til að leita réttar síns ef niðurfellingin nær ekki
fram að ganga. Kvörtun til umboðsmanns Alþingis er
t.d. ein leið sem hægt er að fara. Borgarstjóri sem hik-
ar ekki við að eyða fleiri hundruðum milljóna í torg fyr-
ir framan heimili sitt en sinnir ekki grunnþjónustu sem
þessari er borgarstjóri sjálfs sín en ekki annarra borg-
arbúa.
Kjalarnes er
Reykjavík
Eftir Vigdísi
Hauksdóttur
» Borgarstjóri
sem hikar
ekki við að eyða
fleiri hundr-
uðum milljóna í
torg fyrir fram-
an heimili sitt er
borgarstjóri
sjálfs sín en ekki
annarra.
Höfundur er lögfræðingur og borgarfulltrúi Miðflokksins.
Vigdís Hauksdóttir