Morgunblaðið - 08.12.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Allt útlit erfyrir að inn-an skamms
verði hægt að hefj-
ast handa við bólu-
setningar hér inn-
anlands. Enn hefur
ekki verið skorið úr
um það hversu margir
skammtar af bóluefni muni
berast hingað til lands. Það
mun skýrast þegar líður á
mánuðinn.
En í máli Óskars Reykdals-
sonar, forstjóra Heilsugæsl-
unnar á höfuðborgarsvæðinu, í
Morgunblaðinu í gær kom
fram að hægt verður að ganga
rösklega til verks þegar það
gerist. Sagði hann að ekkert
væri að vanbúnaði að bólusetja
tugþúsundir manna á dag.
Samkvæmt því ætti að vera
hægt að taka fyrri umferð í
bólusetningu á einni viku.
Seinni bólusetning ætti ekki að
taka lengri tíma þannig að
bólusetningu ætti að vera hægt
að ljúka í lok janúar eða byrjun
febrúar.
Íslendingar bíða þess að sér-
fræðinefnd á vegum Lyfja-
stofnunar Evrópu fari yfir nið-
urstöður rannsókna á þeim
bóluefnum sem eru tilbúin.
Fæstir virðast gera ráð fyrir
að þeim verði hafnað.
Á Bretlandi hefur notkun
bóluefnis fyrirtækjanna Pfizer
og BioNTech þegar verið sam-
þykkt og var búist við að hafist
yrði handa við að bólusetja
heilbrigðisstarfsmenn þar í
dag.
Spyrja má hvers vegna Ís-
land gat ekki haft samvinnu við
Breta í þessum efnum. Bretar
höfðu sömu niðurstöður í hönd-
um og evrópska sérfræði-
nefndin liggur nú yfir.
Vitaskuld er best að flýta sér
hægt. Hinn mikli hraði við að
þróa bóluefni og koma þeim í
umferð hefur verið gagn-
rýndur og hefur til dæmis for-
maður lyfjanefndar þýsku
læknasamtakanna lýst yfir því
að ekki liggi fyrir nægilega
rækilegar upplýsingar um
hvað liggi að baki niðurstöðum
bóluefnarannsóknanna til að
þeim megi treysta fyllilega. Sú
gagnrýni beinist hins vegar
ekkert síður að evrópsku sér-
fræðinefndinni en Bretum og
ætti að fara eftir henni er lík-
legt að biðin eftir bóluefnum
myndi lengjast um nokkra
mánuði hið minnsta. Fæstir
virðast gera ráð fyrir að nefnd-
in muni hafna nýju bóluefn-
unum.
Auðvelt er að segja að engu
muni um nokkrar vikur til eða
frá, en það þarf líka að hafa í
huga að hjá fyrirtækjum í
fjötrum veirunnar munar um
hverja viku. Því fyrr sem þau
losna úr læðingi, því betra.
Stefnt er að því
að bólusetja það
marga að hér
myndist svokallað
hjarðónæmi. Er þá
miðað við að allt að
70% íbúa landsins
verði bólusett. Við
þær aðstæður myndi veiran
eiga erfitt með að breiða úr sér
og fjara út.
Þórólfur Guðnason sótt-
varnalæknir og Kristinn Tóm-
asson geðlæknir ræddu bólu-
efni og bólusetningar í
samtölum í Morgunblaðinu í
gær.
Menn verða ekki skyldaðir
til að fara í bólusetningu.
Nokkuð hefur verið um spurn-
ingar og efasemdir um bóluefn-
in og sagði Þórólfur það eðli-
legt. Hann benti hins vegar á
að þegar bóluefnið hefði verið
metið gætu menn gert upp við
sig hvort væri betra eða verra
að sýkjast af kórónuveirunni en
að fá bóluefni. Hann ítrekaði að
þótt bóluefnin hefðu verið þró-
uð á skömmum tíma hefði
hvergi verið slakað á kröfum og
farið gegnum öll þau rannsókn-
arstig, sem venjulega er gert
þegar bóluefni eru rannsökuð.
Rifjuð hafa verið upp dæmi
af aukaverkunum vegna bólu-
setningar við svínaflensu fyrir
11 árum. Þórólfur sagði að
tengingar á drómasýki og bólu-
setningunni væru óljósar og
hefðu þessi tengsl til dæmis að-
eins komið fram í sumum lönd-
um. Langtímaaukaverkanir af
kórónuveirunni væru miklu al-
gengari en af bóluefninu árið
2009.
Kristinn Tómasson geðlækn-
ir kvaðst telja að bólusetning
væri mikilvæg. Henni gætu ef
til vill fylgt óþægindi en þau
væru „mjög léttvæg í sam-
anburði við aðalatriði málsins,
sem er að brjóta þessa óværu á
bak aftur“.
Með bólusetningunni blasa
við breyttir tímar. Í gær var
kynnt nýtt litakóðakerfi al-
mannavarna vegna kórónuveir-
unnar líkt og notað er þegar
gefnar eru út viðvaranir vegna
veðurs. Nú hafa einhvers konar
takmarkanir verið í gildi svo
mánuðum skiptir og ástandið
farið að leggjast þungt á
marga. Með nýjustu tíðindum
er orðið tímabært að fara yfir
það við hvaða kringumstæður
hægt verður að leggja litakóð-
unum og losa um höftin. Hvað
mun gerast þegar 70% ónæmi
verður náð? Verður þá allt opn-
að á ný? Verður skimunum
hætt og frjáls för leyfð um flug-
velli? Er þá tímabært að lands-
menn þurrki rakningarsmá-
forritið út úr símunum sínum?
Almenningur vill fá að vita
hvað þarf til að líf án takmark-
ana geti hafist á ný.
Takist að bólusetja
með hraði sér fyrir
endann á tímum
hafta, lokana
og takmarkana}
Úr viðjum veirunnar
N
úgildandi stefna og aðgerða-
áætlun í geðheilbrigðismálum
sem samþykkt var á Alþingi
árið 2016 er að renna sitt
skeið. Meginmarkmið stefn-
unnar var aukin vellíðan og betri geðheilsa
landsmanna og virkari samfélagsþátttaka
einstaklinga sem glíma við geðraskanir. Það
hefur verið mjög gott að hafa geðheilbrigð-
isstefnu Alþingis sem leiðarljós í embætti
heilbrigðisráðherra og úrbætur í geðheil-
brigðisþjónustu á grundvelli hennar eru fjöl-
margar.
Samfélagið hefur öðlast aukinn skilning á
mikilvægi góðrar geðheilsu og ég hef í ráð-
herratíð minni sett geðheilbrigðismál sér-
staklega í forgang. Við höfum á kjörtíma-
bilinu lagt áherslu á aukna fjölbreytni í
meðferðarúrræðum, fullmannað geðheilsuteymi um allt
land, stofnað sérstakt geðheilsuteymi fyrir fanga og
sérstakt geðheilsuteymi fyrir fjölskyldur sem þurfa á
stuðningi að halda við að stuðla að öruggri tengsla-
myndun barna. Við höfum eflt geðheilbrigðisþjónustu í
heilsugæslum, en nú eru sálfræðingar í heilsugæslu um
land allt tvöfalt fleiri en á árinu 2017 og í fjárauka-
lögum á þessu ári og því næsta hefur verið samþykkt
540 m.kr. tímabundin viðbótarfjárveiting vegna
Covid-19 til eflingar geðheilbrigðisþjónustu og fundað
reglulega með samráðsvettvangi geðúrræða á höf-
uðborgarsvæðingu. Sem sérstakt viðbragð við Covid-19
hefur verið sett á fót tímabundið geðráð sem
byggir á grundvelli samráðsfunda ráðuneyt-
isins og samráðsvettvangsins.
Mikilvægt er að halda áfram að byggja
upp geðheilbrigðisþjónustu og með það
markmið að leiðarljósi boða ég þann 9. des-
ember til vefþings um framtíðarsýn í geð-
heilbrigðismálum til ársins 2030. Þingið
hefst kl. 9.00 og verður streymt af heimasíðu
Stjórnarráðsins. Dagskráin er fjölbreytt og
spennandi en fyrirlesarar munu meðal ann-
ars fjalla um fimm lykilatriði sem þeir telja
mikilvæg varðandi framtíðarsýn í mála-
flokknum. Hægt verður að senda inn spurn-
ingar í gegnum vefforritið Slido og þannig
taka virkan þátt í þinginu.
Að þinginu loknu verða haldnar vinnu-
stofur þar sem þátttakendur vinna að mótun
framtíðarsýnar með hliðsjón af áherslum heilbrigð-
isstefnu. Heilbrigðisráðuneytið mun vinna úr afrakstri
vinnustofanna og leggja fram drög að framtíðarsýn í
geðheilbrigðismálum til ársins 2030 sem verður kynnt í
samráðsgátt stjórnvalda, ásamt aðgerðaáætlun til
næstu ára. Ný framtíðarsýn í geðheilbrigðismálum mun
taka mið af lykilviðfangsefnum heilbrigðisstefnu til árs-
ins 2030 sem var samþykkt á Alþingið árið 2019. Ég
vona að sem flestir fylgist með þinginu og taki í því
virkan þátt.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Geðheilbrigðisþing 9. desember
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Mér finnst auðvitað frá-bært hvað þættirnirhafa slegið í gegn.Þeir hafa sett skák í
jákvætt ljós og það gerir þá enn
þá flottari að kona sé í aðalhlut-
verkinu,“ segir Gunnar Björnsson,
forseti Skáksambands Íslands.
Vinsældir sjónvarpsþáttanna
The Queen’s Gambit, Drottningar-
bragðs, á Netflix hafa komið flest-
um í opna skjöldu. Ótrúlegasta
fólk sýnir nú skákíþróttinni áhuga
og skákvörur rjúka út í verslun-
um.
Þættirnir eru byggðir á sam-
nefndri skáldsögu eftir Walter
Tevis sem kom út 1983. Í þeim
segir af Elizabeth Harmon sem er
undrabarn í skák og baráttu henn-
ar við að komast á toppinn í skák-
heiminum. Þættirnir voru frum-
sýndir 23. október síðastliðinn og
fyrsta mánuðinn fengu þeir 62
milljónir áhorfa. Eins og sakir
standa eru þeir í áttunda sæti yfir
vinsælustu þættina á Netflix með-
al íslenskra notenda. Skáldsaga
Tevis er komin á metsölulista New
York Times og fjöldi nýrra spilara
á Chess.com hefur fimmfaldast að
undanförnu.
Sýna skáklistina í réttu ljósi
„Við höfum heldur betur orðið
vör við þennan áhuga. Hingað
hringir fólk og spyr hvar það geti
keypt skáksett og hvort það séu
einhver skáknámskeið í boði. Því
miður er Covid aðeins að þvælast
fyrir okkur en við munum koma til
móts við það fólk sem vill kynnast
skák á næstu vikum. Það verður
líklega námskeið, haldið í gegnum
Zoom,“ segir Gunnar.
Hann segir aðspurður að vin-
sældir þáttanna séu verðskuld-
aðar. Þeir séu vel leiknir og sögu-
þráðurinn góður. „Skák hefur oft
komið asnalega út í sjónvarpi og
bíómyndum en ekki þarna. Þetta
er bæði raunverulegt og flott.
Menn hafa eiginlega aldrei séð
skák koma svona raunverulega út.
Það er mikið í þetta lagt og það
skilar sér til almennings.“
Svanhildur Eva Stefánsdóttir,
annar eigandi verslunarinnar
Spilavina, segir að síðustu vikur
hafi verið mikil ásókn í skákvörur
í versluninni. „Það selst allt upp
sem heitir tafl hjá okkur. Ég hef
aldrei vitað til þess áður, við eig-
um ekki stakt sett til að selja. Sem
betur fer eigum við góða aðila að
ytra sem munu senda okkur ein-
hver taflsett í vikunni,“ segir hún.
Hentar vel á Covid-tímum
Hún segir að skákvörur hafi
alltaf selst ágætlega í Spilavinum
en greinilegt sé nú að margir hafi
ákveðið að rifja upp gamla takta
eða ákveðið að tímabært væri að
kenna börnum og barnabörnum
mannganginn. „Sala á spilum hef-
ur aukist mjög á Covid-tímanum
enda kalla þeir á samveru. Taflið
passar vel inn í þetta; samvera
fyrir tvo. Sjónvarpsþættirnir hafa
auk þess minnt marga á skákina.
Það eru til dæmis margir afar og
ömmur að kaupa taflsett fyrir sig
og afkomendurna.“
Óvænt skákæði gríp-
ur um sig hér á landi
AFP
Vinsældir Sjónvarpsþættirnir The Queen’s Gambit hafa slegið í gegn
undanfarið. Anya Taylor-Joy leikur Beth Harmon sem er undrabarn í skák.
Gunnar
Björnsson
Svanhildur Eva
Stefánsdóttir
Guðmundur G. Þórarinsson vék
að vinsældum þáttanna í grein
í Morgunblaðinu um helgina og
segir að höfundur sögunnar
hafi að fyrirmynd einvígi Bob-
bys Fischers og Boris Spasskís
á Íslandi 1972. „Þrátt fyrir að
margt sé ólíkt með Fischer og
Beth eru líkindin augljós. Beth
er munaðarlaus, hvorugt þekkir
föður sinn, bæði eiga stór-
greinda móður, móðir Beth er
doktor í stærðfræði, móðir
Fischers lauk hæsta hjúkrunar-
fræðiprófi sem tekið hefur ver-
ið í Bandaríkjunum og lækna-
prófi með doktorsgráðu í
Moskvu. Bæði Beth og Fischer
læra rússnesku af sjálfsdáðum
til þess að geta lesið rúss-
neskar skákbækur. Húsvörð-
urinn sem kennir Beth að tefla
minnir á Jack Collins sem
þjálfaði Fischer. Bæði urðu þau
skákmeistarar Bandaríkjanna á
ungaaldri,“ skrifaði Guð-
mundur meðal annars.
Minnir á sögu
Fischers
EINVÍGIÐ FYRIRMYNDIN