Morgunblaðið - 10.12.2020, Blaðsíða 75

MENNING 75
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 2020
Um þessar mundir eykststraumur nýrra sann-sögulegra kvikmyndasem skarta stórleikurum
í aðalhlutverki og gefur það vísbend-
ingu um að Óskarsverðlaunaafhend-
ing sé á næsta leiti. Nú er þessi vísir
að hefðbundnum gangi árstíðanna
nokkuð kærkominn en kvikmynda-
árið hefur vitanlega verið afar
óvenjulegt. Fá viðfangsefni eru aka-
demíunni jafn kær og kvikmyndir
sem fjalla um sögu miðilsins. Nýjasta
útspil bandaríska stórleikstjórans
Davids Finchers ætti því að teljast
nokkuð burðugt hross í kappreiðum
rauða dregilsins. Mank fjallar nefni-
lega um tilurð Borgara Kane (1941,
Orson Welles) frá sjónarhorni ann-
ars handritshöfundar hennar, Her-
mans Mankiewicz. Kane hefur í
gegnum tíðina verið hampað sem
bestu kvikmynd allra tíma og því er
ekki ráðist á garðinn þar sem hann er
lægstur.
Frásögnin hefst í hröðum takti og
er áhorfanda fleygt í miðja hringiðu
Hollywood fjórða áratugarins. Nöfn
stjarna og valdastólpa líðandi stund-
ar hrynja af vörum persónanna – og
fyrirframgefin þekking á þeim virkar
sem menningarlegur aðgangseyrir.
Svarthvít og lipur kvikmyndataka
reynir að fanga áferð og aðdráttarafl
gullaldar klassísku Hollywood. Nost-
algísk stafræn áran, og meðfylgjandi
tilbúin för og blettir í „ræmunni“, er
þó eilítið truflandi í tilgerðinni.
Handritshöfundurinn Mankiewicz,
kallaður Mank, er minni háttar spá-
maður í veröld draumaverksmiðj-
unnar og hefur verið hluti af hand-
ritsteymi MGM-stúdíósins. Í raun er
hann nokkuð hefðbundin amerísk
hetja – drykkfelldur einfari, sem fer
sínar eigin leiðir innan kerfisins.
Þykkur skrápur hnyttinna tilsvara
dylur aðeins að takmörkuðu leyti eðli
réttláta riddarans. Bransinn hefur
leikið karlinn grátt en hann liggur
fótbrotinn á sjúkrabeði eftir bílslys.
24 ára að aldri hefur undrabarnið Or-
son Welles lagt útvarp og leikhús-
heiminn að fótum sér og fengið
frjálsar hendur til að leikstýra sinni
fyrstu kvikmynd alfarið eftir eigin
höfði. Welles býður Mank að skrifa
handritið og er sjúklingnum komið á
sveitasveitur þar sem ætlunin er að
halda honum frá víni og aðstæður til
að skrifa kjörnar. Stiklað er á stóru
um tveggja mánaða skriftarferlið en
á milli þess bregður frásögnin sér
reglulega aftur í tímann til atburða í
lífi Manks (en á afar sjálfmeðvitaðan
hátt eru þessir kaflar auðkenndir
sem „endurlit“ með skjátitlum líkt og
mætti finna í kvikmyndahandriti)
sem eiga að skýra innblástur og
sköpunarsögu að handriti Mankie-
wicz.
Fjölmiðlajöfurinn William Rand-
olph Hearst var ein valdamesta per-
sóna bandarísks samfélags þess tíma
og var að miklu leyti fyrirmynd
Charles Foster Kane í Borgara
Kane. Í endurlitum frásagnarinnar
hýsir Hearst ásamt leikkonunni
Marion Davies glæsilegar veislur í
höllinni San Simian (fyrirmynd Xan-
adu í Kane) fyrir fína fólkið en téður
Mank er meðal gesta. Louis B.
Mayer, höfuðpaur MGM-stúdíósins,
er hollvinur Hearsts og yfirmaður
Manks og ein þeirra fjölmörgu frægu
persóna sem koma við sögu. Pólitísk
flétta um ríkisstjórakosningu í Kali-
forníu árið 1934 á milli rithöfund-
arins og sósíalistans Uptons Sin-
clairs og repúblikanans Franks
Merriams – og afskipti MGM-
stúdíósins og Hearst af þeim – er
fyrirferðarmikil og speglar á athygl-
isverðan máta samband fjölmiðla og
stjórnmála í samtímanum. Frásögnin
rekur kveikju handritsskrifanna til
réttlátrar reiði Manks út af pólitískri
spillingu stórkarlanna og meist-
araverkið Borgari Kane er þar með
fært í einfalt orsakasamhengi við lífs-
hlaup annars handritshöfundar síns.
Á kaldhæðnislegan máta er hand-
rit Mank (en það er eftir Jack Finch-
er heitinn, blaðamann og föður leik-
stjórans) hennar veikasti punktur.
Höfuðsynd þess er að byggja á og
viðhalda þeirri alröngu meiningu að
Herman Mankiewicz hafi nánast
óstuddur staðið að handriti Kane og
að Welles hafi viljað snuða hann um
viðurkenningu. Þessi hugmynd er
reist á frægri grein frá upphafi átt-
unda áratugarins eftir kvikmynda-
rýninn Pauline Kael en hún gekk
með skrifunum vísvitandi gegn
ríkjandi viðhorfi um leikstjórann sem
höfund kvikmynda. Síðan þá hefur
handrit Borgara Kane verið birt á
mörgum mismunandi vinnslustigum
þess og þær rannsóknir hafa sýnt
fram á með afdrifaríkum hætti að
handrit þess var unnið í samstarfi
Mankiewicz og Welles með aðkomu
Johns Housemans. Mank fer á þenn-
an hátt ranglega með staðreyndir
(sem er auðvitað engin nýlunda í bíói)
og bætir í safn skáldverka sem sýna
persónu Welles í annarlegu ljósi.
Framvindan fer um víðan völl en
verkið skortir þungamiðju og fellur í
gryfju langþreyttrar tuggu um
vínhneigða, misskilda snillinginn
(Hemingway stæl). Gary Oldman á
fína spretti en Mank er einfaldlega of
flöt fígúra. Kringumstæðurnar á
sveitasetrinu, þar sem Mank dvelur
með tveimur aðstoðarkonum, eru
einum of sniðnar til þess að laða fram
ölvuð sniðugheit og andagift skálds-
ins og kvenpersónurnar gegna ein-
ungis frásagnarlegu hlutverki, sem
er miður. Mank spyr eiginkonu sína
þrálátt: „Af hverju ertu með mér?“
og svarið sem hún gefur að lokum er
jafnósannfærandi og sambandið í
heild sinni. Því kemur á óvart að
áhugaverðasta persóna myndarinnar
er leikkonan Marion Davies en hún
er frábærlega leikin af Amöndu Sey-
fried sem stendur langfremst meðal
jafningja.
Óumflýjanlegt er fyrir aðdáendur
klassísku Hollywood að skemmta sér
yfir Mank og söguheimi hennar en
útgangspunktur handritsins
gagnvart tilurð Borgara Kane lætur
gamanið kárna umtalsvert.
Kaldhæðnislegt Handrit Mank, skrifað af Jack Fincher heitnum, er veikasti hlekkur kvikmyndarinnar.
Netflix
Mank bbmnn
Leikstjórn: David Fincher. Handrit: Jack
Fincher. Kvikmyndataka: Eric Messer-
schmidt. Aðalleikarar: Gary Oldman,
Amanda Seyfried, Lily Collins, Tom
Pelphrey, Arliss Howard, Tuppence
Middleton, Tom Burke, Charles Dance,
Ferdinand Kingsley.
Bandaríkin, 2020. 113 mín.
GUNNAR
RAGNARSSON
KVIKMYNDIR
Stafrænar rispur
Vetrarhátíð RIFF, Alþjóðlegrar
kvikmyndahátíðar í Reykjavík,
hefst í dag og er hún haldin til heið-
urs Evrópsku kvikmyndaverðlaun-
unum (EFA) sem veitt verða í vik-
unni. Verða bestu kvikmyndir EFA
í ár, að mati RIFF, sýndar á streym-
isveitu riff.is til og með 20. desem-
ber. Sýndar verða sex kvikmyndir
af ólíku tagi, þar af ein teiknimynd.
Aðalverðlaun EFA verða afhent á
laugardag í Berlín. Myndirnar sem
RIFF sýnir eru eftirfarandi:
Un triomphe (Stóri smellurinn)
eftir Emmanuel Courcol. Tilnefnd
sem besta grínmyndin. Leikari sem
rekur leiklistarsmiðju í fangelsi set-
ur á svið Beðið eftir Godot. Cala-
mity, une enfance de Martha Jane
Cannary (Ógæfa) eftir Rémi Chayé
er tilnefnd í flokki hreyfimynda (e.
animation) og segir af 12 ára stúlku
í Bandaríkjunum árið 1863. Hún
heldur vestur á bóginn með fjöl-
skyldu sinni í leit að betra lífi.
Collective eftir Alexander Nanau
er heimildarmynd um rannsóknar-
blaðamann sem afhjúpar stóra
svikamylllu í rúmenska heilbrigðis-
kerfinu. Bergmál eftir Rúnar Rún-
arsson komst á langlista yfir til-
nefningar til bestu kvikmyndar
EFA en ekki á lokalistann. Í henni
eru 56 senur af nútímalífi Íslend-
inga á aðventu. Instinct (Eðlishvöt)
eftir Halinu Reijn er tilnefnd í
flokknum Uppgötvun ársins á EFA
og segir af sálfræðingi sem verður
ástfanginn af skjólstæðingi sínum
sem er kynferðisafbrotamaður.
Martin Eden eftir Pietro Marcello
er tilnefnd sem besta evrópska
myndin og fyrir besta karlleikara
og besta handrit. Í henni segir af
Martin sem verður ástfanginn af
efnaðri konu, Elenu, og dreymir
um að verða rithöfundur sem berst
fyrir félagslegu réttlæti. Hann átt-
ar sig á því að það muni ganga
erfiðlega ef hann kvænist henni.
Valdar myndir EFA
á vetrarhátíð RIFF
Eðlishvöt Úr kvikmyndinni Instinct.
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
71%
SÝND MEÐ ÍSLENSKU TALI.
TRYGGÐU ÞÉR
MIÐA INNÁ
STÓRKOSTLEGA VEL GERÐNÝ
MYND FYRIR FJÖLSKYLDUNA
FRÁROBERT ZEMECKIS.
SPLÚNKUNÝ GR ÍNMYND
SÝND MEÐ
ÍSLENSKU TALI
FRÁBÆR NÝ JÓLA TEIKNIMYND