Dagblaðið Vísir - DV - 22.01.2021, Síða 18

Á ÞINGPÖLLUM
Björn Jón
Bragason
eyjan@eyjan.is
H inn 13. júní á næsta ári verður „fagnað“ aldar-afmæli íslensku krón-
unnar, en þennan dag 1922 var
tekin upp sérstök skráning á
gengi íslenskrar krónu. Þetta
var nauðvörn stjórnvalda þess
tíma vegna djúprar gjaldeyris-
kreppu. Umræddur dagur
markar upphaf nærri aldar-
langs erfiðleikaskeiðs einnar
smæstu myntar í heimi. Fyrir
veraldarvönum og vel mennt-
uðum ráðamönnum hins
nýfrjálsa ríkis hafði aldrei
vakað annað en að viðhalda
jafngengi við skandinavísku
krónuna, enda skildu þeir vel
mikilvægi þess að landsmenn
byggju við alþjóðlegan gjald-
miðil eins og sjá má af þing-
ræðum þess tíma.
Vanþróuð bankastarfsemi
Helsti banki landsmanna í
byrjun tuttugustu aldar var Ís-
landsbanki hf. sem hafði með
erlendu hlutafé stuðlað að bylt-
ingu á íslenskum atvinnuhátt-
um. Afleit stjórn peningamála
á þriðja áratugnum varð til
þess að Íslandsbanki biðlaði til
ríkisvaldsins um aðstoð þegar
komið var fram á árið 1930.
Alþingi hafnaði beiðni bank-
ans um ríkisábyrgð og var
afráðið að þjóðnýta hann þess
í stað. Kreppan sem fylgdi í
kjölfar endaloka Íslandsbanka
leiddi til gjaldeyrishafta sem
vörðu með einum eða öðrum
hætti í 62 ár.
Stöðnun ríkti í bankaþjón-
ustu hérlendis, Ísland varð
„þróað ríki en með vanþróaða
fjármálastarfsemi“ eins og
Ásgeir Jónsson seðlabanka-
stjóri hefur orðað það. Hér
var bankakerfið að stærstum
hluta í höndum ríkisvaldsins.
Stjórnmálaflokkarnir skiptu
bróðurlega með sér banka-
stjórastólum og sætum í
bankaráðum. Lánveitingar
urðu háðar pólitískum geð-
þótta en ekki markaðsfor-
sendum.
Komið var á skilaskyldu
gjaldeyris í byrjun fjórða ára-
tugarins og þess var ekki langt
að bíða að sett yrðu á víðtæk
innflutningshöft. Hafta múr
var reistur um íslenskt efna-
hagslíf með gegndarlausri
sóun verðmæta og spillingu.
Höftin voru að miklu leyti
afnumin um 1960 en ekki að
fullu fyrr en komið var fram
á tíunda áratug síðustu aldar.
Íslandsbanki
varð til við
samruna
fjögurra banka
árið 1990.
MYND/HARI
SKOÐANAPISTILL
ÍSLANDSBANKA TIL ALMENNINGS
Ísland var lungann úr síðustu öld þróað ríki með vanþróaða fjármálastarfsemi. Reglur
um virka eigendur í bönkum orðnar mjög strangar. Mikill áhugi á hlutabréfakaupum.
Banki í fararbroddi
Breytingar í átt til aukins
frjálsræðis á fjármálamarkaði
áttu sér stað á löngum tíma.
Einn mikilsverður áfangi í
nútímavæðingu fjármála-
kerfisins var stofnun Íslands-
banka hf. árið 1990 – annars
bankans sem fékk þetta nafn
– en hinn nýi Íslandsbanki átti
rætur í þeim gamla. Hann var
vel rekið fyrirtæki og í farar-
broddi einkarekinna fjár-
málafyrirtækja allan tíunda
áratuginn og fram á fyrstu
ár nýrrar aldar. Eignarhald
hans var mjög dreift, en ýmis
miðlungsstór og minni fyrir-
tæki voru meðal hluthafa. Þar
var í mörgum tilfellum um að
ræða fyrirtæki í iðnaði og
verslun sem átt höfðu hluta-
bréf í Verslunarbanka Íslands
og Iðnaðarbankanum, forver-
um Íslandsbanka, en bankinn
hafði orðið til við samruna
þeirra tveggja við Alþýðu-
bankann og Útvegsbankann.
Þá voru lífeyrissjóðir stórir
hluthafar í bankanum og fóru
samtals með um 20% hlut.
Á nýrri öld komust allir við-
skiptabankarnir undir yfirráð
kjölfestufjárfesta sem jafn-
framt voru umsvifamiklir á
öðrum sviðum atvinnulífsins
og farið var offari við rekstur
þeirra með afleiðingum sem
allir þekkja.
Breyttar aðstæður
Nú er þriðji Íslandsbankinn til
umræðu vegna áforma ríkis-
stjórnar um sölu að minnsta
kosti fjórðungshlutar í honum.
Talsvert mikið hefur verið
karpað um tímasetningu sölu
bankans nú, en minna verið
rætt um eignarhald ríkisins
á bönkum almennt. Íslenska
ríkið á tvo þriðju hluta banka-
kerfisins en alls staðar á
Vesturlöndum er minnihluti
bankakerfa í ríkiseigu, enda
fjármálastarfsemi talin mun
betur komin í höndum spari-
sjóða og einkarekinna banka.
Þá eru aðstæður líka ger-
breyttar frá því fyrir banka-
hrun og reglur um virka eig-
endur allt aðrar en áður var.
Raunar er regluverkið orðið
með þeim hætti að fjárfestar
hafa að líkindum lítinn áhuga
á að verða stórir eigendur
banka, þar sem slíkt getur
hamlað öðrum viðskiptum
þeirra. Þannig er girt fyrir að
það ástand sem varð hér í að-
draganda bankahrunsins geti
endurtekið sig. Við þetta má
bæta að síðan þá hefur lögum
um fjármálafyrirtæki verið
breytt ríflega tuttugu sinnum,
ýmsar nýjar Evróputilskip-
anir verið settar um mála-
flokkinn og þremur nýjum,
evrópskum fjármálaeftirlits-
stofnunum komið á fót.
Lærdómur sögunnar
Með sölu á Íslandsbanka
fengju almenningur, lífeyris-
sjóðir og aðrir fagfjárfestar
fleiri kosti á hlutabréfamark-
aði. Ætla má að almenningur
verði fús að eignast hluti í
bankanum, enda skortir álit-
lega fjárfestingarkosti. Áhugi
almennings á hlutabréfa-
kaupum fer vaxandi um þess-
ar mundir samanber hluta-
fjárútboð Icelandair á síðasta
ári þegar níu þúsund manns
keyptu hluti.
Um þessar mundir er að-
eins einn banki á hlutabréfa-
markaði og verð hlutabréfa
hans með því hæsta sem það
hefur verið frá því að hann
var skráður á markað. Í því er
fólgin vísbending um að nú sé
heppilegur tími til bankasölu.
Það fjármagn sem ríkis-
sjóður fengi fyrir söluna
gæti nýst til að greiða niður
þær gríðarmiklu skuldir sem
hlaðist hafa upp vegna farald-
ursins og aðgerða ríkisins
til aðstoðar fyrirtækjum í
rekstrarvanda. En fjárlaga-
hallinn er samt meiri en svo
að sala á Íslandsbanka leysi
hann. Hér þarf líka að koma
til stíft aðhald í opinberum
rekstri og sala fleiri ríkis-
eigna sem eru betur komnar í
höndum borgaranna sjálfra og
félaga þeirra heldur en ríkis-
sjóðs. Það er einn af stóru
lærdómum íslenskrar fjár-
málasögu síðastliðna öld. n
Íslenska ríkið á
tvo þriðju hluta
bankakerfisins
en alls staðar á
Vesturlöndum
er minnihluti
bankakerfa í
ríkiseigu.
18 EYJAN 22. JANÚAR 2021 DV