Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Qupperneq 40

39UM JARÐHÝSI, DYNGJUR OG BAÐSTOFUR
ok er þeir kómu í baðit, lét Styrr byrgja baðstofuna ok bera grjót á
hlemminn, er var yfir forstofunni, en hann lét breiða niðr nautshúð
hráblauta hjá uppganginum; síðan lét hann gefa útan á baðit í glugginn, er
yfir var ofninum; var þá baðit svá heitt, at berserkirnir þolðu eigi í baðinu
ok hljópu á hurðirnar; fekk Halli brotit hlemminn ok komsk upp ok fell
á húðinni; veitti Styrr honum þá banasár. En er Leiknir vildi hlaupa upp
ór durunum, lagði Styrr í gegnum hann, ok fell hann inn í baðstofuna ok
lézk þar.8
Sama frásögn er í Heiðarvíga sögu og ber í f lestum atriðum vel heim við
Eyrbyggju um gerð baðstofunnar. En því miður er frásögnin í þeim hluta
sögunnar sem Jón Ólafsson Grunnvíkingur hafði afritað og síðan skrifað
upp eftir minni þegar bæði handritin voru brunnin, það sem Jón hafði
ritað eftir og ritað sjálfur.9 Verður því seint útilokað að endursögn Jóns sé
undir áhrifum frá Eyrbyggja sögu.
Árið eftir að Þór Magnússon birti skýrslu sína um uppgröftinn í
Hvítárholti kom út grein Nönnu Ólafsdóttur um baðstofuna og böð að
fornu. Þar gerði hún rækilega aðför að þeirri skoðun að nokkurn tímann
hefðu verið til á Íslandi baðstofur sem einkum þjónuðu því hlutverki að
þrífa fólk.10 Grein hennar er ekki einkum viðbragð við túlkun Þórs á
Hvítárholtshúsunum, enda sjálfsagt samin að mestu áður en hún kom út.
Nanna hafnar þó kenningu Þórs og telur að jarðhýsin í Hvítárholti hafi
verið einhvers konar íveruhús.11 Ekki er tóm til þess hér að ræða röksemdir
Nönnu en að mínu mati sannfærði hún fræðasamfélagið ekki.
Nokkrum árum seinna skrifaði Guðmundur Ólafsson um jarð-
hýsauppgröft sinn í Grelutóttum í Arnarfirði og hélt því fram að ofninn
í öðru jarðhýsinu sem þar kom upp úr kafinu (hús II) sé svo stór að húsið
hljóti að hafa verið notað til baða. En í sama húsi fann Guðmundur líka
13 kljásteina úr vefstað og ályktaði af því að þar hafi staðið vefstaður og
húsið í fyrsta lagi verið vinnustaður kvenna en í öðru lagi baðhús.12 Síðan
hafa menn haldið áfram að grafa upp jarðhýsi eins og kemur fram í töf lu 1
á bls. 62-63.
Jafnframt var tekið að fjalla um jarðhýsin í heild. Árið 1987 kom út
yfirlit Harðar Ágústssonar um íslenska torfbæinn í fyrsta bindi safnritsins
Íslenskrar þjóðmenningar og stakk hann þar upp á að jarðhýsin hafi verið
8 Eyrbyggja saga 1935, bls. 74 (28. kap.).
9 Heiðarvíga saga 1938, bls. 222-224 (4. kap.), sbr. xcviii-c, cvi-cxv.
10 Nanna Ólafsdóttir 1974, bls. 62-82.
11 Sama heimild, bls. 78-79.
12 Guðmundur Ólafsson 1980, bls. 53-54, 70.