Bæjarins besta - 20.12.2001, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001 15
eins lengi og hún hafði þrek
til þess. Ég lærði síðan hjá
henni og hef reynt að baka
eftir uppskriftinni hennar og
halda þannig fjölskylduhefðir
í heiðri þrátt fyrir það að vera
komin í nýtt land.
Þess má einnig geta varð-
andi jólastollen, að hefðin er
sú að það sé látið liggja á
tiltölulega köldum stað fram
á aðfangadag enda sagt að
það verði betra eftir því sem
það er látið bíða lengur. Þegar
líður á aðfangadag er Stollen
borið fram og borðað með
kaffinu áður en jólaveislan
sjálf byrjar.
St. Martin
Þegar lyktin af Stollenbak-
strinum er nýfarin úr eldhús-
inu rennur upp mikilvægur
dagur fyrir börnin. Þar sem ég
ólst upp var mikið haldið upp
á dag heilags Marteins, 11.
nóvember, sem var sagður
hafa deilt kápu sinni með fá-
tækum manni sem hann hitti
úti á götu. Til eru margar sögur
og myndir sem lýsa eiga þess-
ari sögu. Í Rínardalnum og
sveitunum í kring er hefð fyrir
gleði og söng að kvöldi 11.
nóvember eða dagana þar í
kring. Menn koma þá yfirleitt
saman í miðjum bæ og þar er
oftast maður á hesti, klæddur
hálfri rauðri kápu, sem á að
vera heilagur Marteinn.
Í fylgd með honum er
hljómsveit og fólk með alls
konar pappírsljósker. Sum
þeirra eru algjör listaverk og
er mikið kapp lagt á að búa
þau til dagana áður en veislan
hefst – í leikskólum, skólum
og heima við. Einnig nota
menn froðunæpur sem í er
tálgað andlit og allt skorið inn-
an úr þeim. Þær eru síðan sett-
ar á staur og kertaljós sett inn
í þær þannig að andlitið sést
vel.
Þegar allt fólkið er komið
saman byrjar gangan um allan
bæ og endar við stóra brennu.
Mikið er sungið og spilað á
leiðinni og finnst hestunum
oftast nóg komið þegar verið
er að nálgast eldinn. Þar er
sungið meira og er þetta ekki
ósvipað og á áramótabrennu
hér á Íslandi. Á leiðinni heim
fá allir krakkar sætar kökur
að gjöf og vaninn er að baka
lítinn karl með pípu í munnin-
um. Kökurnar fást einnig í
öllum bakaríum. Það fylgir
líka sérstakur matur þessum
degi, þ.e. annað hvort Mart-
insgæs eða einhvers konar
kartöflubaka sem er gerð er
úr rifnum, hráum kartöflum
með kryddi, lauki, beikoni og
fleiru sem síðan er bakað í
ofni. Þetta er borðað með epla-
mús og er algjört sælgæti að
mínu mati.
Þegar 1. desember rennur
upp er allt í einu komið jóla-
skraut í stofuna og dagatal
sem minnir okkur á að ekki
eru nema 24 dagar til jóla.
Dagatölin geta verið margvís-
leg og í okkur fjölskyldu var
það þannig, að bróðir minn
og ég fengum saman dagatal
með súkkulaðibitum og daga-
tal með litlum pökkum. Við
þurftum síðan að skiptast á að
opna þau, þ.e. annað okkar
fékk pakka meðan hitt fékk
súkkulaði og svo öfugt næsta
dag. Annars er haldið upp á
aðventudagana líkt og hér og
eru aðventukransar alls staðar
– á heimilum, vinnustöðum
og í skólum, svo eitthvað sé
nefnt.
Heilagur Nikulás og
Knecht Ruprecht
Einn dagur enn er mikil-
vægur þegar líður að jólum.
Það er 6. desember, dagurinn
þegar heilagur Nikulás birtist
ásamt fylgdarmanni sínum,
Knecht Ruprecht. Nikulás er
góður maður með útlit hins
dæmigerða jólasveins, í rauð-
um fötum og með hvítt skegg
og kemur með nammi og smá-
pakka handa börnunum. Kne-
cht Ruprecht hins vegar er
ljótur, svartur karl sem á það
til að hirta óþekka krakka.
Kvöldið fyrir 6. desember
er venjan að hver setur sinn
skó, finpússaðan og glans-
andi, fram í anddyri í von um
nammi eða litlar gjafir í hann.
Oft hefur Nikulás verið notað-
ur til að aga börnin og man ég
vel eftir að mamma notaði
þetta tækifæri til að reka okkur
í tiltektir á þessum tíma. Ef
börnin létu illa var þeim hótað
að þau fengju trjágrein í skó-
inn. Það er svipað og kartöfl-
urnar sem lenda stundum í
íslenskum skóm.
Oft eru haldnar Nikulás-
veislur sem eru svipaðir uppá-
komur og litlu jólin hérlendis.
Veisluhald er þá í skólum, á
vinnustöðum, í sjúkrahúsum
og á elliheimilum og jafnan
eru þá sagðar sögur, sungið
og fleira gert til gamans.
Drukkið er kaffi og borðað
mikið af smákökum.
Jólaskraut
Mikið var haldið upp á
hefðbundið jólaskraut heima
hjá okkur. Til eru heilu þorpin
í Þýskalandi sem hafa í fjölda
ára framleitt jólaskraut og
leikföng. Þau eru nálægt
landamærunum að Póllandi
og Tékklandi og voru þessar
vörur meira útbreiddar í fyrr-
verandi Austur-Þýskalandi
heldur en þar sem ég ólst upp.
En þar sem fjölskyldan mín
var frá Dresden var þeim hefð-
um haldið og var okkar jóla-
skraut mest þaðan. Auk þess
voru stjörnur úr hálmi (Stroh-
sterne) búnar til á hverju ári
og notaðar sem skraut á jóla-
tréð.
Heima var mikið föndrað
og venja að búa til jólagjafir-
nar sjálfur. Í okkar fjölskyldu
var það lengi vel fastur liður
að gefa að minnsta kosti eitt-
hvað heimatilbúið. Þar voru
herbergin oft lokuð öðrum og
stemmingin í kringum þetta
allt saman er mjög eftirminni-
leg. Ástandið versnaði síðan
yfirleitt síðustu dagana fyrir
jól því allt átti að vera tilbúið
í tíma en það klikkaði nú samt
stundum.
Jólahaldið
Nokkrum dögum fyrir að-
fangadag var farið út í skóg til
að sækja jólatré. Yfirleitt voru
skógræktarsvæði opin og
maður fékk að rölta þar í gegn
og velja sér tré. Við fórum
yfirleitt saman fjölskyldan og
þið getið rétt ímyndað ykkar
hvað við vorum lengi að velja.
Þar sem um mikið úrval var
að ræða var erfitt að komast
að sameiginlegri niðurstöðu.
Annað hvort var tréð of lítið
eða of stórt, eða það var með
of mörgum greinum eða of
fáum til að hægt væri að koma
kertunum og jólaskrautinu
fyrir.
Þegar loksins var búið að
finna rétta jólatréð var haldið
heim á leið og þegar við sett-
um það upp, þá sáum við yfir-
leitt að það var skakkt eða
gallað á einhvern hátt. Það
gerði hins vegar ekkert til,
málið var að við höfðum valið
það í sameiningu.
Á aðfangadagsmorgun var
svo jólatréð sett upp og
skreytt. Kertin voru mikilvæg
og alltaf lifandi. Þegar búið
var að skreyta var farið að
laga matinn og venja er að
borða síldarkartöflusalat og
pylsur á aðfangadagskvöld.
Þegar það var allt tilbúið var
yfirleitt smáhlé og smám sam-
an tíndust til jólagjafir sem
settar voru undir jólatréð. Þá
var drukkið kaffi og þegar
Stollen var komið á borðið,
þá vissu allir jólin voru komin.
Yfirleitt fórum við í messu
eftir kaffið. Það er mjög
skemmtilegt og hátíðlegt um
jólin. Mikil samkoma er í
kirkjunni og þar hittir maður
margt fólk. Svo er haldið heim
að nýju og kveikt á kertunum
á jólatrénu. Lokað var inn í
stofu þangað til bjöllurnar
hringdu. Þá máttu allir koma
inn. Við vorum að venju frekar
hátíðlega klædd og byrjuðum
yfirleitt á því að drekka
kampavínsglas. Stundum vor-
um við með lifandi tónlist og
síðan voru jólapakkarnir opn-
aðir. Þegar búið var að opna
jólapakkana var farið í alls
konar spil og oft fengum við
ný borðspil í jólagjöf sem
héldu okkur uppteknum öll
jólin. Það voru notalegar
stundir en góðar bækur áttu
líka alltaf vel við okkur. Síld-
arsalatið var borðað milli spila
og vakað langt fram á nótt.
Jóladagur er aðaldagurinn í
Þýskalandi. Þá er mikið lagt í
matarveislur og hefð fyrir jóla-
gæs eða þá Karpfen sem er
eldisfiskur. Hann er mjög
vinsæll í Þýskalandi og fleiri
löndum en mér hefur aldrei
líkað við hann og man eftir
mörgum fiskum á floti í bað-
kerinu heima. Jólunum lýkur
síðan þann þrettánda (Drei-
königstag) og þá er jólaskraut-
ið tekið niður og jólatrjánum
hent.
Ég læt hér að lokum fylgja
með uppskrift af hinu um-
rædda „Dresdner Christstoll-
en“. Það er um að gera að
gefa sér nægan tíma við bakst-
urinn á því og svo verður það
helst að bíða í nokkrar vikur
áður en það er borðað.
Dresdner Christstollen
400 g rúsínur
150 g kúrenur
4 msk romm
Þessu er blandað saman og
látið standa yfir nótt.
75 g orangeat
75 g súkkat
Þetta er fínhakkað.
250 g möndlur
möndludropar (3)
Hýðið er tekið af möndlun-
um og þær malaðar.
1 kg hveiti
ger
dálítill sykur
mjólk eftir þörfum (u.þ.b.
hálfur lítri)
Gerdeig er búið til, látið hef-
ast og bíða um 20 mínútur.
150 g sykur
1 tsk salt (eða saltað smjör)
sítrónuhýði, raspað
450 g smjör (brætt á lágum
hita)
Þessu eru öllu blandað sam-
an og síðan sett saman við
gerdeigið sem búið er að und-
irbúa. Hnoðað vel saman og
látið hefast á hlýjum stað um
20 mínútur. Þá er bætt við
rúsínum og kúrenum, möndl-
um, súkkati og orangeat.
Hnoðað vel og látið hefast í
20 mínútur. Deiginu er síðan
skipt í tvo til þrjá hluta og
mótuð brauð úr þeim. Brauðin
eru sett á bökunarpappír á
bökunarplötu og látin standa
á hlýjum stað í 20 mínútur.
Ofninn er hitaður í 200-210°C
og brauðin bökuð í 60-80 mín-
útur. Þegar brauðin eru bökuð
eru þau tekin úr ofninum og
bráðið smjör (um 50 g) borið
á þau heit. Flórsykri er síðan
stráð yfir.
Stollen þarf að pakka vel
inn og geyma á köldum stað
fram að jólum. Í Þýskalandi
er hefð að baka Stollen í byrj-
un nóvember og byrja að
borða það á jóladag.
Daðey Steinunn Einarsdóttir ásamt dóttur sinni Örnu Kristínu Arnarsdóttur.
Hrifin af föstum
hefðum og jólasiðum
– segir Daðey S. Einarsdóttir í Bolungarvík um jólahaldið á heimilinu
Daðey er fædd og upp-
alin í Bolungarvík en
bjó á árunum 1980-98 á
suðvesturhorni landsins.
Fyrir rúmum þremur
árum flutti hún aftur
heim ásamt manni sín-
um, Arnari Smára
Ragnarsyni, og börnum
þeirra, Örnu Kristínu,
Erni Steini og Daða.
Hún rekur ásamt fjöl-
skyldu sinni Fiskverk-
unina Vík. Hér segir hún
frá tilhögun jólahaldsins
á slóðum stórfjöl-
skyldunnar í Bol-
ungarvík.
Það er yndislegt að vera
komin aftur heim og ekki hvað
síst til þess að geta notið að-
ventunnar hér. Fyrir sunnan
fannst mér alltaf eins og ég
væri að fara á mis við eitthvað
enda svo margt skemmtilegt
sem gerist á þessum tíma í
stórfjölskyldu minni hér í Bol-
ungarvík.
Ég er afskaplega hrifin af
föstum hefðum og góðum
jólasiðum. Á æskuheimili
mínu var t.d. alltaf kveikt ljós
í öllum herbergjum þegar
klukkan sló sex á aðfangadag
og geymslan var ekki undan-
skilin. Það var einnig fastur
siður að pabbi fór með okkur
börnin til ömmu og afa á að-
51.PM5 19.4.2017, 09:5215