Bæjarins besta - 20.12.2001, Blaðsíða 20

20 FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2001
an að hafa tekið þátt í honum
– þó að ég ætli nú ekki að
ræða hér framhaldið af því
ferðalagi! Enda erum við báðir
komnir til annarra verka.“
Arfleifð og lyndisfar
Vestfirðinga
– Oft er talað um kraftinn í
Vestfirðingum, þessa áræðni
og baráttugleði – er það til-
viljun að hlutfallslega mjög
margir Vestfirðingar hafa
komist til áhrifa og æðstu met-
orða í íslensku samfélagi –
eða er þetta einfaldlega ein-
hver þjóðsaga?
„Nú hefur engin saman-
burðarrannsókn verið gerð á
þessu, svo að erfitt er að sann-
reyna að hve miklu leyti þessi
mynd sem hefur fylgt Vest-
firðingum er rétt – að þeir hafi
sótt til áhrifa og verið miklir
baráttumenn á sviði þjóðmála.
En þó er alveg ljóst að Vest-
firðir hafa allt frá upphafi ís-
lenskrar sjálfstæðisbaráttu
fóstrað öfluga baráttumenn á
vettvangi þjóðmála.
Jón Sigurðsson, leiðtogi
sjálfstæðisbaráttunnar, var
fæddur og uppalinn á Hrafns-
eyri við Arnarfjörð. Þeir Skúli
Thoroddsen og Hannes Haf-
stein, helstu leiðtogar sjálfs-
tæðisbaráttunnar um aldamót-
in 1900 komu mikið við sögu
í þjóðmálabaráttu Vestfjarða,
báðir sýslumenn á Ísafirði.
Síðan komu menn eins og
Haraldur Guðmundsson og
Vilmundur Jónsson, öflugir
baráttumenn fyrir almanna-
tryggingum, heilbrigðiskerfi
og þeirri almennu velferð sem
nú er talin sjálfsagður þáttur í
okkar samfélagi en var það
ekki á fyrstu áratugum 20.
aldarinnar. Og í kjölfar þeirra
komu Sigurður Bjarnason frá
Vigur og Hannibal Valdimars-
son, sem voru hvor með sínum
hætti miklir baráttumenn,
báðir ritstjórar og alþingis-
menn.
Ef við förum nær í tímanum,
þá má nefna Matthías Bjarna-
son, Steingrím Hermannsson,
Jón Baldvin Hannibalsson,
Sighvat Björgvinsson, sem
voru ráðherrar, og Þorvald
Garðar Kristjánsson sem var
forseti Alþingis. Marga fleiri
mætti nefna úr þessari vösku
sveit sem sett hefur lit á ís-
lenskt stjórnmálalíf. Ógerlegt
væri að skrifa sögu Íslendinga
síðustu 150 árin, sögu þjóð-
málabaráttunnar, sögu sjálf-
stæðisbaráttunnar, sögu þeirra
umbyltinga sem íslensk þjóð
hefur farið í gegnum, án þess
að Vestfirðingar komi þar við
sögu með afgerandi hætti.
Það væri fróðlegt að velta
því fyrir sér hvað það er í
umhverfinu, í uppeldinu, í
samspili náttúrunnar og at-
vinnulífsins, sem mótað hefur
lyndisfar Vestfirðinga, gert þá
svona ódeiga við nýmæli og
ofurefli, hvort sem það voru
nú dönsk stjórnvöld á tímum
Jóns Sigurðssonar, Skúla
Thoroddsens og Hannesar
Hafstein, eða önnur öfl síðar-
meir.
Allt er þetta arfleifð Vest-
firðinga, verðmæt saga sem
fjórðungurinn og fólkið eiga.
Undanfarið hefur oft verið
vikið að menningartengdri
ferðaþjónustu. Þar eiga Vest-
firðingar mikinn fjársjóð – í
túlkun sögunnar, fornrar og
nýliðinnar, á þann hátt að
mannlífið í fjórðungnum verði
ekki síður forvitnilegt fyrir þá
sem þangað koma heldur en
náttúran sjálf og umhverfið.“
Veganestið að heiman
– Nú falla öll vötn til Dýra-
fjarðar, var eitt sinn sagt.
Skyldi snemma hafa dregið
til þess sem verða vildi, skyldi
drengurinn úr Túngötunni á
Ísafirði, unglingurinn í Kaup-
félaginu á Þingeyri, hafa sýnt
sérstaka forystuhæfileika þeg-
ar á ungum aldri?
„Ég á erfitt með að dæma
um það. En okkur gekk nokk-
uð vel í Kaupfélaginu þetta
sumar þó við værum allir ung-
ir. Bændurnir sem komu að
versla eða leggja inn afurðir
kvörtuðu ekki. En allt þetta
mannlíf fyrir vestan, og þá á
ég ekki bara við þetta tiltekna
sumar, heldur líka fiskvinnsl-
una, vinnuna í saltfisknum,
skreiðarverkunina sem ég
vann líka við á sumrin; náin
samskipti við fólkið á Þing-
eyri, sjómennina, kallana sem
unnu í smiðjunni með afa,
kunningja pabba á Ísafirði,
fólk sem þar var og ég kynnt-
ist; allt hefur það fylgt mér á
lífsleiðinni.
Eftir því sem árin verða
fleiri, eftir því sem ég fer víðar
og hitti fleiri, hvort sem það
eru áhrifamenn í ríkjum heims
eða almenningur, þá verð ég
þakklátari fyrir að hafa vaxið
úr grasi fyrir vestan, bæði í
litla þorpinu á Þingeyri og á
Ísafirði. Að hafa fengið í vega-
nesti lífið á þessum stöðum,
hið nána samspil milli hafsins
og lífsbjargarinnar, milli árs-
tíðanna, hrynjandi sveitar-
starfanna.
Örlög fólksins, hörð lífs-
barátta, frásagnir af þeim sem
hurfu í hafið, samkenndin með
fjölskyldunum, með þeim
sem eftir lifðu, baráttan fyrir
brauðinu, að þurfa á hverju
hausti að heyja sér forða fyrir
veturinn, svíða kindalappir og
hausana sem ég hafði fyrir
starf sem strákur hjá afa og
ömmu svo hægt væri að búa
til sviðasultu fyrir veturinn,
fara á berjamó, taka upp úr
kartöflugarðinum á oddanum
á Þingeyri, fara með pabba og
ná í lunda frá Vigur – hann
keypti tvö til þrjú hundruð
stykki á hverju hausti – og
fara með hann í frystigeymslu
í Íshúsinu og sækja svo fyrir
hverja helgi lunda sem hafður
var í sunnudagsmatinn. Allt
þetta hefur veitt mér næmari
skilning á taktinum í mann-
lífinu, á örlög fólksins, hvort
sem er í bændaþorpi á Ind-
landi eða í Suður-Ameríku;
eða að sjá suma valdamenn
heimsins í ljósi þeirra ein-
staklinga sem settu svip á
mannlífið á Þingeyri eða Ísa-
firði. Sumar persónurnar
ganga nánast aftur í ýmsum
ráðamönnum í veröldinni.“
Samfélagið verði
áfram margslungið
– Ef til vill viltu síður nefna
einstök dæmi í þeim efnum ...
„Ja, það gæti verið misskil-
ið. En ég tel það hafa verið
mikla gæfu að alast upp í
þessu návígi, í litlu samfélagi
fyrir vestan þar sem allir
þekktu alla, þar sem örlög
hvers og eins voru öðrum
kunn, og menn fundu, þrátt
fyrir deilurnar um þjóðmálin,
til mjög sterkrar samkenndar.
Þegar ég hef borið þetta saman
við ýmsa sem ég hef kynnst
og unnið með og alist hafa
upp í stórborgum heimsins,
þá sé ég hvað þeir hafa farið
mikils á mis að eiga ekki þetta
jarðsamband sem þorpin fyrir
vestan gáfu mér og hafa gefið
mörgum af minni kynslóð sem
ólust upp á landsbyggðinni.
Þess vegna held ég að það
sé mikið verðmæti fyrir okkur
sem þjóð, að íslenskt samfé-
lag verði áfram margslungið,
á þann hátt að það sé ekki
aðeins höfuðborgarsvæðið,
heldur einnig þorpin og sveit-
irnar um landið allt sem fóstra
nýjar kynslóðir og gefa okkur
þá breidd sem við þurfum á
að halda sem þjóð. Ef Ísland
yrði einungis borgríki, þá yrði
það að mínum dómi miklu
veikbyggðara, fábrotnara og
rótlausara en það hefur verið
fram að þessu.
Eitt af því sem hefur skapað
drifkraftinn í ótrúlegri fram-
sókn Íslendinga á 20. öldinni,
þann ótrúlega árangur sem
þjóðin hefur náð, er einmitt
að kynslóðirnar sem ólust upp
í þorpum og sveitum, hertar í
þeirri lífsbaráttu sem þar er
háð, voru tilbúnar að miðla af
þeirri reynslu á fjölþættum
Með Grími föður sínum á Þingeyri.
starfsvettvangi á höfuðborgar-
svæðinu eða annars staðar. Ég
lít á byggðamálin ekki aðeins
sem hagsmunamál hérað-
anna, fólksins sem býr í fjörð-
unum eða upp til sveita, heldur
líka sem hag allrar þjóðar-
innar.
Oft er að mínum dómi talað
af mikilli skammsýni um fjár-
magn sem fer til byggðamála
rétt eins og það sé eingöngu
hagsmunamál fyrir fólkið sem
býr í einstökum landshlutum.
Það er þjóðhagslegt hags-
Á Þingeyri.
munamál fyrir okkur að byggð
á Íslandi verði fjölbreytt; þar
sem borg, stærri kaupstaðir,
sjávarbyggðir, fámenn þorp
og sveitir blanda mannlífið
og þjóðlífið á skapandi hátt.
Það er í þessu samhengi
sem ég tel að örlög Vestfjarða,
baráttan fyrir bættum hag
Vestfirðinga, sé ekki aðeins
hagsmunamál Vestfirðinga
einna heldur, líkt og baráttan
á Norðurlandi og Austfjörðum
og annars staðar, brýnt hags-
munamál fyrir okkur öll. Ef
við glötum þessum rótum, þá
er það að hluta til eins og að
glata veigamiklum streng í
menningu okkar og þjóðar-
vitund. Uppeldið á Vestfjörð-
um hefur ásamt háskólanám-
inu verið mikilvægasta vegar-
nestið á minni lífsgöngu. Ég
verð ævinlega þakklátur því
góða fólki fyrir vestan sem
tók þátt í því að móta mig í
æsku.“
Á friðarstóli?
– Nú gegnir vestfirski bar-
áttumaðurinn Ólafur Ragnar
Grímsson æðsta embætti ís-
lensku þjóðarinnar – situr þar
á friðarstóli, eins og stundum
er kallað; – kitlar hann ekki
stundum þegar umræður á Al-
þingi eru sem harðastar að
vera nú kominn aftur stundar-
korn í slaginn?
„Nei, í raun og veru ekki.
Ég var búinn að taka þátt í
hinni daglegu baráttu stjórn-
málanna lengi og hafði kynnst
flestum ef ekki öllum þáttum
hennar æðivel. Ég var farinn
að kunna vel þann kveðskap
sem þar er farið með. Ég hef
alltaf verið þannig gerður, að
ég hef þurft að hafa ný og
ögrandi verkefni að glíma við
til þess að finnast lífið vera
spennandi og skemmtilegt.
Mér fannst vera orðið fátt um
slíka drætti á hinum daglega
vettvangi stjórnmálanna. Þess
vegna horfi ég ekki með
neinni eftirsjá til þess tíma.
Hins vegar fylgist ég mjög
vel með og reyni að hlusta á
þá umræðu sem fram fer á
vettvangi þjóðmála; ekki að-
eins á þinginu, heldur einnig
á vettvangi stjórnmálaflokk-
anna, sveitarstjórna og þeirra
hagsmunasamtaka sem starfa
í landinu. Ég tel það afar brýnt
fyrir forsetann að gera það.
Honum ber að fylgjast mjög
náið með stjórnmálalífi og
þjóðmálum. Að því leyti er
það misskilningur að telja að
forsetinn eigi einhvern veginn
ekki að hafa eyru til að hlusta
á það sem fram fer á vettvangi
þjóðmála og stjórnmála. Þvert
á móti er það mjög nauðsyn-
legt, að forsetinn ekki aðeins
hlusti vel á það sem þar er
sagt, heldur kunni líka að
greina hismið frá kjarnanum,
þekki þetta völundarhús svo
vel að hann geti vegið og met-
ið af eigin dómgreind hvað
skiptir máli í þeim efnum.
Þótt forsetinn taki ekki dag-
legan þátt í stjórnmálum, þá á
hann reglubundnar viðræður
við forystumenn ríkisstjórnar-
innar um þau mál sem verið
er að glíma við. Hann tekur
þátt í viðræðum við fjölmarga
fulltrúa erlendra ríkja um ís-
lensk hagsmunamál og ís-
lenskar áherslur. Og svo geta
líka komið þær stundir, eins
og við sjáum úr sögu lýðveld-
isins, að forsetinn þurfi að
stýra stjórnarmyndunarvið-
ræðum og grípa inn í þegar
þinginu mistekst að skapa
farsæla stjórn. Til þess að vera
undir þetta búinn þarf hann
að geta fylgst mjög vel með
og ég hef reynt að gera það.
Þú nefndir að forsetinn sæti
á friðarstóli. Það er að vissu
leyti rétt. En hann situr ekki í
51.PM5 19.4.2017, 09:5220