Vinnan - 01.05.1948, Blaðsíða 26

JÓNAS HARALZ:
Viðhorfin í dýrtíðarmálunum
Á því mun lítill vafi leika, að af ölluin þeim leiðum,
sem ræddar hafa verið í sambandi við dýrtíðarmálin,
hefur engin hlotið eins miklar vinsældir meðal bæði
almennings og stjórnmálamanna eins og hin svokallaða
verðhjöðnunarleið, þ. e. a. s. almenn lækkun kaup-
gjalds og verðlags. Þessar vinsældir byggjast tvímæla-
laust á fullkomnum misskilningi bæði á eðli þess vanda-
máls, sem hér er fyrir höndum, og afleiðingum slíkra
ráðstafana. Með dýrtíðarlögum ríkisstj órnarinnar, er
sett voru fyrir nýjárið, var að nokkru farið inn á verð-
hjöðnunarleiðina. Að vísu var þetta í mjög litlum mæli,
enda talað um þessar ráðstafanir sem „fyrsta skref“,
en sú reynsla, sem síðan hefur fengizt, ætti þó að hafa
gefið mönnum nokkrar vísbendingar um afleiðingar og
eðli þessarar leiðar yfirleitt.
Fyrst ætla ég að víkja nokkrum orðum að dýrtíðar-
vandamálinu sem slíku. Eins og oft hefur verið bent
á, er kjarni dýrtíðarvandamálsins, að þjóðin hefur á
undanförnum árum notað miklu meira af erlendum
gjaldeyri heldur en hún hefur getað aflað, eða líkur
eru til, að hún muni geta aflað. Jafnfraint þessu hefur
tekj uskiptingin innanlands breytzt þannig, að sjávar-
útvegurinn hefur orðið lítt arðbær, miðað við aðrar
atvinnugreinar, og þá áhættu og erfiðleika, sem hon-
um eru fylgjandi. Þetta hefur leitt til stöðugra erfið-
leika með að afla þessum atvinnuvegi vinnuafls, stöð-
ugrar hættu á samdrætti hans, sem að nokkru leyti a.
m. k. hefur orðið að veruleika. Þegar hinar erlendu
innstæður eru þrotnar, og svo framarlega sem ekki á
að leggja í erlendar lántökur í mjög stórfelldum mæli,
verður það óumflýjanleg nauðsyn, sem raunar hlýtur
á einhvern hátt að ske af sjálfu sér, þótt ekkert sé að
gert, að notkun þjóðarinnar á erlendum gjaldeyri verði
í samræmi við gjaldeyrisöflunina. Ef framleiðslutæki
sjávarútvegsins eiga að vera starfrækt að fullu, er það
jafnframt nauðsynlegt að breyta tekjuskiptingu þjóðar-
innar þessum atvinnuvegi í vil. Aðalatriði dýrtíðar-
vandamálsins er nú, hvernig sú minnkun á raunveruleg-
um tekjum þjóðarinnar, og breyting á tekjuskiptingu
hennar, sem hér er um að ræða, eigi að koma niður,
hvernig þetta eigi að skiptast á milli stétta þjóðfélags-
ins, á milli neyzlu og fjárfestingar, og á milli mismun-
andi tegunda þessa hvors tveggja. Vinsældir verðhjöðn-
unarleiðarinnar byggjast fyrst og fremst á því, að allur
þorri manna hefur ekki skilið þetta höfuðatriði. Menn
hafa gert sér í hugarlund, að verðhjöðnunarleiðin þýddi
það, að kauplag og verðlag lækkaði í nokkuð svipuð-
um hlutföllum, þannig að krónufjöldinn, sem menn
hefðu handa á milli, væri t. d. helmingi minni, en það
væri hægt að fá um það bil jafnmikið af vörum fyrir
hann. Samfara þessu ættu svo vandamál sjávarútvegs-
ins, sem mönnum hefur alltaf orðið starsýnast á í sam-
bandi við dýrtíðarmálin, að vera leyst, þar sem fram-
leiðslukostnaður hans hefði lækkað að óbreyttu útflutn-
ingsverðlagi. í fyrsta lagi er nú slík þróun og hér hefur
verið lýst í sjálfu sér algerlega óhugsandi, og skal nán-
ar að því vikið síðar. í öðru lagi mundi hún, þótt hún
væri möguleg, síður en svo vera til þess fallin að leýsa
dýrtíðarvandamálið, heldur þvert á móti, þótt undar-
legt kunni að virðast. Þetta sést bezt á því, að raun-
verulegar tekjur þjóðarinnar ættu með þessu móti að
verða meiri en áður, þar sem allar stéttir hefðu óbreytt-
ar raunverulegar tekjur, nema þeir, er að sjávarútvegi
vinna, sem hefðu meiri. Þar með myndi neyzla þjóðar-
innar af erlendum vörum hafa tilhneigingu til að auk-
ast, en kjarni dýrtíðarvandamálsins er einmitt nauðsyn
þess, að hún minnki.
Að verðhjöðnunarleiðin yfirleitt er leið í dýrtíðar-
málunum, byggist á því, að afleiðingar hennar eru allt
aðrar en almenningur hefur gert sér í hugarlund, og
lýst hefur verið hér að framan. Við verðhjöðnun
hlýtur sem sé kauplagið alltaf að lækka miklu meira en
verðlagið, og þar með hljóta raunverulegar tekjur þjóð-
arinnar að minnka. Við skulum athuga nokkuð, hvers
vegna þetta hlýtur að vera svona. Við skulum athuga,
hvers eðlis ýmsir liðir framfærslukostnaðar íslenzkra
verkamanna eru, og byggja þær athuganir á vísitölu-
grundvellinum, en sú mynd, sem hann gefur af þessu
atriði, er nógu nákvæm í þessu skyni.
Eins og nú standa sakir eru innlendar landbúnaðar-
vörur um 30% af útgjaldaupphæð vísitölunnar. Þessi
liður er sá, sem mest myndi lækka vegna kauplækkana,
en þó því aðeins að tekjur bóndans og fjölskyldu hans
væru lækkaðar í svipuðu hlutfalli og kaupgjaldið. Þó
84
VINNAN