Vinnan - 01.05.1948, Blaðsíða 27

myndi þessi liður aldrei lækka jafnmikið og kaupið,
nerna því aðeins að tekjur bænda væru skertar rneira
en launþega. Astæðan fyrir þessu er sú, að í framleiðslu-
kostnaði landbúnaðarvara eru liðir, sem kaupgjald hef-
ur lítil eða engin áhrif á, má þar t. d. nefna fóðurvörur,
vexti, afskriftir byggingar og vélar og því um líkt.
Vinnulaun, þar með talin vinna bóndans og fjölskyldu
hans, eru um 80%; af framleiðslukostnaði landbún-
aðarvara. Launalækkun, er næmi 10%, myndi því
ekki leiða af sér meira en 8% lækkun á þessum lið
framfærslukostnaðarins, ef tekjur bóndans og fjöl-
skyldu hans væru lækkaðar í sarna hlutfalli og laun-
þega almennt. í dýrtíðarlögum ríkisstjórnarinnar var
þó aðeins gert ráð fyrir 2% lækkun á kaupi bóndans
inóts við 8%>% launalækkun launþega. Um það bil
40% af útgjaldaupphæð vísitölunnar eru liðir, sem
að miklu Ieyti, og margir hverjir að mestu leyti, eru
háðir erlendu verðlagi. Þetta eru allar innfluttar vörur,
og innlendar iðnaðarvörur, þar sem erlend hráefni eru
veigamikill liður framleiðslukostnaðar. Að vísu er alltaf
talsverður hluti af kostnaði þessara vara, þegar þær eru
komnar í hendur neytandans, þess eðlis, að hann má
teljast innlendur launakostnaður, og þá fyrst og fremst
dreifingarkostnaður innanlands að mestu leyti og
launakostnaður innlendra iðnaðarvara. A hinn bóginn
getur kauplækkun hér innanlands ekki haft áhrif á
slíka liði sem kaupverð erlendis, tolla, vexti og afskriftir
bæði í verzlun og iðnaði, og aðeins að litlu leyti á'
flutningskostnað til landsins og vátryggingargjöld. Það
mun því ábyggilega vera hátt reiknað, ef gert er ráð
fyrir, að kauplækkun komi í þessum vörum fram að
helmingi, þ. e. að 10% kauplækkun leiði af sér 5%
verðlækkun. Enn eru þeir liðir vísitölunnar, sem kaup-
lækkun hefur lítil eða engin áhrif á, enda þótt inn-
lendir séu. Má þar fyrst og fremst nefna húsaleigu-
liðinn, sem raunar er alltof lágur í vísitölunni, um 10'/í
eins og nú er. Húsaleigan hefur hér að undanförnu að
langmestu leyti verið ákveðin af eftirspurn, en ekki
kostnaði. En jafnvel þó svo væri ekki, myndi kauplækk-
un aðeins hafa mjög lítil áhrif á þennan kostnaðarlið,
þar sem hann er að yfirvegandi hluta vextir, afskriftir,
skattar o. þ. u. 1., en aðeins að litlu leyti viðhald o. þ.
h., sem kauplækkun hefur bein áhrif á. Enn mætti
nefna ýmsa smærri liði visitölunnar, sem kauplækkun
hefur lítil eða engin áhrif á, eins og t. d. tóbak. áfengi,
trygginga- og stéttarfélagsgjöld, útvarp, bíó o. s. frv.
Að öllu samanlögðu mun það sjálfsagt ekki vanreiknað
að telja, að sú lækkun vísitölunnar, sem leiddi af kaup-
lækkun ,vrði í hæsta lagi helmingur þeirrar lækkunar,
þ. e. a. s., að t. d. 10% kauplækkun leiddi af sér 5%
vísitölulækkun, en þetta myndi þá svara til 5% raun-
verulegrar tekjuminnkunar launþega. Ef verðlag land-
húnaðarvara væri ákveðið þannig, að tekjur bænda og
fjölskyldna þeirra lækkuðu hlutfallslega minna en laun-
þega, yrði verðlækkunin þó enn minni.
Þessar útlistanir ættu að nægja til að sýna fram á
það, hve fjarri öllum sanni hugmyndir þær eru, sem
almenningur virðist gera sér um afleiðingar verðhjöðn-
unar, og sem óspart hefur verið reynt að ala á.
Nú orðið liggur einnig fyrir nokkur reynsla til að
dæma um þessar afleiðingar. Með dýrtíðarlögum ríkis-
stjórnarinnar voru laun allra launþega lækkuð um
8,5% . lækkun vísitölunnar nam þó ekki 4,25%, heldur
aðeins 2,7%. Lækkunin var þó raunverulega ekki
nema tæplega 1 % %, þar sem hún byggðist að miklu
leyti á auknum niðurgreiðslum og útflutningsuppbót-
um á kjöti, er telja má sama eðlis. Ástæðurnar fyrir
því, að verðlækkanirnar urðu ekki meiri. voru þær, að
tekjulækkun bænda, var miðuð við 2%, en ekki 8%%;,
og að söluskatturinn vóg á móti verðlækkunum, sem
annars hefðu komið fram. Á hinn bóginn var í sam-
bandi við þessar aðgerðir lækkuð verzlunarálagning,
flutningsgjöld, húsaleiga og verð á iðnaðarvörum. Er
þessi lækkun sjálfsagt meiri, en ætti að vera afleiðing
kauplækkunarinnar, og einnig er það bersýnilegt, að
þessar aðgerðir eru meira til sýndar en almenningi til
hagsbóta, þar sem hér er eingöngu um að ræða laga-
ákvæði, sem ekki hafa verið gerðar viðhlýtandi ráð-
stafanir til að framkvæma. Má í því sambandi t. d.
nefna, að húsaleigulækkunin verður yfirleitt aðeins á
pappírnum, og er það öllum ljóst. Hætt er einnig við,
að í mörgum tilfellum leiði álagningarlækkunin ekki til
verðlækkunar, heldur verðlagsbrota, og hjá kaupfélög-
unum til minnkaðrar arðsúthlutunar. Ekki eru neinar
líkur til þess, að um áframhaldandi lækkun vísitölunn-
ar verði að ræða, nema auknar niðurgreiðslur komi til.
Þvert á rnóti má búast við, að hún fari heldur hækk-
andi, vegna verðhækkana á erlendum vörum og auk-
inna viðskipta við lönd með mjög háu verðlagi.
I þessu sambandi er einnig vert að benda á það, að
vísitalan er mjög röng sem stendur og hefur verið all-
lengi undanfarið. Byggist þetta á því, að vísitölugrund-
völlurinn er nú löngu úreltur, en þó fyrst og fremst á
þremur mjög alvarlegum skekkjum, sem raunar mætti
kalla falsanir. Þessar þrjár skekkjur eru: 1) Húsaleiga er
miðuð við löglega leigu í húsum byggðum fyrir 1940,
en ekki við raunverulega meðalleigu né heldur lög-
leyfða meðalleigu eins og nú er. Munar þetta um 19
stigum, ef aðeins er talin lögleg meðalleiga, en ekki
reiknað með svartamarkaðsleigu þeirri, sem mikið
kveður að. 2) Kjötverð vísitölunnar er lækkað um hina
svokölluðu kjötuppbót. Nær þetta engri átt, þar sem
þar er raunverulega aðeins um skattalækkanir að ræða,
sem ekki ættu að teljast í vísitölunni frekar en beinir
skattar yfirleitt. Þar að auki er þessi uppbót miðuð við
alltof lítið magn í samanburði við raunverulega neyzlu.
VIN N A N
85