Vinnan - 01.12.1976, Side 8

Landsbankahúsið í smíðum rétt fyrir aldamót.
is hafa atvinnurekendur lengi reynt að
sniðganga stéttarfélög í samningum
um kaup og kjör.
Það hefur því kostað mikla baráttu
hjá frumherjum verkalýðshreyfingar-
innar að fá viðurkenningu fyrir samn-
ingsréttinum og það er reyndar réttur
sem sífellt þarf að standa vörð um.
Hvað annan þáttinn varðar, þá er
óhætt að fullyrða, að það verði ævar-
andi baráttumál verkaiýðsfélaganna
að fá alla atvinnurekendur til að
halda taxta verkalýðsfélaganna. En á
þriðja áratugnum héldu atvinnurek-
endur sig við taxtann aðeins í fáeinum
atvinnugreinum, einkanlega í fisk-
vinnu og hafnarvinnu, en greiddu
annars oft lægra kaup við aðra vinnu.
Þannig segir t.d.: „Suinir þeirra er
taka að sér húsbyggingar og slík verk
hafa alltaf greitt kaup eftir taxta
Dagsbrúnar. Aðrir 10 til 20 aurum
minna um timann eða jafnvel enn
minna, að minnsta kosti ófélagsbundn-
um mönnum.“9) 1 vegavinnu úti á
landi tíðkaðist lengi vel að greiða mun
lægra kaup þar til Alþýðusambandinu
tókst að ná sérstökum samningum þar
um árið 1934. Einnig var mikið mis-
ræmi milli landshluta og kaupstaða
um kaup, vinnutíma og ýmis réttindi.
Á millistríðsárunum miðaði mikið
í þá átt að kaup væri greitt samkvæmt
taxta verkalýðsfélaganna. Mestan þátt
í því átti eflaust sú viðmiðun sem fé-
lögin höfðu í kröfugerð um lágmarks-
kaup. 1 Verkamanninum á Akureyri
segir svo: „Allstaöar þar sem verka-
mannafélögin hafa ákveðið lágmark
kaupgjalds eða um það hefur verið
samið af vinnukaupanda og verka-
mönnum, hefir það verið lagt til
grundvallar, að verkamaðurinn gæti
dregið fram lífið af launum sínum. Að
þetta sé rétt, sanna samningar beggja
málsaðila um hækkandi og lækkandi
vinnulaun eftir því hvað lífsnauðsynj-
ar stíga eða falla í verði.“10) Á ára-
tugnum 1920—1930 er að finna nokk-
ur dæmi þess að verkalýðsfélög fallist
á kauplækkun vegna verðfalls á vör-
um eða lækkandi framfærslukostnað-
ar. Það virðist því nokkuð áberandi
að á fyrstu áratugum verkalýðshreyf-
ingarinnar sé hún reiðubúin til að miða
kröfugerð að mestu við að hægt sé að
„draga fram lífið“, en geri ekki kröf-
ur um breytta tekjuskiptingu í þjóð-
fólaginu.
Við lestur blaða sem verkalýðs-
hreyfingin stóð að á millistríðsárunum
kemur fram að það þykja sérstök tíð-
indi, ef verkalýðsfélag nær því inn í
samninga að tryggja félagsmönnum
sínum forgang að vinnu á félags-
svæðinu. Til þess er t.d. tekið í Krossa-
8 VINNAN