Stefnir - 01.12.1981, Page 46

Innlend málefni
PéturJ. Eiríksson:
Ótti vinstri manna við
skoðanir annarra
Þegar maöur ætlar að nefna þau rök,
sem eru fyrir frjálsum útvarpsrekstri er
ekki laust við að maður lendi í vandræð-
um. Ekki vegna þess að rökin séu fá eða
alls ekki fyrir hendi heldur vegna þess að
öll skynsamleg rök mæla með því að
útvarpsrekstur verði öllum þeim frjáls,
sem á annað borð hafa áhuga, vilja og
getu til að standa í slíkum rekstri. Fárán-
leiki spurningarinnar um frelsi í útvarps-
rekstri verður best ljós þegar hún er færð
yfir á aðrar atvinnugreinar. Á hverjum
og einum að vera frjálst að gefa út bækur
og dagblöð, stofna leikhús, reka kvik-
myndahús, baka brauð, selja pulsur eða
yrkja ljóð? Að sjálfsögðu, segjum við.
Frelsi til þessara hluta er að vísu ekkert
sjálfsagt í öllum löndum, en víst er það á
íslandi. En því þá ekki frelsi til að reka
útvarp? Hvað er það, sem gerir útvarps-
rekstur svo sérstakan? Er það eitthvað,
sem getur gert hann hættulegan öryggi
þjóðarinnar, andlegu heilbrigði hennar
eða efnahag umfram annan atvinnu-
rekstur? Sjálfur sé ég það ekki og hef
ég þó hugað vel að þessu máli. Þvert
á móti tel ég hér eiga það sama við og um
annan atvinnurekstur að aukið frelsi til
athafna muni leiða af sér: a) aukið fram-
boð og val fyrir neytendur, b) lægra verð,
c) aukna atvinnu í greininni. Með öðrum
orðum, velferð allra eykst.
Ég held það þurfi ekki að rökstyðja
þetta nánar, þessi rök eru öllum skiljan-
leg og ef einhverjir vilja ekki fallast á þau
er það vegna þess að þeir lýsa frati á
velferð okkar hinna og stjórnast af
öðrum sjónarmiðum.
Lítum því frekar á rök þeirra, sem
andvígir eru frelsi í útvarpsrekstri. Mér
sýnist að hægt sé að ná tvennu bitastæðu
úr öllu orðaflóðinu, sem beint hefur
verið gegn frjálsræðismönnum:
1. Staða ríkisúvarpsins gæti orðið
veikari.
2. Fyrirtæki og peningamenn gætu
eignast útvarpsstöðvar.
Ef við lítum á fyrra atriðið þá hlýtur
það að vera komið undir yfirmönnum og
starfsfólki stofnunarinnar hvort hún
veikist við að fá samkeppni. Vissulega
yrði alger markaðsdrottnun hennar úr
sögunni, en hverju breytti það? Mér
46
Ur upptoKusal bjónvarpsins. Frjalst utvarp ogsjonvarp myndi skapa aukna atvinnu
í þessari starfsgrein.
hefur ekki sýnst forráðamenn útvarpsins
sýna því mikinn áhuga hve stór hluti
þjóðarinnar, ef þá nokkur, hlustar. Þau
viðhorf gætu breyst ef samkeppni kæmi
til sögunnar þannig að gæðamat og hag-
kvæmni í rekstri vægju þyngra, og meiri
gaumur yrði gefinn að markaðshlutdeild.
Markaðslegur og efnahagslegur styrkur
Ríkisútvarpsins yrði þannig háður vali
neytenda en einnig hinum pólitíska vilja
stjórnmálamanna. Ef þeir vilja viðhalda
f járhagslegum styrk Ríkisútvarpsins geta
þeir gert það, en mér sýnist sá vilji frekar
veikur um þessar mundir. En hvað svo ef
staða Ríkisútvarpsins veiktist? Gerði það
nokkuð til? Það er nefnilega ekkert sjálf-
gefið að það sem í staðinn kæmi yrði
lakara.
Röksemd númer tvö, að fyrirtæki og
„peningamenn” gætu eignast útvarps-
stöðvar eru dæmigerð vinstri rök, óttinn
við skoðanir annarra. Vinstrimenn líta
nefnilega á útvarpsrekstur, sem tæki til
að hafa áhrif á skoðanamyndun. Af
þeirri ástæðu hafa þeir lagt svo ríka
áherslu á að ná, sem bestri fótfestu innan
veggja Ríkisútvarpsins líkt og í skóla-
kerfinu.
Fyrirtæki, sem legði í útvarpsrekstur
gerði það að öllum líkindum af viðskipta-
ástæðum en ekki hugsjónaástæðum.
Aðalmarkmiðið væri ekki útbreiðsla
skoðana heldur flutningur frétta,
fræðslu- og skemmtiefnis í arðsemis-
skyni. Margir íslenskir fjölmiðlar eru
eign fyrirtækja, sem rekin eru í arðsemis-
tilgangi. Þessir sömu fjölmiðlar eru
almennt vandaðri og njóta meiri út-
breiðslu en flestir þeir, sem reknir eru af
öðrum en fyrirtækjum og „peninga-
mönnum”. Reynslan sýnir að fjölmiðlar
sem reknir eru í arðsemistilgangi, svo
sem Morgunblaðið, Dagblaðið og Vísir
og Helgarpósturinn, leita fremur til
atvinnumanna í þeim greinum, sem út-
gáfu þeirra snerta. Hjá þeim starfa
atvinnumenn óháðir skoðunum eigenda
og hluthafa og atvinnumennskan og hlut-
lægnin situr í fyrirrúmi fyrir áróðrinum.
Frjáls útvarpsrekstur myndi þannig
fyrst og fremst skapa vettvang fyrir
atvinnumenn t.d. fréttamenn en ekki
prédikara. Prédikarar gætu vissulega
fengið sinn vettvang á öldum ljósvakans,
en erfiðara yrði að tryggja þeim marga
hlustendur, frekar en dagblöðum þeirra
lesendur. Það er einmitt þetta, sem
vinstrimenn vita og óttast og því vilja
þeir ríghalda í Ríkisútvarpið því þar vita
þeir þó altént að þeir geta komið ár sinni
fyrir borð og misnotað aðstöðu sína til að
hafa áhrif á skoðanamyndun í landinu.
Frjáls útvarpsrekstur gerði þeim slíka
misnotkun ókleifa.
Pétur J. Eiríksson er hagfræð-
ingur að mennt og starfar hjá
Flugleiðum. Hann var um
skeið blaðamaður við
Morgunblaðið og fram-
kvæmdastjóri hjá Frjálsu
framtaki. Pétur á sæti í stjóm
SUS.