Stefnir - 01.12.1981, Blaðsíða 65

Dagblöð undir ráðstjóm
dagur. Daginn þar á eftir helguðu þau atburðinum aðeins lítið
eitt meira rúm, en Pravda hefði gert. Sjónvarpið sýndi á mánu-
dag 12 mínútna langa kvikmynd af lendingunni. Sovéskum
geimferðatilraunum er hins vegar fagnað í bundnu og
óbundnu máli. Fyrirsagnir blaðanna eru í marga daga með
stórum, rauðum fyrirsögnum. Krúsjéff var vanur að benda á
Lúnikferðirnar og flug Gagarins því til sönnunar, að kommún-
isminn væri kerfi Vesturlanda yfirsterkari.
Onógur fréttaflutningur og fréttafalsanir
Til þess að ryðja lygum braut eru fréttir oft þagðar í hel. Því
til sönnunar, hve óáreiðanlegir Dubcek og félagar hans höfðu
verið, benti Pravda á, eftir innrásina í Tékkóslóvakíu, að
Prchlik, hershöfðingja, hefði ekki verið refsað fyrir að leggja
til, að stjórnarskipulagi Varsjárbandalagsins skyldi breytt, en
Ráðstjórnarríkin eins og heimurinn þekkirþau: Skrautsýningar
manndrápsvopna á Rauða torginu. Heimafyrir beitir kommúnistaflokkurinn
miskunnarlausri skoðanakúgun og ritskoðun.
Sovétríkin voru því andsnúin.8) Sannleikurinn er sá, að
Prchlik var lækkaður verulega í tign 10 dögum eftir frumhlaup
hans, en frá því höfðu sovéskir fjölmiðlar ekki skýrt. Annað
dæmi er, að 25. ágúst 1968 mótmæltu 5 menntamenn frá
Moskvu innrásinni í Tékkóslóvakíu á Rauða torginu. Dag-
blöðin skýrðu ekki frá því. 24. janúar 1969 gat Sovjetskaja
Rossija þess í leiðara, að dagblöð á Vesturlöndum breiði út
orðróm um ,,meint mótmæli á Rauða torginu”. Premur mán-
uðum áður höfðu sovéskir dómstólar verið iðnir við að yfir-
heyra og dæma andófsmenn, sem Sovjetskaja Rossija sagði, að
engir væru, til margra ára útlegðar og þrælkunarvinnu. Sovésk
blöð höfðu heldur ekki skýrt lesendum sínum frá því.
Önnur sérgrein sovéskra blaða er að falsa frásagnir og til-
vitnanir. Blóðugir árekstrar urðu 11. október 1969 á Norður-
Irlandi milli mótmælenda og breskra hermanna, sem voru
kaþólikkum, svokölluðum þegnréttindamönnum, til verndar.
Pravda birti frétt frá frönsku fréttastofunni AFP um atburð-
inn. Greinin var mekt AFP en efninu hafði verið breytt
þannig, að átökin voru sögð vera milli breskra hermanna
annars vegar og kaþólskra, þ.e.a.s. þegnréttindamanna hins
vegar.9) Öðruvísi hefði greinin ekki verið samræmanleg þeim
hugmyndum, sem sovéskur áróður hafði gefið um atburðina á
Norður-írlandi. Eg hringdi til Pravda og spurði um númerið á
þessari frétt AFP. Mér var tjáð, aðritstjórnin hefði ekki notað
neina ákveðna frétt, heldur soðið saman nýja grein úr mörg-
um öðrum. Því var neitað, að fréttinni hefði verið snúið við.
Seinna ræddu fulltrúar AFP við Pravda. Ritstjórnin viður-
kenndi gagnvart þeim, að henni hefðu orðið á mistök. Blaðið
birti þó ekki leiðréttingu.
Eftir innrásina í Tékkóslóvakíu hélt þáverandi utanríkis-
ráðherra landsins, Hajek, harðorða ákæruræðu í Sameinuðu
þjóðunum á hendur valdhöfunum í Moskvu. Dagblöðin í
Moskvu hófu þá rógsherferð gegn Hajek. Málgagn ríkis-
stjórnarinnar Isvestija birti grein, þar sem hann var kallaður
gyðingur, og skírskotaði þar með til þess gyðingahaturs, sem
enn er undir yfirborðinu í Sovétríkjunum. Jafnframt var
Hajek sakaður um samstarf við nasista í Tékkóslóvakíu í
seinni heimsstyrjöldinni.10) Báðar fullyrðingamar voru rangar.
Hajek er ekki gyðingur, og hann átti ekkert samstarf við
nasista, því að á stríðsárunum var hann í fangabúðum, sem
nasistar höfðu sett hann í fyrir að vera kommúnisti. Isvestija
hefur ekki ennþá dregið fullyrðingar sínar til baka. Sovésk
dagblöð draga almennt ekki falskar fullyrðingar til baka, jafn-
velþótt þeim sé bent á, að þau fari með rangt mál. Það sannar,
að ekki er um að ræða mistök, heldur vísvitandi rangfærslur.
Erlend dagblöð rægð
Sovésk yfirvöld reyna að hindra, að neikvæðar upplýsingar
um Sovétríkin berist til útlanda á sama hátt og dagblöðin
reyna að veita lesendum sínum sem verstar hugmyndir um
Vesturlönd. Aróðurinn heldur þjóðinni stöðugt vakandi gegn
undirróðursmönnum og má segja, að fólkið gefi lögreglunni
ekkert eftir og hegði sér almennt eins og yfirvöld óska.
Erlendir fréttamenn og ferðalangar Ienda í erfiðleikum, ef
þeir reyna að taka myndir af fátæklegu vöruúrvali eða biðröð
fyrir utan einhverja verzlunina, svo að ekki sé minnst á eymd
og fátækt, sem ekki er síður myndaefni í Sovétríkjunum en
Bandaríkjunum. 1969 ætlaði t.d. bandarískur fréttamaður í
Leningrad að taka myndir af biðröð við grænmetissölu. Fólkið
gerði að honum hróp og færði hann til alþýðudómstóls. Þar
sem engin lög banna að taka ljósmyndir af biðröðum var hann
dæmur í 30 rúbla sekt fyrir að stofna til óeirða. Erlendir
sjónvarpsfréttamenn í Sovétríkjunum verða að láta sovéska
kvikmyndatökumenn taka myndir fyrir sig. Kvikmyndatöku-
mennirnir gæta þess, að ekkert birtist, sem er neikvætt fyrir
Sovétríkin.
Það líður ekki dagur án þess að eitthvert sovésku dagblað-
anna ráðist ekki á eða rægi eitthvert vestrænu dagblaðanna
eða einhvern vestrænan fréttamann. Árásirnar eru allar sam-
kvæmt sömu uppskrift. Fréttamaðurinn er sakaður um að
ljúga, snúa út úr, falsa tilvitnanir og almennt um að vera illa
gefinn. Fullyrðingarnar eru skreyttar útúrdúrum um, að allir
vestrænir fréttamenn þiggi mútur og sovésk blöð séu þau einu,
sem fari með sannleikann, séu heiðarleg og birti hlutlægar
frásagnir. Venjulega er hvorki reynt að færa sönnur á ásakanir
á hendur fréttamanni né sýna með skjölum fram á, að hann
ljúgi og falsi. Oft er ekki einu sinni tekið fram, hvað það
raunverulega er, sem ákærða er gefið að sök. Til dæmis stóð 6.
ágúst 1968 í Pravda, að fréttaritari lundúnablaðsins Daily
Express í Moskvu hefði ,,sett nýtt met í lygum” 3. ágúst, er
hann bar á borð fyrir lesendur sína „tilhæfulausa áætlun vald-
hafanna í Kreml varðandi Tékkóslóvakíu”. Pravda lét þess
hvorki getið hver lygin né hin tilhæfulausa áætlun væri. Frétta-
maðurinn hafði bent á, að hætta væri á sovéskri innrás í
Tékkóslóvakíu. Þegar innrásin var gerð 15 dögum seinna, var
fréttamaðurinn, eftir sem áður, lygari í augum lesenda
sovéskra dagblaða. Hermálgagnið Rauða stjarnan, var þeirrar
skoðunar, að höggva ætti hendurnar af slíkum lygurum, sem
fóðra vestræn blöð með „níðingslegum óhróðri um Sovét-
ríkin.”n)
Eftir að Stalín lést, hefur að meðaltali einum erlendum
fréttaritara verið vísað árlega úr landi fyrir að birta meintar
lygar eða óhróður um Sovétríkin. Af sömu ástæðu eru erlendir
fréttamenn oft boðaðir í utanríkisráðuneytið til að hlýða á
65