Stefnir - 01.12.1981, Blaðsíða 51

Hannes H. Gissurarson:
Nýjar hugmyndir
um stjórnmál kynntar
Sænsku stúdentasamtökin Fria
moderata studentförbundet héldu um-
ræðufund um nýjar stjómmálahugmynd-
ir í Stokkhólmi 29. ágúst 1981, og var
Hannesi H. Gissurarsyni boðið á fund-
inn, en hann var þá staddur í Svíþjóð.
Skemmst er frá því að segja, að fundur-
inn var hinn athyglisverðasti, enda voru
frummælendur allir kunnir hugsuðir og
hugmyndirnar frumlegar og djarflegar.
Frummælendurnir voru Lord Ralph
Harris of High Cross, breskur hagfræð-
ingur og yfirmaður The Institute of
Economic Affairs í Lundúnum, sem
hefur verið helsti hugmyndabanki frjáls-
hyggjumanna í Bretlandi síðustu áratugi,
Gordon Tullock, prófessor í Virginia
Polytechnic and State University í
Bandaríkjunum og einn af frumkvöðlum
nýrrar kenningar um þau lögmál, sem
stjórnmál lúti, almannavalskenningar-
innar (theory of public choice), Henri
Lepage, einn af ,,nýju hagfræðingunum”
frönsku, en ein bók hefur komið út eftir
hann á sænsku, I morgon kapitalism
(Markaðsbúskapur á morgun), Dr.
Digby Anderson, yfirmaður nýrrar
breskrar stofnunar, Social Affairs Unit,
sem ætlað er að greina og gagnrýna
ýmsar kenningar lýðfræðinga (sociolog-
ists), en margir draga vísindalegt gildi
þeirra í efa, og Julius Gold, prófessor í
lýðfræði (sociology) í Bretlandi og
höfundur skýrslu um áróður róttæklinga
í breskum háskólum.
Hvemig á að stöðva vöxt
ríkisins?
Harris lávarður flutti fyrirlestur, sem
bar heitið ,,The Relationship of the Free
Economy and the Free Society”. Hann
reifaði hefðbundin rök frjálshyggju-
manna fyrir því, að markaðskerfið væri
skilyrði fyrir almennum mannréttindum,
og minnti á allt það, sem markaðurinn
hefði fram yfir ríkið. Síðan vék hann að
markaðshyggjunni (anarcho-capital-
ism), þeirri skoðun, að menn geti komist
af án nokkurs markaðar. Hann sagði, að
hann og aðrir þeir, sem hefðu spillst af
staðreyndum mannlegrar tilveru, gætu
ekki aðhyllst markaðshyggju. Á
markaðnum væri ekki unnt að veita alla
þjónustu. Hann nefndi þrjú dæmi. Eitt
væri, þegar setja þyrfti lágmarkskröfur
eða framfylgja þeim, svo sem um heiðar-
Iega samkeppni. Annað væri, þegar
verja þyrfti líf og eignir borgaranna,
halda uppi lögum og reglu. En þriðja
dæmið væri fátækrahjálp, sem mætti þó
að sjálfsögðu framkvæma miklu skyn-
samlegar en nú væri gert.
Harris lávarður sagði, að vandinn væri
að halda því lágmarksríki, sem hann og
aðrir frjálshyggjumenn styddu, í lág-
marki. Það hefði tilhneigingu til að vaxa
vegna samkeppni stjórnmálamanna um
atkvæði. Stjórnmálamenn hétu borgur-
unum aukinni og betri þjónustu. Það
væri talið rétt að auka hana, ef vel tækist
til, en það væri líka talið rétt að auka
hana, ef illa tækist til, því að það væri
talið sýna, að hún hefði ekki verið nægi-
leg. Ríkið hefði vaxið í sífellu, en markað-
urinn hefði ekki kiknað undan farginu,
heldur lagað sig að þessu. Það, sem héldi
lífinu í samhyggjunni (sósíalismanum),
væri það, sem eftir væri af atvinnufrels-
inu. Því væru þó takmörk sett, eitthvað
léti undan að lokum. Hann sagði, að
Hayek hefði lagt til, að hert væru ýmis
stjórnarskrárákvæði og takmarkað væri
betur en nú vald stjórnmálamanna. Það
væri skynsamlegt, en mestu máli skipti
að gróðursetja og rækta frjálshyggjuna í
hugum mannanna.
Hvaða lögmál gilda á
vettvangi stjómmálanna?
Gordon Tullock flutti fyrirlestur um
almannavalskenninguna (theory of
public choice), en hún nýtur að sögn
hans sívaxandi hylli fræðimanna. Hann
sagði, að hann og margir aðrir fræði-
menn fylgdu hagfræðilegri landvinninga-
stefnu (economic imperialism). Þeir
teldu, að hagfræðilega greiningu mætti
nota á miklu fleiri fleti mannlífsins en nú
væri gert. Frumforsenda þeirra væri, að
fólk væri alls staðar svipað, það breytti til
dæmis ekki um eðli, þótt það hæfi stjórn-
málaafskipti, færi á almannavettvang.
Það breyttist ekki úr eiginhagsmuna-
mönnum í ósíngjarna þjóna almennings
eins og stundum væri þó sagt. Sannleik-
urinn væri sá, að flestir værum við að
reyna að bjarga sjálfum okkur eða bæta
kjör okkar. Hann sýndi síðan, ekki síst
með gröfum, hvernig skýra mætti hag-
fræðilega niðurstöðu stjórnmála í
tveggja flokka kerfi. Skoðanir flests
fólks kæmu á einn stað niður (til væri
,,medium preference”) og flokkarnir
reyndu báðir að þoka sér þangað. Þess
vegna væri jafnlítill munur á þeim og
raun væri á í Bandaríkjunum. Þetta væri
með öðrum hætti, ef flokkarnir væru þrír
eða fleiri. í slíku kerfi reyndu þeir alltaf
að afstýra því, að einn þeirra yrði meiri-
hlutaflokkur, og breyttu stefnu sinni án
þess að hika, ef það væri nauðsynlegt.
TuIIock sneri sér síðan frá stjórnmál-
um að stjórnsýslu. Hann sagði, að
Reagan-stjórnin í Washington hygðist
spara í stjórnsýslu, en það væri torvelt,
því að sparnaðurinn væri kominn undir
óteljandi ákvörðunum óteljandi ein-
staklinga, starfsmanna ríkisins, sem ekki
yrði náð til með venjulegum hætti. Sann-
leikurinn væri sá, að enginn hefði stjórn
á starfsmönnum ríkisins eins og einfalt
dæmi sýndi. Á teikningum af skipulagi
ráðuneytis væri ráðherrann sýndur yfir
öllum öðrum, síðan undir honum að-
stoðarráðherra, undir hverjum þeirra
skrifstofustjórar, undir hverjum þeirra
deildarstjórar og þannig áfram. En
hvernig væri þessu í rauninni háttað?
Segðum sem svo, að hver undirmaður
ráðherrans, þ.e. hver aðstoðarráðherra,
notaði 3/4 tíma síns samkvæmt óskum
eða fyrirmælum yfirmanns síns. Undir-
maður undirmannsins, þ.e. skrifstofu-
stjórinn, notaði 3/4 tíma síns samkvæmt
fyrirmælum yfirmanns síns, en það fæli í
sér, að hann notaði ekki nema 3/4 af 3/4
tímans eða 9/16 samkvæmt fyrirmælum
ráðherrans. Þannig væri hin beina stjórn
því minni sem „neðar” kæmi í skipulag-
inu. Ríkið væri í rauninni stjórnlaust,
þótt öllum væri stjórnað! Samhæfingin,
skipulagningin eða miðstýringin væri
blekking ein. Ástæðan til þess, að heims-
veldi hefðu staðist, væri, að valdinu hefði
verið dreift. Breska heimsveldinu hefði
verið sæmilega stjórnað, því að því hefði
varla verið stjórnað, ráðuneytin í Lund-
únum hefðu látið landstjóra og aðra
embættismenn í friði. Heimsveldum
51