Stefnir - 01.12.1981, Qupperneq 52

Nýjar hugmyndlr
hnignaði eftir því sem víðtækari tilraunir
væru gerðar til að stjórna þeim.
Tullock sagði sögu bandaríska stjórn-
málamannsins Johns Andersons til að
sýna, hvaða lögmál giltu í stjórnmálum,
íbúarnir í kjördæmi hans hefðu í fyrstu
verið mjög íhaldssamir á almannafé, svo
að hann var það einnig. Þetta breyttist
vegna fólksflutninga, svo að hann varð
eyðslukló eða eins og stundum er sagt:
„frjálslyndur”. Hann fylgdi með öðrum
orðum meiri hlutanum áfram. En 1978
komst Anderson í vanda. í prófkjöri
innan Lýðveldisflokksins (Repúblíkana)
bauð íhaldssamur maður sig fram gegn
honum. Hann gat einungis unnið próf-
kjörið með því að taka upp sömu íhalds-
semi, en sá ljóður var á því ráði, að hann
hlaut að tapa sjálfum kosningunum.
Anderson var í sjálfheldu, hann gat valið
um að vera í meiri hluta í flokknum, en í
minni hluta í kjördæminu eða í meiri
hluta í kjördæminu, en í minni hluta í
flokknum! Tullock bætti því síðan bros-
andi við, að Anderson hefði sloppið út úr
sjálfheldunni á þann hátt, sem sæmt
hefði slyngum stjórnmálamanni: hann
hefði boðið sig fram í forsetakjörinu! En
hann hefði tekið þetta dæmi til að sýna
þær litlu líkur, sem væru á því, að stjórn-
málamaður, sem hefði náð endurkjöri
hvað eftir annað, hefði verið sjálfum sér
samkvæmur.
Tullock sagði, að markaðurinn væri
gallaður í mörgu, en það væri ríkið
einnig. Furðulegt væri, að alltaf væri
lagt til að bæta úr göllum markaðarins
með því að auka ríkisafskipti. Menn
héldu, að ríkið væri gott af sjálfu sér, en
reyndu ekki að gera skynsamlega upp á
milli þessara tveggja kosta, ríkis og
markaðar. Þetta minnti á dómara, sem
ætti að dæma um, hvor söngkonan af
tveimur syngi betur, en dæmdi, eftir að
önnur hefði sungið - hinni í hag. Tullock
spurði síðan, hvað borgararnir gætu gert
við síauknum ríkisafskiptum. Hann
benti á tvennt: Annað var að kaupa út
þjónustu af einkafyrirtækjum, en hætta
að reka almannafyrirtæki, enda væri auð-
veldara að segja upp samningum við
einkafyrirtæki en að segja upp ríkis-
starfsmönnum. Hitt var að skipuleggja
hagsmunahópa eins og skattgreiðendur
og neytendur og aðra þá, sem töpuðu á
ríkisafskiptunum.
Tullock sagði að lokum, að hann og
aðrir þeir, sem hefðu reynt að greina
stjómmál hagfræðilega, efuðust mjög um
gagnsemi ríkisafskipta. Stjórnmálamenn
og skriffinnar væru bundnir af Iögmál-
um, sem þeir gætu litlu sem engu breytt
um. Þeir, sem ætluðu að hafa áhrif og
breyta einhverju í stjórnmálum, ættu því
ekki að gerast stjórnmálamenn.
Er „þriðja leiðin” til?
Henri Lepage talaði næstur um
„Planning in a Free Market Economy”
eða áætlunarbúskap í séreignarskipu-
lagi. Hann sagði, að ýmsir teldu, að til
væri „þriðja leiðin”, „blandað hagkerfi”
eða „miðjan”. Dæmi um þetta ætti að
vera sá áætlunarbúskapur, sem rekinn
væri í Frakklandi, þótt Frakkar byggju
við séreignarskipulag. Þetta væri þó hinn
mesti misskilningur. Hann nefndi þrjár
röksemdir samhyggjumanna fyrir máli
sínu. Fyrsta röksemdin væri, að niður-
staða markaðsviðskipta, þ.e. tekjuskipt-
ingin, væri ranglát og ríkið þyrfti því að
breyta henni. Henni mætti svara svo, að
ekki yrði gerður skynsamlegur greinar-
munur á framleiðslu lífsgæðanna og
skiptingu þeirra, þau skiptust á menn í
sjálfri framleiðslunni, þetta væri eitt og
sama fyrirbærið og tilraunir til að raska
tekjuskiptingunni væru tilraunir til að
raska framleiðslunni.
Önnur röksemdin væri, að nauðsyn-
legt væri að geta sagt fyrir um fjárfest-
ingar og aðrar ákvarðanir fyrirtækja til
þess að geta afstýrt kreppu eða þenslu.
Þess vegna væru samdar áætlanir í
Frakklandi með framtíðarspárfyrirtækja
að leiðarljósi. Þessari röksemd mætti
svara svo, að lítil ástæða væri til þess að
ætla, að fyrirtækin létu vita um raunveru-
legar framtíðarspár sínar, enda væru þau
að keppa hvert við annað um að spá rétt
um framtíðina, og spár þeirra hlytu Iíka
að vera ólíkar.
Þriðja röksemdin fyrir samningu áætl-
unar í séreignarskipulagi væri, að
markaðurinn væri skammsýnn, en skipu-
leggja yrði framtíðina, velja langtíma-
sjónarmið. Lepage svaraði henni svo, að
falin væri í þessu forsenda, sem væri röng.
Forsendan væri, að stjórnmálamenn og
skriffinnar hefðu langtímasjónarmið, en
því færi fjarri.
Lepage sagði, að upplýsingar væru í
eðli sínu ótakmarkaðar. Það, sem skipti
máli, væri gæði þeirra, en gæðin væru
komin undir því, hvaða hag menn hefðu
af því, að upplýsingar væru góðar. Við
gætum ekki horft langt inn í framtíðina,
en við ættum því að reyna að komast að
því, í hvaða skipulagi við gætum nýtt
allar þær ófullkomnu upplýsingar, sem
tiltækar væru. Við yrðum m.ö.o. að
reyna að auðvelda samkeppni um fram-
tíðarspár eins og dr. Vera Lutz hefði
bent á í merkri bók um áætlunarbúskap-
inn franska. En fleira mætti deila á en
hugmynd áætlunarsinna um nýtingu
upplýsinga. Þeir ræddu stundum um
„þjóðhagsleg markmið”, en það væri
ólýðræðislegt. Einstaklingarnir ættu að
setja markmið sín sjálfir hver og einn, og
lýðræði mætti ekki breyta í samræður
foringja stærstu samtaka landsins eða
„korpóratisma.” Lepage sagði að
lokum, að meginágreiningurinn væri
ekki lengur um miðstjórnarkerfi eins og
það, sem væri í Ráðstjórnarríkjunum,
heldur um blandað hagkerfi.
Er „félagsmálastefna”
mörkuð af vanþekkingu?
Dr. Digby Anderson flutti síðan fyrir-
lestur, sem hann nefndi: „The Ignorance
of Social Intervention” eða „Vanþekk-
ing í mörkun félagsmálastefnu”. Hann
sagði, að fjórir hættir væru til á því að
gagnrýna afskipti ríkis eða sveitarfélaga.
Einn væri að benda á, að markaðurinn
væri ekki eins gallaður og ríkið sem vett-
vangur til eða aðferð að því að leysa sam-
lífsvanda manna. Þennan hátt hefðu
einkum hagfræðingar á. Annar væri að
leggja áherslu á, að frelsinu yrði að fylgja
ábyrgð. Þessa gagnrýni mætti telja sið-
ferðilega. Þriðji hátturinn væri að greina
þann hag, sem tilteknar stéttir hefðu af
„félagsmálastefnunni” einkum hin nýja
stétt sérfræðinga í þjónustu ríkisins,
skriffinna og embættismanna. Þetta væri
stéttargreining (class analysis). En hann
ætlaði að hafa fjórða háttinn á og ræða,
hvernig ýmsir hópar í almannastofnun-
um réttlættu sig, m.ö.o. gagnrýna tilkall
þeirra, sem mörkuðu „félagsmála-
stefnu”, til þekkingar.
Anderson sagði, að velferðarríkið
væri ekki síst reist á tilkalli velferðar-
starfsmannanna til yfirburðaþekkingar.
Réttlæting væri stundum fengin í skýrslu
einhverrar nefndar, sem falið hefði verið
að kanna tiltekið mál. I skýrslunni segði,
að nefndin hefði „aflað álits sérfróðra
manna” og „komist að óyggjandi niður-
stöðum”. En kasta mætti fram ýmsum
spurningum. ífyrsta lagi: Eru allir fræði-
menn í greininni sammála? Eru m.ö.o.
einhverjar skoðanir viðteknar? Svo er
a.m.k. ekki í lýðfræði (sociology). /öðru
lagi: Hefur stefnan, sem mörkuð er,
komist nær tilgangi sínum fram að þessu?
Anderson skýrði þessa spurningu svo, að
stundum hefðu sömu aðgerðir og könn-
unarnefndirnar legðu til þegar verið
reyndar, en án þess að tilgangi þeirra
hefði verið náð. Þetta gæti verið vegna
áðgerðanna, en ekki þrátt fyrir þær. /
þriðja lagi: Hvaða gögn eru tiltæk? Eru
þau frumgögn eða unnin upp úr bókum
52