Stefnir - 01.12.1981, Blaðsíða 56

Bókmenntir
trúað er fyrir fjöreggi íslenzku þjóðar-
innar,” segir Matthías Johannessen.
Minnisblöð þau sem Ólafur ritar um
ýmsa atburði í stjórnmálunum og nú
koma í fyrsta sinn fyrir almennings sjónir
eru mörg hver afar fróðleg og að sjálf-
sögðu miklu traustari heimild, en
„endurminningar” ritaðar mörgum ár-
um eða áratugum síðar. Sömu sögu er að
segja um ítarleg bréf sem Ólafur ritar
bróður sínum Thor Thors og fleirum en
þar er iðulega að finna ákaflega greinar-
góðar Iýsingar á baksviði stjórnmálanna
og þreifingum ýmsum og framvindu, t.d.
í sambandi við stjórnamyndanir. Að
s jálfsögðu er það ekki yfir gagnrýni hafið
að höfundur skuli fara þá leið að fella
heilu ræðurnar, greinarnar, skýrslurnar
og sendibréfin oft á tíðum óstytt inn í
meginmál frásagnarinnar í stað þess að
vinna úr þessu og safna síðan e.t.v.
saman á einn stað sem fylgiskjölum með
bókinni hinum orðréttu textum. En sumt
af þessum heimildum hefur einfaldlega
það mikið gildi, að sú leið sem höfundur
fer er fyllilega réttlætanleg.
Athyglisvert er hversu snemma sá
möguleiki kemur upp, að Bjarni
Benediktsson myndi ríkisstjórn af hálfu
Sjálfstæðisflokksins. Oft var það vegna
þráteflis sem gerði forystumönnum
annarra flokka erfitt að sætta sig við
stjórnarforystu Ólafs Thors, en auk þess
virðist'Ólafur sjálfur tiltölulega snemma
hafa getað hugsað sér að Bjarni eða
aðrir forystumenn Sjálfstæðisflokksins
mynduöu: ríkisstjórn, en Ólafur sjálfur
tæki þá að sér eitthvert annað ráðherra-
embætti. Slíkt kom til tals bæði 1944,
1946, 1947 og 1953. Árið 1947 varm.a.s.
sem snöggvast ræddur sá möguleiki að
Gunnar Thoroddsen yrði forsætisráð-
herra í nýrri Nýsköpunarstjórn. Hvorki
Bjarni Benediktsson né Pétur Magnús-
son sem var varaformaður flokksins á
undan Bjarna tóku það hins vegar
nokkurn tíma í mál að mynda ríkisstjórn
meðan Ólafur væri í forystu fyrir
flokknum.
í bókinni er víða lýst neikvæðri af-
stöðu Ólafs til Framsóknarflokksins og
ýmissa forystumanna hans. Ekki var
Ólafur einn um slíka afstöðu, því bókar-
höfundur upplýsir það m.a. að Bjarni
Benediktsson hafi fyrir síðustu þing-
kosningar sem hann lifði skýrt vinum
sínum frá því, að hann tæki ekki að sér að
mynda ríkisstjórn með Framsókn,
heldur yrði einhver annar sjálfstæðis-
maður að gera það. Annars staðar í rit-
inu kemur fram, að Steingrímur Her-
mannsson hafi sagt við höfund þess að
það hafi stórlega styrkt sig innan Fram-
Rœðuskörungurinn Ólafur Thors.
sóknarflokksins, hvað hann hefði verið
harður andstæðingur Sjálfstæðisflokks-
ins. Verður ekki sagt að hallist á í ástum
þessara samlyndu flokka.
í ritinu er gerð góð grein fyrir forystu-
hlutverki Ólafs í landhelgismálum og
viðræðum sem hann átti við brezka
stjórnmála- og embættismenn um deilur
landanna og er það-byggt á áður óbirtum
minnisblöðum og skýrslum hans. Ólafi
var gefið að geta ságt mikið í fáum orðum
eins og vel sést á eftirfarandi sem hann
bað Thor sendiherra Thors bróður sinn
að koma á framfæri við aðstoðarutan-
ríkisráðherra Breta í ársbyrjun 1952
þegar viðræður höfðu hafizt vegna fyrir-
hugaðra áforma íslendinga um útfærslu
fiskveiðilögsögunnar úr 3 sjómílum í 4.
Ólafur var þá atvinnumálaráðherra.
Skömmu áður hafði Alþjóðadómstóllinn
í Haag dæmt í deilu Breta og Norðmanna
um grunnlínupunkta, þeim síðarnefndu í
vil. En Ólafur bað Thor fyrir svohljóð-
andi skilaboð:
1. Á íslandi getur engin ríkisstjórn setið
að völdum nema hún freisti þess að
hagnýta þann ýtrasta rétt íslendinga
til handa, sem felst íHaagdómnum.
2. Á íslandi getur engin þjóð búið nema
því aðeins að þessar tilraunir takist.
Á hnitmiðaðri hátt verða sjónarmið
Islands varla sett fram. Margt fleira
mætti segja frá innihaldi þessarar bókar
en þetta verður látið nægja. Þó skal því
aðeins bætt við að bókin geymir rækilega
persónulýsingu á Ólafi og hefur höfund-
ur víða leitað fanga í því sambandi. M.a.
birtir höfundur allítarlegar frásagnir
þeirra Gylfa Þ. Gíslasonar og Jónasar H.
Haralz um kynni af og samstarf við Ólaf
Thors, en hvort tveggja er samið að
beiðni höfundar. Báðir voru þeir Gylfi
og Jónas framan af í andskotaflokki
Ólafs. Eitt af því sem kann að koma
ókunnugum á óvart er hvílík hamhleypa
Ólafur Thors hefur verið til verka og
hversu víða hann kom við. En hann forð-
aðist á hinn bóginn veizluhöld og prjál.
Sjálfstæðisfólki og raunar öllu fólki er
mikill fengur að riti Matthíasar
Johannessen um Ólaf Thors. Þar er sögð
saga glæsilegs foringja á miklum um-
brotatímum í íslenzkum þjóðmálum.
Ekki sízt hvílir á nýrri og næstu kynslóð
forystumanna í Sjálfstæðisflokknum sú
skylda að sækja leiðsögn í leiftrandi for-
dæmi Ólafs Thors eins og því er svo skil-
merkilega lýst í þessu riti.
Baldur Guðlaugsson er lög-
fræöingur aö mennt og hefur
einnig lokið prófi í alþjóða-
stjómmálum. Hann var um
skeið framkvæmdastjóri
Vinnuveitendasambandsins
en rekur nú eigin lögfræði-
skrifstofu. Baldur átti sæti í
stjóm SUS 1975-1979.
56