Stefnir - 01.12.1981, Blaðsíða 58

Bókmenntir
Hvernig hugsa
breskir íhaldsmennum
stjórnmál?
Breski íhaldsflokkurinn bauö mér að
sit ja landsfund sinn í Blackpool í október
1981, og ég þáði að sjálfsögðu boðið með
þökkum, því að af því má hafa gagn og
gaman að sitja slíka fundi og bera þá
saman við landsfundi okkar gamla, góða
Sjálfstæðisflokks, en ekki síður að skipt-
ast á skoðunum við gestgjafana og aðra
gesti. Mér varð á fundinum gengið fram
hjá bóksölu íhaldsmannanna, og fyrir
forvitni sakir keypti ég þrjá bæklinga frá
einum hugmyndabanka þeirra, Centre for
Policy Studies, og um þá ætla ég að fara
örfáum orðum í þessari grein, enda
hljóta lesendur Stefnis að hafa áhuga á
því hvernig breskir íhaldsmenn hugsa um
stjórnmál.
Þennan hugmyndabanka stofnuðu
þau Margrét Thatcher og sir Keith
Joseph eftir ósigur íhaldsflokksins í
kosningunum 1974. Sá ósigur breytti
miklu um viðhorf margra íhaldsmanna.
Þeir skildu, að án eigin hugmynda hlyti
þá alltaf að hrekja af leið eins og íhalds-
stjórnina 1970-1974. Þeir skildu, að það
væri til lítils að sitja við stýrið, ef ferðinni
væri heitið til samhyggjuskipulags
(sósíalisma). Þessum hugmyndabanka er
stjórnað af frjálslyndari mönnum í
Ihaldsflokknum, þeim. sem telja rétt að
auka atvinnufrelsið, skila almenningi
aftur fyrirtækjum, sem samhyggjustjórn-
ir hafa tekið af honum (eða „þjóðnýtt”),
að lækka skatta og leyfa fólki að velja um
vörur og þjónustu.
í bæklingnum History, Capitalism and
Freedom ræðir Hugh Thomas um þau
áhrif, sem sagan (eða öllu heldur sögu-
skoðanir okkar) hefur á stjórnmála-
skoðanir okkar. Thomas er einn kunn-
asti sagnfræðingur Breta og hefur skrifað
undirstöðurit um spænsku borgara-
styrjöldina og sögu Kúbu. Hann fylgdi
áður Verkamannaflokknum að málum,
en skipti um skoðun á áttunda áratugn-
um. Hann nefnir í bæklingnum tvær
rangar söguskoðanir. Önnur er, að vest-
rænar þjóðir hafi valdið eymdinni í
þriðja heiminum og ekki fært þjóðum
hans annað en böl. Hin er, að kjör
almennings hafi versnað í iðnbyltingunni
18
og vegna hennar. Þetta telur Thomas
hvort tveggja öfugmæli og vitnar í ýmsar
staðreyndir máli sínu til stuðnings. Ein
er, að meðalaldur Blálendings (Afríku-
manns) var forðum um 30 ár, en er á
okkar dögum að nálgast 60 ár. Önnur er,
að í byrjun 19. aldar bjuggu um 9 millj-
ónir manna í Englandi og Wales, en í lok
aldarinnar um 32 milljónir að þeim um
17 millj., sem fluttu til Bandaríkjanna,
ótöldum. Þessar tölur sýna hinar miklu
framfarir, sem orðið hafa, betur en
nokkuð annað. Hvað er þetta annað en
kraftaverk? Thomas kann þó skýringu
þess: Það varð vegna einkaframtaks, við-
skiptafrelsis, séreignar og samkeppni.
I bæklingnum The New Conservatism
ræðir Nigel Lawson, sem var aðstoðar-
fjármálaráðherra í stjórn Thatchers,
þangað til hann varð orkumálaráðherra
mánuði fyrir landsfundinn 1981, um
stefnubreytingu Ihaldsflokksins, en
Lawson er einn efnilegasti og snjallasti
ungi stjórnmálamaðurinn í Ihaldsflokkn-
um. Hann bendir á, að flokkurinn tapaði
í hverjum kosningunum af öðrum á sjö-
unda og áttunda áratugnum undir
forystu svonefndra „miðjumanna”, en
með því er átt við hentistefnumenn.
Hann tapaði 1964, 1966, tvisvar 1974, en
sigraði 1970. Hann dregurþá ályktun, að
það hafi ekki reynst flokknum vel að
keppa við Verkamannaflokkinn um það,
hvor væri meiri miðjuflokkur, þ.e. meiri
„sósíaldemókrataflokkur”. Þeirri
keppni væri líklegt, að hann tapaði.
Flokkurinn ætti heldur að snúa sér að því
hlutverki sínu að halda í frelsið, verja
það og jafnvel auka, og það væri stjórn
Thatchers að reyna að gera. Hann vitnar
til þeirra Roberts Nozicks og Friedrichs
A. Hayeks, tveggja kunnustu heimspek-
inga okkar daga, sem báðir hafa leitt rök
að því, að víðtæk ríkisafskipti séu órétt-
lætanleg.
Rætt er bersýnilega um svipuð efni í
Ihaldsflokknunr breska og í Sjálfstæðis-
flokknum. Sumir, einkum eldri menn-
irnir og atvinnustjómmálamennirnir,
telja, að þessi áhersla á atvinnufrelsið sé
ekki samkvæmt gömlum hefðum og
venjum og að stefnan sé of fræðileg og
„öfgakennd” (þótt aldrei sé skýrt,
hverjar öfgarnar séu). Lawson svarar
þeim og segir, að tímabili hagstjórnar í
anda Keyness lávarðar sé lokið. Reynsl-
an hafi sýnt, að menn geti ekki leyst allan
vanda, ekki heldur atvinnuleysisvand-
ann, með því að auka ríkisafskipi.
Peningamagnssinnar (mónetarist-
ar) kenni engin ný sannindi, heldur
þau gömlu og hversdagslegu sannindi, að
því meira sem framleitt sé af vöru því
meira falli hún í verði (en það gildi ekki
Hugh Thomas:
History, Capitalism and Freedom
Centre forPolicy Studies 1979,15 bls.
Nigel Lawson:
The New Conservatism
Centre for Policy Studies 1980,18 bls.
Lord Harris of High Cross:
The Challenge of a Radical Reactionary
Centre for Policy Studies 1980,11 bls.