Fréttablaðið - 20.03.2021, Blaðsíða 70

Út fyrir kassann
Sigmundur Ernir Rúnarsson
Höfundur er
sjónvarpsstjóri
Hringbrautar,
sem rekin er af
Torgi, sem jafn-
framt gefur út
Fréttablaðið.
Þetta er oft svona
ÞRENNT SAGÐI AFI MINN
VERA MIKILVÆGAST Í
LÍFINU. AÐ VERA BJART-
SÝNN, NÁ SÉR Í GÓÐA KONU
OG KJÓSA FRAMSÓKNAR-
FLOKKINN.
Umræðuvaldið hefur færst úr stað á Íslandi. B l e s s u n a r -lega. Frá gömlu frekjupólitík-
inni til fræðilegrar upplýsingar.
Burt úr gortsamri og kokhraustri
yfirlýsingagleðinni, oft og tíðum án
innihalds, að vel rýndri visku sem
sett er fram án sérhagsmuna.
Þetta hefur gerst hægt og
bítandi, en á síðustu árum
nokkuð augljóslega – og veldur
þar mestu síaukið framboð
af áheyrilegum og trúverð-
ugum sérfræðingum af öllu
tagi, ekki síst vel mennt-
uðum konum í seinni tíð
sem geisla af sjálfstrausti
og áreiðanleika í hverju
fréttaviðtalinu af öðru,
sakir góðrar menntunar,
upplýstrar umræðu, kven-
frelsis og víkjandi karlaveldis.
Og ekki síst vegna kröfu
fólks um að því sé sagt satt
og rétt frá, að bullið víki fyrir
vitinu.
Ómurinn af innantómu
gaspri er nefnilega farinn að
svíða í eyru.

Stjórnmálamenn ráða ekki
lengur þjóðmálaumræðunni, ólíkt
fyrri tímum, sérstaklega á síðustu
öld – og tímunum þar á undan –
þegar orð þeirra voru hafin yfir
allan vafa af fylgispökum sann-
færendum. Þá töluðu menn yfir
hausamótum fólks. Ekki við lýð-
inn, heldur til hans. Þjóðfélagið
skiptist á milli pólitíkussins og pöp-
ulsins. Einn var æðri, annar lægri.
Þannig var tíðarandinn. Og það
var ekkert við því að gera. Alltént
lengi framan af.

Þrennt sagði afi minn
vera mikilvægast í líf-
inu. Að vera bjartsýnn,
ná sér í góða konu og
kjósa Framsóknarflokk-
inn. Þar væri komin sannkölluð
uppskrift að gæfu manns í lífinu.
Þarna talaði bóndinn úr ystu
byggðum Íslands, af Ströndum
norður, í veglausri byggð.
Inni í stofunni hans á Melum hékk
ljósmynd af Hermanni Jónassyni,
formanni Framsóknarflokksins til
næstum tveggja áratuga á síðustu
öld, sjálfum glímukóngi Íslands frá
1921, þjóðhetjunni, heljarmenninu,
en umfram allt þingmanni Stranda-
manna í heilan aldarfjórðung þar til
kjördæmakerfinu var breytt undir
1960, í óþökk afskekktra bænda.

Afi var ekki einn um þetta. Onei.
Karlinn var ekkert sér á báti. Til-
beiðsla hans á formanni og f lokki
var í anda þeirrar ævilöngu tryggð-
ar og hollustu sem menn á þessum
tíma sýndu sjálfum fæðingarflokki
sínum.

Svona var þetta í öllum flokkum
fram eftir síðustu öld. Æviskeiðið
var ætlað einum og sömu samtök-
unum. Þegnskapurinn var ofar öllu.
Og menn skiptu ekki um skoðun.
Slík svik voru til ævarandi skamm-
ar. Þau jafngiltu útlegð úr sýslunni,
alltént úr hreppnum.
Og þvíumlíkt var aldrei áhætt-
unnar virði.

Man þegar ég stóð á stóra sviðinu
í Súlnasal Hótel Sögu vorið 1990.
Borgarstjórnarkosningar voru að
baki. Og byrjað að telja. Kosninga-
vaka Stöðvar 2 var að nálgast suðu-
markið. Spennan í algleymingi.
Og ég á rétta staðnum. Þar sem
stórfréttin blasti við. Eftir fagurbláu
teppinu gekk sigurvegari kvöldsins,
vígreifur og bar hökuna hátt: Davíð
Oddsson hafði af lað Sjálfstæðis-
f lokki sínum 60 prósenta fylgi í
Reykjavík, en þar var kominn stærri
sigur íhaldsins en nokkru sinni, fyrr
og síðar.
Yfirburðirnir voru algerir.
Og Davíð gerði gys að smáflokk-
unum sem fengu klinkið upp úr
kjörkössunum. Dró forystumenn
þeirra sundur og saman í háði og
spotti. Hafði ríka innistæðu fyrir
því. Átti borgina.
Og tók landsvöldin ári síðar.
Hélt þeim lengur en nokkur
annar.
En þarna í Súlnasalnum góndi ég
ekki aðeins á gustmikinn borgar-
stjórann. Heldur líka á hirðina.
Aldrei á minni stuttu frétta-
mennskutíð hafði ég augum litið
aðra eins lotningu f lokksmanna
fyrir foringja sínum og þetta maí-
kvöld við Hagatorg. Karlar komust
við og konur grétu. Klappið ætlaði
aldrei að hætta, ekki frekar en upp-
klappið á uppklappið ofan.
Þetta var engu líkt. Heilög stund.
Það var eins og himneskum bjarma
hefði slegið á salinn. Fólkið féll á
hnén, alltént í huganum.
Framtíðin var ráðin.

Tíu árum fyrr hafði Gunnari
heitnum Thoroddsen nánast tekist
að eyðileggja íhaldsaf lið sem öllu
þurfti að ráða. Og honum var aldr-
ei fyrirgefið það. Hann klauf Sjálf-
stæðisf lokkinn. Blóðið rann úr
Geirsarminum. Það voru ekki bara
flokkssvik heldur föðurlandssvik.
En Davíð reddaði þessu. Það
mátti ekki seinna vera. Klæðskera-
saumaði f lokkinn upp á nýtt – og
varð kóngur um stund. Gekk inn
bláa dregilinn eins og guðleg vera.
Það er ógleymanlegt.

Hann stýrir núna síðasta flokks-
blaðinu sem veit raunar ekki hvoru
megin hryggjar það á að hanga,
Miðflokksmegin eða á Sjálfstæðis-
síðunni. Og lesturinn er ekki nema
svipur hjá sjón frá því höllin hýsti
blaðið.
Það er núna úti í móa.

Og það er svo sem eftir öðru í
íslenskri pólitík sem hefur tapað
áttum á nýrri öld. Í öllu falli með-
fæddri fylgispektinni. Lífstíðar-
fullvissunni. Það er ekki lengur svo
að af f lokki skuli maður koma. Og
að f lokki skuli maður aftur verða.
Flokkurinn er ekki lengur lífsspurs-
mál. Það er líf án skírteinis.
Akkúrat það hefur breyst. Varan-
lega. Og ástæðan er ekki aðeins sú
að upplýsing og fjölmiðlun hefur
orðið faglegri og hlutlægari, svo og
langtum gætilegri og sannreyndari
en fyrr á tímum, heldur hitt: Það er
búið að hafa vit fyrir pólitíkinni.
Fólk veit meira en flokkurinn.
Og svo þetta: Vangaveltur tveggja
pólitíkusa sem ausa hvor annan
hæfilega miklum formælingum
– og helst af öllu ærumeiðingum –
eru ekki lengur eftirsóknarverðar
í huga fólks. Hanaslagur af því
tagi var forvitnilegur í gamla daga
þegar stjórnmálamenn voru lands-
frægar fígúrur sem skemmtikraftar
hermdu eftir á mannamótum.
Það er búið. Tími valdaglaðra
stórmenna í stjórnmálum er búinn.
Og stóru f lokkanna líka. Og af
hverju? Jú, af því að vitið vann.
2 0 . M A R S 2 0 2 1 L A U G A R D A G U R32 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð