Fréttablaðið - 20.03.2021, Blaðsíða 32

Verkið, eða samstarfsgjörningur-
inn, var fyrst flutt í porti Listasafns
Reykjavíkur yfir heilan dag þann 3.
október á síðasta ári. Að gjörn-
ingnum kom einnig „Töfrateymið“
og Myndlistar- og tónlistarhátíðin
Cycle en Libia og Ólafur hafa frá
árinu 2017 átt í góðu samstarfi við
Guðnýju Guðmundsdóttur, stjórn-
anda Cycle. Þau hafa frá upphafi
viljað undirstrika og leggja áherslu
að skapa samtal á milli sín, tón-
skáldanna og flytjendanna.
Lýðveldi ekki konungsríki
Libia og Ólafur hafa starfað saman
í nærri 25 ár en þau kynntust við
nám í Hollandi árið 1997. Þau segja
verkið hafa átt sér langan aðdrag-
anda. „Við byrjuðum að kafa ofan
í stjórnarskrána árið 2007, fyrst þá
sem nú er fyrir hendi og síðan þá
sem var skrifuð þegar Íslendingar
fengu sjálfstæði frá Dönum. Við
vildum skilja sögulega samhengið
á þeim tíma og við hvaða aðstæður
hún var skrifuð. Þá áttuðum við
okkur á hve mikið af því sem
er í, ég kalla hana núna gömlu,
stjórnarskránni er byggt á laga-
ramma 19. aldar og út frá konungs-
ríki. Þið eruð ekki konungsríki, þið
eruð lýðveldi,“ segir Libia sposk.
„Sá hluti gerðist ekki alveg á
þeirri stundu, það að túlka hana
inn í samtímann þar sem þið eruð
orðin sjálfstætt lýðveldi. Ekki
vegna þess að ég vildi það ekki, ef
þú skoðar söguna þá sérðu að það
var vilji til að endurskrifa hana
en svo varð tíminn að vandamáli,
grunar mig. Þá var þetta bara:
Við gerum þetta svona núna og
á allra næstu árum skrifum við
hana almennilega – en það gerðist
aldrei. Núna eruð þið með gamla
stjórnarskrá þar sem 25 prósent af
byrjun hennar eru um táknræna
fígúru, forsetann, en ekki fólkið í
landinu. Þetta er 19. aldar stjórnar-
skrá, ekki 21. aldar stjórnarskrá
lýðveldis,“ segir Libia.
„Þetta fyrsta verk, „Stjórnar-
skrá lýðveldisins Íslands“, var f lutt
árið 2008. Við fengum Karólínu
Eiríksdóttur tónskáld til að vinna
með okkur tón- og myndlistar-
verk þar sem hún samdi tónlist við
núverandi stjórnarskrá. Sú hug-
mynd kviknaði, eins og Libia segir,
seinnihluta 2007 í framhaldi af
öðrum verkum okkar sem tengjast
samfélaginu og hvernig samfélög
eru mótuð, og á hverju þau eru
byggð,“ greinir Ólafur frá.
„Við höfðum líka gert verk sem
heitir „Óheilaga tímanna þúsund“
árið 2005 þar sem við endurröð-
uðum orðum þjóðsöngsins og í
framhaldi af því fórum við að velta
fyrir okkur stjórnarskránni og í
raun af hverju við höfðum aldrei
lesið hana og af hverju hún væri
ekki meira í umræðunni.“
Hluti af áframhaldandi ferli
Áhugi þeirra á stjórnarskránni átti
svo eftir að f léttast saman við þá
afdrifaríku og sögulegu atburða-
rás sem fór af stað árið 2008. „Við
vorum á þessum tíma að gera
verk sem var „collective portrait“
af íslensku samfélagi, að vísu
bundið við höfuðborgarsvæðið,
sem sýnt var í Listasafni Reykja-
víkur. Þetta var myndbandsverk
þar sem við töluðum við fólk með
ólík hlutverk og frá öllum sviðum
samfélagsins, allt frá presti yfir
í stöðumælavörð, sálfræðing og
hljómsveitarmeðlim,“ greinir
Libia frá.
„Á meðan við vorum að vinna
það kom hrunið. Það varð þá
ósjálfrátt hluti af ferlinu rétt eins
og núverandi sýning er hluti af
ákveðnu ferli sem er ennþá að
eiga sér stað. En á þessum tíma
voru þessir tveir hlutir að koma
saman, við vorum að varpa ljósi
á það sem var að gerast í gegnum
fólkið og það sem það var að ganga
í gegnum. Það leið svo ekki á löngu
þar til Stjórnarskrárfélagið byrjaði
að endurskrifa stjórnarskrána,“
segir Libia.
Þessi þróun hafi haft mikil
áhrif á það hvernig þau ákváðu að
útfæra núverandi verk. „Þetta nýja
stjórnarskrárferli var sérstaklega
opið, þar sem gerðar voru tilraunir
með opið lýðræði og aðgang
almennings og þá var greinilegt að
við gætum ekki aftur endurtekið
það að hafa samband við eitt tón-
skáld eða einn listamann til sam-
starfs. Okkar ferli yrði á einhvern
hátt, þó ekki nema af veikum
mætti, að endurspegla þetta mikla
hópferli,“ segir Ólafur.
„Það var náttúrulega gríðarlega
spennandi en það var líka ögrandi
og mikil áskorun fyrir okkur. Við
spurðum okkur: Getum við gert
það? Er það hægt? Að skapa verkið
í svona stóru samstarfi? Það hefur
alltaf verið ein af megináskorun-
unum okkar við að gera þetta verk
en við sáum það skýrt frá upphafi
að það að ná sem flestum inn í
ferlið yrði að vera algjört leiðar-
stef.“
Tenging milli norðurs og suðurs
Aktívismi er sem fyrr segir
áberandi í verkum listateymisins
svo að nafnið Libia Castro vekur
óneitanlega eftirtekt. „Það er nú
bara nafnið mitt,“ svarar Libia
hlæjandi. „Libia er nafnið sem for-
eldrar mínir gáfu mér og er nafnið
á norður-afríska landinu. For-
eldrum mínum fannst það hljóma
vel og voru líka með það í huga að
Libia er eldra nafn yfir Afríku. Þau
voru bæði listafólk og við erum
frá Málaga á Suður-Spáni sem er
bæði nálægt Norður-Afríku og
Miðjarðarhafinu. Seinna nafnið er
fjölskyldunafn móður minnar en
á Spáni bera börn fjölskyldunöfn
beggja foreldra sinna. Ég ákvað
að hafa bara Castro sem kemur
frá móður minni, það er styttra
og einfaldara að nota sem lista-
mannsnafn.“
Þrátt fyrir að þetta sé einfaldlega
hennar rétta nafn segir Libia for-
eldra sína engu að síður hafa alist
upp í pólitísku unhverfi. „Foreldrar
mínir komu úr sósíalískum og
anarkískum fjölskyldum á tímum
einræðisstjórnarinnar á Spáni.
Mér fannst þetta koma vel út þegar
ég stytti nafnið en þegar þessi nöfn
koma saman þá myndast vissulega
ákveðnar hugtengingar, eins og
Fidel Castro og á milli Evrópu og
Afríku,“ segir hún.
„Það passaði líka vel sem hluti af
heiti teymisins. Stundum notum
við bara „Castro & Olafsson“ sem
tengir saman Norður- og Suður-
Evrópu. Við erum í raun frá jaðri
Vestur-Evrópu, í norðri og suðri.“
Myndast þá eins konar jafnvægi?
„Kannski frekar ójafnvægi, ég
veit það ekki,“ svarar Libia og hlær.
Ólafur segir áhuga þeirra á
stjórnarskránni meðal annars
stafa af ólíkum bakgrunni þeirra
og þeirri staðreynd að þau starfi
sem teymi. „Við erum maður og
kona að vinna saman frá tveimur
löndum, Norður- og Suður-Evrópu
og þá verða þeir hlutir áberandi.
Ef þú ert einn að starfa í því landi
sem þú fæðist og elst upp í og ert
ekki stöðugt að færa þig fram og
til baka yfir landamæri eða á milli
mismunandi heimsálfa þá kannski
koma þessar spurningar ekki upp
á sama hátt. Þessi áhugi á að vinna
í nálægð við samfélagið og velta
fyrir sér hvernig samfélag mótast
er áhugi sem við bæði deilum og er
hluti af því af hverju við erum að
vinna saman,“ útskýrir hann.
Hvorki óeðlileg né sjálfsögð
tenging milli listar og aktívisma
„Við höfum frá upphafi haft áhuga
á að vinna myndlist á þeim for-
sendum að hún sé „inclusive“, það
er að segja við höfum áhuga á að
fjalla um samfélagið en líka eiga í
samtali við sem flesta. Það hefur
áhrif á hvernig við mótum okkar
myndlist og þá líka hver viðfangs-
efnin eru,“ segir Ólafur.
„Staða og réttindi eru hlutir
sem við veltum fyrir okkur. Eitt af
Libia og Ólafur
deila meðal
annars áhuga
á því hvernig
samfélög eru
mótuð og
byggð upp.
FRÉTTABLAÐIÐ/
ERNIR
Á sýningunni er lögð áhersla á samtal milli ólíkra listforma og listafólks.
Sýningin varpar meðal annars ljósi á tenginguna á milli listar og aktívisma.
Allt er kynningarblað sem býður auglýsendum
að kynna vörur og þjónustu í formi viðtala og
umfjallana. Í blaðinu er einnig hefðbundið rit-
stjórnarefni. Blaðið fylgir Fréttablaðinu daglega.
Umsjónarmenn efnis: Elín Albertsdóttir, elin@frettabladid.is, s. 550 5761 | Hjördís Erna
Þorgeirsdóttir | hjordiserna@frettabladid.is s. 550 5767 | Oddur Freyr Þorsteinsson, oddurfreyr@
frettabladid.is s. 550 57686 | Sandra Guðrún Guðmundsdóttir, sandragudrun@frettabladid.is, s.
550 5762 | Þórdís Lilja Gunnarsdóttir, thordisg@frettabladid.is, s. 550 5768
Útgefandi:
Torg ehf.
Ábyrgðarmaður:
Björn Víglundsson
Sölumenn: Arnar Magnússon, arnarm@frettabladid.is, s. 550 5652,
Jón Ívar Vilhelmsson, jonivar@frettabladid.is, s. 550 5654, Jóhann
Waage, johannwaage@frettabladid.is, s. 550 5656, Ruth Bergs-
dóttir, ruth@frettabladid.is, s. 694 4103.
verkunum sem við höfum gert er
„Avant garde citizens“ þar sem við
gerðum vídeóportrett af f lóttafólki
sem hafði dvalist í eiginlega hælis-
leitendafangelsum eða „detention
centers“ í Hollandi.“
Ólafur segir tenginguna við
aktívisma ekki óvenjulega enda
eigi hann sögulega margt sameig-
inlegt með myndlist. „Við veltum
fyrir okkur frá upphafi formi
listaverks. Við eigum ákveðnar
rætur í okkar myndlist á sjötta og
sjöunda áratugnum þegar „live
art“ var fyrirferðarmikil þar sem
listamenn voru að vinna, ekki bara
að vinna inni í stúdíói, heldur úti
og inni í samfélagi. Það er í sjálfu
sér ekki aktivísmi, en að spyrja
sig um form myndlistar er ekkert
ótengt því að spyrja sig spurninga
um form samfélags. Það er ekkert
óeðlilegt en heldur ekkert sjálfsagt
en í okkar tifelli leiðir hvort að
öðru og tengist.“
Skapa orku sem umbreytir
Þessi tengingu milli listar og
aktívisma má einnig greina í nafn-
gift „Töfrateymisins“. „Heitið varð
til út frá því hversu stór hópurinn
er sem kemur að verkinu og
hvernig við komum úr ólíkum list-
geirum, mismunandi löndum og
erum á breiðu aldursbili. Þá koma
líka aktívistar að verkinu, Samtök
kvenna um nýja stjórnarskrá og
umhverfisverndarsamtökin Land-
vernd sem vinna bæði með okkur
og á götunni,“ segir Libia.
„Við áttuðum okkur á því
hvernig þetta „collective“ verk varð
að eins konar teygjanleika sem
myndaðist út frá þessum ólíku
hópum. Þetta varð innblásturinn
að heitinu og lýsir því hvernig
hópurinn breytist, vex og minnkar
út frá aðgerðum og sýningu,“
útskýrir hún.
„Töfrar standa fyrir umbreyt-
ingu, rétt eins og aktívismi og list
eiga sameiginlegt. Þetta skapandi
ferli er töfrandi vegna þess að þú
ert að upplifa og uppgötva leiðir
til að skapa nýja hluti og aktívistar
gera það í samfélaginu. Bæði listin
og aktívisminn búa yfir þessari
orku sem getur umbreytt því
hvernig við hugsum um hluti og
breytum þeim.“
Libia hvetur sem flest til að
mæta á sýninguna og segist von-
góð þrátt fyrir að kröfur almenn-
ings um nýja stjórnarskrá hafi ekki
enn verið virtar. „Þessi hreyfing er
orðin stór, kraftmikil og full af von.
Hún dó aldrei, það eru svo margir
sem hafa haldið henni á lífi.“
Bæði listin og
aktívisminn búa
yfir þessari orku sem
getur umbreytt því
hvernig við hugsum um
hluti og breytum þeim.
2 kynningarblað A L LT 20. mars 2021 LAUGARDAGUR