Fréttablaðið - 20.03.2021, Blaðsíða 64

Oddur Freyr
Þorsteinsson
oddurfreyr@
frettabladid.is
Heimsfaraldurinn hefur haft
mjög ólík áhrif á líðan fólks.
Sumir hafa notið þess að vera
meira heima og liðið betur á
meðan aðrir hafa farið á mis við
margt af því sem gefur lífinu fyll-
ingu og fundið aukin einkenni
kvíða og þunglyndis.
Nú er liðið ár síðan kórónaveiru­
faraldurinn hófst af fullum krafti
um allan heim. Rannsakendur
segja að fólk hafi brugðist á mjög
ólíkan hátt við því að lifa í lokuðu
samfélagi og að þessar óvenjulegu
aðstæður bjóði upp á tækifæri til
alls kyns rannsókna á áhrifum
þeirra. Nokkrir þessara rannsak­
enda kynntu niðurstöður sínar á
vísindaráðstefnu sem fór fram í
Osló í febrúar.
Jók mun milli fólks
Margir rannsakendanna segja að
munurinn á milli fólks hafi aukist
í faraldrinum. Lífið í faraldrinum
hefur verið grimmt fyrir marga en
fyrir aðra hefur ný og betri veröld
tekið við. Rannsakendur vísa til
dæmis í orð eins þátttakanda sem
sagði um líf sitt í faraldrinum: „Það
er svo fínt að búa loks í samfélagi
sem er lagað að okkur innhverfa
fólkinu, í staðinn fyrir úthverf­
uhelvítið sem maður þarf annars
að eiga við.“
Marte Blikstad­Balas er pró­
fessor við kennaradeild háskólans
í Osló og hún hefur rannsakað
hvað gerist þegar skólastofan er
færð heim. Hún segir gögnin sýna
að heimsfaraldurinn hafi haft
gríðarlega ólík áhrif á fólk. Hún
hefur talað við foreldra sem finnst
heimaskólun og lokaðir leikskólar
það besta sem hefur komið fyrir
fjölskylduna og þau hafa upplifað
minna álag og notið meiri tíma
með fjölskyldunni. En flestum
foreldrum finnst þetta hafa verið
erfið breyting.
Margir vilja vinna heima
Arve Hansen, sem starfar hjá
miðstöð þróunar og umhverfis­
mála við háskólann í Osló, hefur
rannsakað hvernig venjur og siðir
hafa breyst undanfarið ár. Hann
segir marga hafa áttað sig á að lífið
hafi verið mjög stressandi fyrir
faraldurinn og að sumir hafi meiri
orku til að stunda líkamsrækt, elda
og stunda útivist þegar þau spara
sér ferðalög til og frá vinnu.
Þegar rannsakendur spurðu fólk
hvaða venjur það langaði að halda í
eftir faraldurinn töluðu margir um
að halda áfram að vinna heima.
Hansen segir að fólk vilji hafa
meiri tíma og gera annað við líf sitt
en að ferðast til og frá vinnu.
Næstum allir sem upplifa að
þeir hafi meiri frítíma hafa varið
mun meiri tíma úti í náttúrunni á
þessu ári. En það eru líka margar
frásagnir af því að það hafi orðið
erfiðara að komast út úr húsi til að
stunda líkamsrækt og að það hafi
leitt til þess að fólk sé í verra and­
legu og líkamlegu ástandi.
Það eru líka frásagnir af fólki
sem skilur milli vinnu­ og frítíma
með því að opna vínflösku og
sumir hafa borðað meira af rusl­
fæði en nokkru sinni fyrr. Margir
áttu líka erfiðara með að einbeita
sér þegar unnið var heima.
Bitnar á ungmennum
Mona Bekkhus er rannsakandi
við sálfræðideild háskólans í Osló
og hefur rannsakað áhrif sam­
komutakmarkana á ungt fólk á
aldrinum 16­19 ára. Hún telur að
ýmsir undirliggjandi þættir eins
og erfðir, persónuleiki og aðstæður
heima við móti viðbrögð fólks við
þessum aðstæðum en bendir líka
á að áhrif samkomutakmarkana
hafi verið ólík í mismunandi
bæjarfélögum.
Bekkhus hefur fundið ung­
menni sem hafa notið þessa nýja
lífs og finnst það jákvætt að hafa
meiri tíma með fjölskyldunni og til
að geta stunda annað en skipulagt
tómstundastarf. Hún bendir líka
á að ungt fólk er misfélagslynt og
því líði sumum betur undir minni
félagslegri pressu, þá geta þau
unnið án truflana og hafa meiri
tíma til að vera ein.
En flestum ungmennanna líður
ekki betur, segir Bekkhus. Rann­
sóknin sem hún vann að fór fram
í byrjun faraldursins og þar kom
fram að mörg ungmennanna voru
ekki að hitta vini sína eða gerðu
það að litlu leyti. Það að geta ekki
hitt vini sína hefur verið tengt við
aukinn einmanaleika og einkenni
kvíða og þunglyndis. Langstærsti
hluti þátttakenda sagðist sakna
líkamlegrar snertingar við vini.
Bekkhus telur að þegar sam­
félagið fer aftur í venjulegt horf
gætu margir verið að glíma við
geðræn vandamál. Ný rannsókn
frá Bandaríkjunum gefur til kynna
að yfir 60 prósent Bandaríkja­
manna á aldrinum 18­24 ára séu
í hættu á að þróa með sér kvíða
eða þunglyndi og fjórðungur
sagðist hafa íhugað sjálfsvíg síðasta
Áhrif faraldursins mjög ólík
Sumum ung-
mennum hefur
liðið betur í
faraldrinum
en almennt
hefur einangr-
unin sem fylgir
faraldrinum
bitnað mikið á
þeim. FRÉTTA-
BLAÐIÐ/GETTY
mánuðinn. Hún bendir á að þetta
sé viðkvæmur hópur því á þessum
aldri upplifi fólk miklar breytingar
og margir geðsjúkdómar byrji að
þróast á þessu aldursbili.
Rannsakendurnir beina nú
sjónum sínum að því hvort hægt sé
að bæta upp fyrir skort á manna­
mótum með því að spila leiki eða
vera í stafrænu sambandi. Niður­
stöðurnar benda til þess að það sé
eitthvað sérstakt við að hittast í
eigin persónu, en það er ekki vitað
nákvæmlega hvers vegna. Hugsan­
lega veitir það meiri nánd og þá er
líka auðveldara að skynja tilfinn­
ingar hvert annars og bregðast
strax við þeim.
Flestir hafa það verra
Sálfræðingurinn og rann­
sakandinn Omid V. Ebrahimi hjá
háskólanum í Osló hefur rann­
sakað andleg áhrif einangrunar í
faraldrinum á fullorðna. Hann er
ekki hissa á ólíkum viðbrögðum
fólks og segir að þetta endurspegl­
ist í rannsóknum á Norðmönnum
og í alþjóðlegum samantektar­
rannsóknum.
Hann segir að fólk sem var
áður að vinna of mikið og hafi nú
aukinn tíma með fjölskyldunni og
smá frið frá vinnunni sé að upplifa
minna álag en áður. Þetta fólk fékk
loks tækifæri til að slaka aðeins
á. Hann segir að það sé mikilvægt
að gera frekari rannsóknir á þeim
sem hafa haft það betra í faraldr­
inum til að skilja hvað skilur þau
frá þeim sem líður verr. En í bili
liggur meira á að rannsaka þá sem
hafa haft það verra í faraldrinum,
því að það er meirihlutinn.
Annar faraldur á leiðinni?
Í samkomubönnunum hafa
einkenni kvíða hjá almenningi
tvöfaldast og einkenni þunglyndis
þrefaldast. Þetta er niðurstaða
rannsókna í mörgum löndum, þar
á meðal í Noregi.
Rannsakendur segja líklegt að
flestir nái aftur geðheilsunni, sem
þeir höfðu fyrir faraldurinn, eftir
hann og byggja það á rannsóknum
á fyrri faröldrum. En hjá sumum
eiga þessi nýju einkenni eftir að
koma af stað langvarandi geð­
rænum vandamálum. Ebrahimi
segir mikilvægt að finna út úr því
hverjir séu í þeim hópi svo hægt
sé að reyna að fyrirbyggja alvarleg
vandamál.
Ebrahimi bendir líka á að
einangrun faraldursins geri marga
einmana, sem geti meðal annars
valdið þunglyndi. Hann segir
að mannfólk hafi þróað sterka
löngun til að vera með öðrum því
það auki lífslíkur okkar og því
skynjum við einmanaleika eins og
sársauka. Þegar við höfum verið
einangruð gegn vilja okkar og
getum ekki farið aftur í hópinn
finnum við til. Ef fólk vill minnka
einmanaleikann en faraldurinn
kemur í veg fyrir það lendir það
í ómögulegri stöðu sem getur
valdið miklum andlegum erfið­
leikum.
Þetta er talið skýra þá skörpu
aukningu sem hefur orðið á
geðrænum vandamálum meðal
almennings. Ebrahimi og aðrir
rannsakendur hafa áhyggjur af því
að það verði faraldur geðrænna
vandamála eftir kórónaveirufar­
aldurinn.
Í bili liggur meira á
að rannsaka þá sem
hafa haft það verra í
faraldrinum, því það er
meirihlutinn.
FERMINGARGJAFIR
Fimmtudaginn 15. mars gefur Fréttablaðið út
bráðsniðugt aukablað sem innheldur ótal
hugmyndir að fjölbreyttum fermingargjöfum.
Allir sem hafa fermst vita að dagurinn og ekki síst
gjarnar lifa í minningunni um aldur og ævi.
Tryggðu þér gott auglýsingapláss
í langmest lesna dagblaði landsins.
Upplýsingar hjá auglýsingadeild Fréttablaðsins í síma 512 5402
eða sendu okkur póst á netfangið serblod@frettabladid.is
Áhugasamir auglýsendur geta haft samband við
Jóhann Waage markaðsfulltrúa
johannwaage@frettabladid.is eða 550-5656
ÖPP
Föstudaginn 26. mars gefur Fréttablaðið út sérblaðið Öpp.
Öll notumst við við öpp af einhverju tagi dagsdaglega í símunum okkar.
Mörg fyrirtæki vilja líklega kynna öppin sín
sem og þeir sem eru að hanna og búa til ný öpp.
Tryggðu þér gott auglýsingapláss
í langmest lesna dagblaði landsins.
6 kynningarblað A L LT 20. mars 2021 LAUGARDAGUR