Rit Mógilsár - 2019, Blaðsíða 36

36 | F a g r á ð s t e f n a 2 0 1 9

Barkbjöllur eru þau skógarmeindýr sem valda hvað mestum skaða. Faraldrar þeirra og
útbreiðsla hefur farið vaxandi með hlýnandi veðurfari. Í Norður-Ameríku er útbreiðsla
tegundanna Dendroctonus frontalis, D. ponderosae og D. rufipennis að færast norðar og
hærra til fjalla (Williams & Liebhold 2002; Bentz et al. 2010). Hlýir sumardagar ráða
úrslitum um hvort barkbjöllur nái að tímgast. Hér á landi hefur hitabylgjum, það er að
segja dögum þar sem hitinn fer yfir 20°C, fjölgað á undanförnum árum (Trausti Jónsson
2007) og gert er ráð fyrir því að við aldarlok verði yfir helmingur sumardaga hlýrri en
15°C (Halldór Björnsson o.fl. 2018). Hætta á að barkbjöllur nemi hér land fer því vaxandi.
Í lista Erlings Ólafssonar yfir skordýr á Íslandi (Erling Ólafsson 1991) eru þrjár tegundir
barkbjallna sem lifa á trjám. Það eru; Orthotomicus suturalis, Pityogenes chalcographus.
og Ips typographus. Engin þeirra hefur numið hér land svo vitað sé (Erling Ólafsson
1991).
Áhrif á skóga og skógarvistkerfi
Áhrif nýrra skógarmeindýra eru allt frá því að vera lítilvæg upp í það að valda miklum
röskunum á skógarvistkerfum. Dæmi um það síðarnefnda er askbarkbjallan Agrilus
planipennis, sem barst til Michigan og Kanada árið 2002 frá Asíu og hefur valdið dauða
asks á þeim svæðum sem hún hefur borist til (Poland et al. 2015). Allar norðuramerískar
asktegundir virðast vera móttækilegar fyrir askbarkbjöllunni og hætta á að hún geti
valdið stórfelldum dauða asks í Norður-Ameríku. Slíkt gæti haft veruleg áhrif á vistkerfi
norður-amerískra laufskóga þar sem askur er ein af lykiltegundunum. Þá hafa faraldrar
furubarkbjöllunnar D. ponderosa haft mikil áhrif á barrskóga á vesturströnd Norður-
Ameríku (Kurz et al 2008).
Hér er birki lykiltegund í vistkerfum. Algengasta skordýrategundin sem lifir á birki er
tígulvefari, sem er innflutt tegund og vitað er að hann var ein aðalástæðan fyrir mikilli
aflaufgun birkis í langvinnum skordýrafaröldrum um austan- og norðaustanvert landið
um síðustu aldamót. Þeir faraldrar ollu töluverðum dauða birkis (Helgi Hallgrímsson
o.fl. 2006). Nú hafa bæst við tvær nýjar tegundir meindýra á birki, birkikemba og
birkiþéla. Ástæða er til að óttast að þær geti haft veruleg neikvæð áhrif á birki á
Íslandi. Breytileiki hefur þó reynst vera á ásókn birkikembu í mismunandi kvæmi og
einstaklinga íslensks birkis (Brynja Hrafnkelsdóttir og Edda Sigurdís Oddsdóttir 2018)
en óvíst hvort það tengist viðnámi birkisins gagnvart birkikembu eða mismunandi
laufgunartíma birkikvæma (Brynja Hrafnkelsdóttir, óbirt gögn).
Innfluttar trjátegundir hafa einnig orðið fyrir barðinu á innfluttum meindýrum. Furu-
lúsarfaraldurinn sem hér geisaði á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar átti stóran
þátt í dauða skógarfuru (Jón Gunnar Ottósson 1988), þó svo að aðrir þættir hafi líklega
spilað inn í (Lárus Heiðarsson o.fl. 2013). Þá hafa rannsóknir sýnt að sitkalús dregur
verulega úr vexti sitkagrenis (Halldórsson et al. 2003) og rýrir gildi þess í borgar-
skógrækt. Tegundir sem hafa verið að berast til landsins að undanförnu, eins og
asparglytta og barrvefari, gætu einnig reynst skeinuhættar.
Samantekt og ályktanir
Innflutt skógarmeindýr hafa nú þegar haft veruleg áhrif á skóga og skógarvistkerfi hér
á landi, þó svo að jákvæð áhrif loftslagsbreytinga á vöxt og útbreiðslu skóga hafi
hingað til gert meira en að vega áhrif skaðvalda upp (Halldór Björnsson o.fl. 2018).
Áhrif þeirra tegunda sem hafa verið að nema land að undanförnu eru þó tæpast komin
fram að fullu. Í fyrsta lagi er það vegna þess að mörg þeirra hafa ekki enn breiðst út
um land allt og í öðru lagi vegna þess að þær hafa ekki enn lagað sig að fullu að