Börn og menning - 2018, Blaðsíða 16

Börn og menning16
ætt við ævintýralegar sögur Jules Verne og jafnvel skop-
stæling á slíkum verkum. Seinni sögurnar standa hinum
talsvert að baki, eru mun styttri og einfaldari og hafa
ekki verið endurútgefnar á íslensku. Fimmta bókin eftir
Mark Twain, ætluð börnum/fullorðnum, kom út á ís-
lensku 1953 og nefndist Heiðurspiltur í hásæti (e. The
Prince and the Pauper – 1881) í þýðingu Guðnýjar Ellu
Sigurðardóttur. Í henni nefnist aðalpersónan Tumi, svo
ekki hefur Mark Twain verið beinlínis hugmyndaríkur
þegar kom að nöfnum á sögupersónur því sú saga á ekk-
ert skylt við fyrrnefndu bækurnar fjórar.
Verk Marks Twain á íslensku
Eftir að hafa heimsótt æskuheimili Marks Twain, þar
sem m.a. var bókasafn með nær öllum útgáfum verka
hans, tók ég mig til og leitaði uppi á Landsbókasafninu
allt það efni sem hafði verið þýtt eftir þennan heims-
fræga höfund á íslensku, gerði skrá yfir það og sendi
safninu vestra, ásamt eintökum af flestum bókanna sem
ég hafði upp á hjá fornbókasölum. Þá uppgötvaði ég
m.a. að Sagan af honum Tuma litla birtist fyrst á íslensku
á árunum 1914 og 1915, sem framhaldssaga í Nýjum
kvöldvökum. Sagan var talsvert stytt og í þeirri gerð er
Finnur nefndur Huck Finn eða bara Huck. Þýðanda er
hvergi getið og það sama var uppi á teningnum þegar
önnur þýðing kom út á bók þrjátíu árum seinna. Sú
hefur í þrígang verið gefin út, síðast árið 1993. Stikil(s)
berja-Finnur (rithátturinn mismunandi eftir útgáfum)
hefur tvívegis komið út óstyttur í þýðingu Kristmundar
Bjarnasonar, og seinna í mjög styttri útgáfu í þýðingu
Gissurar Ó. Erlingssonar. Áður en þeir Tumi og Finn-
ur náðu til íslenskrar æsku höfðu tvær bækur komið út
með verkum höfundarins, 7 skopsögur árið 1931 í þýð-
ingu Páls Skúlasonar og Á flækingi,1943 (stytt útgáfa af
A Tramp Abroad – 1880) í þýðingu Arnar Snorrasonar.
Skrá mín yfir smásögur og kafla úr bókum eftir Mark
Twain sem birtust í blöðum og tímaritum náði til tæp-
lega 40 texta, sem birtust á árunum 1884 og fram til
ársins 1946. Eftir það komu aðeins út seinni sögurnar
af Tuma og Finni, auk endurprentana, en eftir langt út-
gáfuhlé birtist svo Bréf til jarðar árið 1971, bók sem var
unnin upp úr eftirlátnum handritum höfundarins sem
töldu þúsundir síðna.
Amerísku frumútgáfurnar af ævintýrum Tuma og
Finns voru mikið myndskreyttar, hátt í 200 myndir í
hvorri bók. Í fyrstu íslensku útgáfu Sögunnar af Tuma
litla frá 1944 eru örfáar svarthvítar myndir prentaðar
fremst og aftast (prentunin er slæm og myndirnar njóta
sín fremur illa), en þær eru ekki úr amerísku frumút-
gáfunni. Engar myndir eru í annarri útgáfu frá sjöunda
áratugnum og bókinni skipt upp í tvö bindi, en svo eru
sömu myndir og í fyrstu útgáfu notaðar 1993 og þá
settar inn í viðeigandi kafla. Engar myndir eru í Stik-
ilberja-Finni frá 1945, en í nýrri þýðingu og styttri út-
gáfu frá 1992 eru myndir á annarri hverri síðu. Ekki er
getið um höfund þeirra. Því má segja að íslenskar útgáf-
ur bókanna hafi staðið erlendum útgáfum langt að baki.
Eitt er þó víst. Mark Twain lifir enn í verkum sín-
um þótt meira en öld sé liðin frá því að hann kvaddi
þennan heim. Og hann reyndist furðu sannspár þegar
hann sagði við ævisagnaritarann Albert Bigelow Paine
rúmu ári fyrir andlátið: „Ég kom inn með halastjörnu
Halleys árið 1835. Hún kemur aftur á næsta ári og
ég reikna með að halda á braut með henni. Það verða
mestu vonbrigði ævi minnar ef ég held ekki á braut
með halastjörnu Halleys. Almættið hefur án efa sagt:
Nú eru hérna þessi tvö furðulegu fyrirbæri; þau komu
hingað saman og þau verða að halda héðan saman. Ó,
ég hlakka til þess.“
Höfundur er ljóðskáld, rithöfundur, þýðandi og tónlistar-
maður, sem að auki hefur rekið bóka- og tónlistarútgáf-
una Dimmu í rúman aldarfjórðung.
Bókin 7 Skopsögur kom út árið 1931.