Morgunblaðið - 11.02.2021, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Kórónu-veirufar-aldurinn
hefur ekki verið
góður fyrir lýðræð-
ið. Breska tímaritið
The Economist hef-
ur frá 2006 gert
reglulega úttekt á stöðu lýð-
ræðis í heiminum og hefur með-
aleinkunn þess ekki verið lægri
frá því mælingin hófst, eins og
fram kom í fréttaskýringu í
Morgunblaðinu á laugardag.
Sagnfræðingurinn Frank
Snowden kemst að þeirri nið-
urstöðu í stórfróðlegri bók sinni
um plágur og samfélag að í ald-
anna rás hafi yfirleitt verið
gengið á réttindi og frelsi al-
mennings þegar faraldrar hafa
gengið yfir. Yfirstandandi
heimsfaraldur virðist ekki vera
nein undantekning frá því.
Í úttekt The Economist voru
áhrif faraldursins tekin sér-
staklega fyrir og kom í ljós að
vísitalan í ár hefði einkum
lækkað vegna sóttvarnaaðgerða
stjórnvalda, sem skert hefðu
einstaklingsfrelsi og borg-
araréttindi með ýmsum hætti.
Samkvæmt niðurstöðum blaðs-
ins hefur verið gengið harðast
fram í ríkjum þar sem réttindi
borgaranna voru af skornum
skammti fyrir. Þá virðist sums
staðar sem faraldurinn hafi ver-
ið notaður sem yfirskin til að
þrengja að borgurunum.
Í úttekt The Economist er Ís-
land í öðru sæti þegar horft er
til lýðræðislegra þátta og
standa aðeins Norðmenn fram-
ar. Það er vert að halda þessu
til haga, ekki síst í
ljósi furðulegrar
úttektar á spill-
ingu, sem birt var
fyrir skemmstu og
hefur síðan verið
afhjúpuð með þeim
hætti að ljóst er að
ekki er mark á henni takandi.
Heildarmyndin í úttekt The
Economist gefur tilefni til að
hafa áhyggjur. Lýðræðið er
ekki lengur á þeirri uppleið,
sem það var í kringum aldamót-
in. Nær væri að tala um að al-
ræðið væri í sókn, eins og sagði
í fréttaskýringunni. 75 lönd af
167 teljast lýðræðisríki. Alræð-
isríkin eru 57 alls og fjölgaði
um þrjú og síðan eru 35 ríki
önnur, sem eru á óræðu bili þar
á milli.
Fram kemur að 49,4% jarð-
arbúa búi við lýðræði af ein-
hverju tagi, en aðeins 8,4% í
lýðræðisríki, sem telst í
fremstu röð.
Faraldurinn hefur leitt til
sóttvarnaaðgerða um allan
heim. Hér á landi hefur verið
talað um að skortur hafi verið á
umræðu um aðgerðir stjórn-
valda. Mikilvægast í þeim efn-
um er að frelsi verði komið á að
nýju þegar eðlilegt ástand
skapast á ný og yfirvöld dragi
ekki lappirnar. Lýðræðið er
ekki gallalaust, en það tekur
öllu öðru stjórnarfari fram.
Þess vegna er rétt að hafa vak-
andi auga með alræðisríkjum
og einræðisherrum þessa heims
og vekja stöðugt athygli á því
þegar valdhafar skerða frelsi og
brjóta mannréttindi.
Í plágunni hefur
verið gengið á
réttindi borgaranna
og harðast ganga
alræðisríkin fram}
Lýðræði gefur eftir
Sigmundur Davíðsegir það mikil
vonbrigði að ekki
verði af samningi
við Pfizer og telur
slíkar viðræður
ekki snúast síður
um pólitík en vísindi: „Miðað við
það sem heyrst hefur um tregð-
una til að semja við Íslendinga
„fram fyrir röðina í Evrópu“
virðast skuldbindingar okkar
gagnvart ESB ráða miklu um
niðurstöðuna. Fyrirtækið taldi
sig þurfa sterk rök fyrir því að
semja sérstaklega við Ísland
fram hjá þeim samningi. Eða
e.t.v. bara einhver rök fyrir því
að þurfa ekki að gera það.“
Bendir hann á að Pfizer hafi
verið í hörðum deilum við ESB
og sætt hótunum af hálfu þess
eftir að í ljós kom að það klúðr-
aði samningum við lyfjafram-
leiðandann. Það er mat Sig-
mundar að lágt smithlutfall
þjóðarinnar ætti fremur að
mæla með samningum en hitt:
„Ef mörg smit í fámennu landi
væru forsenda rannsóknar ættu
stjórnvöld í San Marínó að
hringja í Pfizer
strax í fyrramálið.“
Þá nefnir Sig-
mundur að samn-
ingar um bóluefni
náist ekki án að-
komu stjórnvalda
sbr. Ísrael þar sem búið er að
bólusetja 65% þjóðarinnar.
Stjórnvöld hér ættu að leita
samninga við aðra framleið-
endur góðra bóluefna og helst
fleiri en einn samtímis. Líklega
væri ráð að líta til bóluefna sem
falla ekki undir skuldbindingu
gagnvart ESB. Hröð bólusetn-
ing á Vesturlöndum, þar sem
hlutfall eldri borgara er hæst,
myndi bjarga flestum lífum og
gera löndunum kleift að aðstoða
önnur lönd. Bretar sem sömdu
við Pfizer þremur mánuðum á
undan ESB hafi heitið meiri
stuðningi við þróunarlöndin en
ESB samanlagt! Lokaorð SDG
eru þessi: „Líklega er svo langt
liðið síðan menn ferðuðust með
flugvél að þeir hafa gleymt regl-
unni „setjið súrefnisgrímuna
fyrst á ykkur áður en þið að-
stoðið aðra.““
Aftaníossaháttur
stjórnvalda hér við
ESB heldur áfram að
valda okkur skaða}
Hljómar skynsamlega
A
ðgangur að lánsfjármagni hjálpar
fólki úr klóm fátæktar. Að losna
af leigumarkaði og komast í eigin
fasteign gefur svigrúm til að
safna höfuðstól. Í stað þess að
greiða leigu greiðir fólk afborganir. Þær eru oft
lægri en leigugreiðslur fyrir sambærilegt hús-
næði.
Aðgangur að lánsfjármagni er þó ekki jafn
greiður fyrir alla. Fólk þarf að standast láns-
hæfis- og greiðslumat áður en bankar veita
þeim lán. Iðulega fá einstaklingar ekki slíka
fyrirgreiðslu vegna niðurstöðu lánshæfismats,
þrátt fyrir góða greiðslugetu og með lán í skil-
um. Fólki er sagt að þriðji aðili hafi gefið þeim
of lága einkunn og því geti bankinn ekki veitt
þeim lán. Þetta getur gerst vegna þess að það hafi áður
verið á vanskilaskrá.
Ótækt er að neytendur geti ekki fengið lán vegna þess
að þeir hafi einhvern tímann lent á slíkri skrá. Margt get-
ur legið þar að baki. Dæmi: Í hruninu hækkuðu skuldir
heimilanna skyndilega nánast um helming. Eflaust lentu
þá margir á vanskilaskrá án þess að reglulegar tekjur
þeirra hefðu skerst. Annað eru hin hryllilegu smálán sem
haldið er að þeim sem höllum fæti standa. Þar svífast lána-
veitur einskis við að koma höggi á viðskiptavini sína sem
lenda í greiðsluerfiðleikum og setja þá hiklaust á van-
skilaskrá vegna lágra upphæða.
Vinnsla þriðja aðila á fjárhagsupplýsingum einstaklinga
til að miðla upplýsingum til annarra fellur undir lög um
persónuvernd. Þingmenn Flokks fólksins
munu á næstu dögum leggja fram frumvarp á
Alþingi um að slík vinnsla verði bönnuð. Cre-
ditinfo Lánstraust hf. er eina fyrirtækið sem
hefur leyfi í dag til slíkrar starfsemi. Verði
frumvarpið að lögum mun það þurfa að hætta
þessu háttalagi. Fyrirtækið gæti ekki lengur
miðlað upplýsingum úr vanskilaskrá eða eigin
lánshæfismati. Þannig munu bankar einir upp-
fylla kröfur laga um framkvæmd lánshæfis- og
greiðslumats. Neytendur geta þá treyst því að
lánveitandi sjálfur leggi mat á lánshæfi þeirra í
stað þess að byggt sé á persónunjósnagögnum
óviðkomandi aðila sem byggja á Völvuspá um
það hvort viðkomandi sé líklegur til að lenda í
vanskilum í framtíðinni.
Við leggjum líka til að lögum um neytendalán og lögum
um fasteignalán verði breytt og tekin af öll tvímæli um
það að við gerð lánshæfismats megi ekki líta til upplýsinga
um vanskil ef búið er að afskrá meint vanskil úr van-
skilaskrám.
Með þessum lagabreytingum mun þeim tilfellum fækka
þar sem neytendum er vísað á dyr lánastofnana vegna nið-
urstöðu lánshæfismats sem byggir á spálíkani sem oftar
en ekki gefur kolranga mynd af núverandi fjárhagsstöðu
viðkomandi. Það er löngu orðið tímabært að löggjafinn
stoppi þessa starfsemi af með öllu og setji ábyrgðina beint
og milliliðalaust til lánveitandans sjálfs.
Inga Sæland
Pistill
Bönnum þessa starfsemi Creditinfo
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Atvinnulausum einstakling-um fór enn fjölgandi íseinasta mánuði frá því ílok seinasta árs. Almennt
atvinnuleysi mældist 11,6% í janúar
og jókst úr 10,7% en atvinnuleysi
sem tengt er minnkuðu starfshlut-
falli minnkaði hins vegar talsvert í
janúar eða um 514 frá mánuðinum á
undan og var um 1,2% í janúar.
Heildaratvinnuleysi á landinu var
því 12,8% samkvæmt mánaðar-
skýrslu Vinnumálastofnunar
(VMST), sem birt var í gær.
Hækkun atvinnuleysisprósent-
unnar gefur þó ekki alveg nákvæma
mynd af þróuninni. Störfum hefur
fækkað í kórónukreppunni og marg-
ir hafa horfið af vinnumarkaði þótt
þeir séu ekki skráðir atvinnulausir.
Í skýrslu VMST er bent á að
einstaklingum sem teljast til vinnu-
aflsins á vinnumarkaðinum hefur
fækkað nokkuð. Þess vegna hækkar
hlutfallslegt atvinnuleysi nokkru
meira en fjölgun atvinnulausra á
skrá segir til um en að meðaltali
fjölgaði fólki sem er skráð án at-
vinnu í janúar um 527 frá mán-
uðinum á undan.
VMST spáir því nú að almennt
atvinnuleysi í yfirstandandi mánuði
aukist lítið frá janúar og verði á
bilinu 11,6% til 11,9%.
Fjöldi atvinnulausra í almenna
bótakerfinu hefur aldrei verið meiri
hér á landi. Alls voru 21.809 manns
atvinnulausir í almenna bótakerfinu
um seinustu mánaðamót og 4.594
voru skráðir í minnkuðu starfshlut-
falli, þ.e.a.s. á hlutabótum. Samtals
voru því 26.403 einstaklingar at-
vinnulausir eða í skertu starfshlut-
falli og á hlutabótum í janúar.
4.508 án vinnu í meira en ár
VMST bendir á að samanlagt
atvinnuleysi jókst alls staðar á land-
inu í janúar, m.a. vegna fækkunar
þeirra sem teljast til vinnuaflsins.
Sé litið á einstaka landshluta er
ástandið enn sem fyrr verst á Suð-
urnesjum. Þar fór heildaratvinnu-
leysið úr 23,3% í desember í 26% í
janúar og á höfuðborgarsvæðinu
jókst atvinnuleysið úr 12% í 12,4%.
Á Suðurnesjum er heildaratvinnu-
leysi meðal kvenna nú komið í 29,1%
en atvinnuleysi meðal karla er 24%.
Erlendir ríkisborgarar verða
sérstaklega illa fyrir barðinu á sam-
drættinum og voru 8.794 atvinnu-
lausir í almenna atvinnuleysiskerf-
inu í lok janúar sem samsvarar 24%
atvinnuleysi meðal þeirra. 1.349 er-
lendir ríkisborgarar voru því til við-
bótar í skertu starfshlutfalli og á
hlutabótaleiðinni í janúar.
Einnig fjölgar í sífellu í hópi
þeirra sem hafa verið lengi án at-
vinnu. 4.508 einstaklingar höfðu í
seinsta mánuði verið atvinnulausir í
meira en heilt ár. Þeim sem verið
hafa atvinnulausir í sex til tólf mán-
uði fer einnig fjölgandi. Þeir voru
7.233 í lok janúar en 2.149 fyrir ári.
Atvinnuleysið nálægt
því að verða 13%
20%
15%
10%
5%
0%
Þróun atvinnuleysis síðustu 12 mánuði
Atvinnuleysi í febrúar 2020 til janúar 2021
25%
20%
15%
10%
5%
0%
feb. mars apríl maí júní júlí ágúst sept. okt. nóv. des. jan.
5,0%
9,2%
17,8%
13,0%
9,5% 8,8% 9,4%
9,8%
11,1%
12,0% 12,1% 12,8%
12,4%
9,5%
6,5% 5,7%
10,7%
9,0%
12,3%
Höfuð-
borgarsv.
Suðurnes Vesturland Vestfi rðir Norðurl.
vestra
Norðurl.
eystra
Austur-
land
Suður-
land
Almennt atvinnuleysi Vegna skerts starfshlutfalls
Almennt atvinnuleysi Vegna skerts starfshlutfalls
Heimild: Vinnumálastofnun
Allt landið 12,8%
10,6 10,7 11,6
5,0
3,5
5,7
10,3
7,5
5,6
7,4
2,1
7,5 7,9 8,5 9,0
9,9
Atvinnuleysi í janúar eftir landshlutum
11,1
24,5
8,5
5,1 4,9
9,5 7,9
11,0
26,0%
Flestir sem eru atvinnulausir eru
virkir og sveigjanlegir í leit að
annarri vinnu. Þetta kemur fram
í könnun Vörðu um stöðu launa-
fólks fyrir ASÍ og BSRB, sem birt
var í fyrradag. 85,2% sögðust
hafa leitað að starfi síðustu
tvær vikurnar. Yfir níu af hverj-
um tíu eru tilbúin að breyta til
og ráða sig í öðruvísi starf. Nær
þrír af hverjum fjórum eru opnir
fyrir að fara í starf sem krefst
nýrrar þekkingar.
Sveigjanlegir
í leit að vinnu
KÖNNUN VÖRÐU MEÐAL ATVINNULAUSRA LAUNAMANNA
Hvernig starf
kemur til greina
Starf sem krefst minni
menntunar en síðasta starf 37,4%
... er ólíkt fyrri störfum 63,7%
... krefst nýrrar þekkingar 71,2%
... er með lakari
vinnuskilyrðum en áður 15,1%
... krefst flutninga utan 23,4%
... krefst flutninga innanlands 24,5%
... með lægri launum en áður 22,0%
Ekkert ofantalið kemur til greina 7,5%
Annað 3,1%
Heimild:
Varða