Þjóðmál - 01.03.2016, Síða 97

Bretar vildu hins vegar hafa fulla stjórn á öllum ferðum til og frá landinu
og sendu hingað 27 ára gamlan mann, Eric Cable, sem ræðismann og
Gunnar Þór gefur góða mynd af hlutverki hans og valdi með því að kalla hann
einsmanns hernámslið. Bretar miðluðu frétta- og kvikmyndaefni til landsins,
opnuðu allan millilandapóst og hleruðu millilandasímtöl fyrir utan að stjórna
ferðum skipa og farmi þeirra.
„risavaxið". Hann telur raunar að hagur
almennings hafi á þessum tíma aldrei verið
verri síðan á kuldaskeiðinu um og upp úr
1880. (Bls. 301.)
Oftar en einu sinni víkur Gunnar Þór að
reynsluleysi íslenskra stjórnmálamanna og
stjórnmálavalda í utanríkismálum. Danir
fóru með þessi mál en íslendingar litu á sig
sem hlutlausa. Bretar vildu hins vegar hafa
fulla stjórn á öllum ferðum til og frá landinu
og sendu hingað 27 ára gamlan mann, Eric
Cable, sem ræðismann og Gunnar Þór gefur
góða mynd af hlutverki hans og valdi með
því að kalla hann einsmanns hernámslið.
Bretar miðluðu frétta- og kvikmyndaefni til
landsins, opnuðu allan millilandapóst og
hleruðu millilandasímtöl fyrir utan að stjórna
ferðum skipa og farmi þeirra.
í þann mund sem stríðið hófst, 4. ágúst
1914, lagði Guðmundur Björnsson, þing-
maður, landlæknir og læknaprófessor við HÍ,
fram fyrirspurn á alþingi um stöðu íslands í
ófriðnum og hvað danska utanríkisráðuneytið
hefði gert gagnvart Bretum til að tryggja
íslenskum skipum frjálsa för. Fylgdi hann
fyrirspurn sinni úr hlaði með ræðu -„ræðunni
miklu" eins og hún var kölluð - þar sem
hann meðal annars sagði íslendinga seka um
vítavert andvaraleysi í samskiptum sínum við
aðrar þjóðir. í bókinni segir:
„Menn yrðu að glöggva sig á því„að
utanríkismálin eru aðalatriði í stjórnarfari
þessa lands". Sagðist hann oft hafa hugleitt
„hvemig á því muni standa, að við íslend-
ingar erum svo hræðilega sinnulausir um
okkar mesta vandamál, viðskipti okkar
við önnur ríki, öll okkar utanríkismál".„Við
höfum aldrei lært að haga okkur eins og
ríki, vitum ekki, hvað það er, kunnum það
ekki, vitum ekki, að utanríkismálin eru
nú orðin okkar mestu og vandasömustu
velferðarmál." [...]
Aldrei fyrr hafði alþingismaður talað af
slíkum þunga um utanríkismál íslands. Ef til
vill mætti segja að hann hafi verið á undan
sinni samtíð. Ræðan vakti að minnsta
kosti engin viðbrögð á þingi, kveikti engar
umræður." (Bls. 123).
Guðmundur sá fyrir hættuna af því að skipa-
ferðum yrðu settar skorður af Bretum. Hann
dró þá ályktun meðal annars af reynslunni af
Napóleonsstríðunum. I stríðinu mikla þurftu
Bretar ekki að senda nema einn ungan mann
til að gæta hagsmuna sinna á íslandi, í síðari
heimsstyrjöldinni sendu þeir mörg þúsund
manna hernámslið, í þorskastríðunum beittu
þeirfyrst löndunarbanni og síðan sendu þeir
herskip nokkrum sinnum á vettvang, í banka-
hruninu beittu þeir hryðjuverkalögum og
síðan lcesave-töngum. Þetta er í raun mikil
átakasaga í samskiptum nágranna án þess að
til vinslita hafi komið.
Nú hafa Bretar skert svo eigin herflota og
eftirlitsbúnað með skipaferðum að þeir eru
lítils megnugir á N-Atlantshafi og treysta
meðal annars á bandarískar kafbátaleitar-
vélar á Keflavíkurflugvelli til að leita að
hugsanlegum óvinabátum undan strönd
Skotlands.
Hér skal efni þessarar ágætu bókar ekki
frekar rakið. Hún er á sinn hátt leiðarvísir um
helstu viðfangsefni íslenskra utanríkismála
eins og þau hafa verið allt frá því að gamli
sáttmáli var gerður til að tryggja skipaferðir til
landsins. Stærsti ótti íslendinga sem blundað
VORHEFTI2016 95