Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2014, Síða 78

Múlaþing
leiddi hins vegar í ljós að fyrri hluti hennar
var skrifaður af eldri bróður Gunnlaugs, Jóni
Jónssyni en hann lést aðeins 36 ára gamall.
Gunnlaugur hafði svo tekið við bókinni eftir
lát Jóns.
Gunnlaugur var fæddur árið 1838 á Eiríks-
stöðum en Jón var ári eldri. Foreldrar þeirra
voru Jón Jónsson frá Möðrudal, fæddur 1812
og Guðrún Gunnlaugsdóttir ffá Eiríksstöðum,
fædd 1815.3 Jón eldri lést árið 1859 og
veitti Jón sonur hans þá búinu forstöðu
ásamt Guðrúnu móður sinni. Kona Jóns var
Aðalbjörg Methúsalemsdóttir en þau voru
bræðraböm. Jón glímdi við heilsuleysi og
þjáðist af fótameini sem gerði það að verkum
að hann átti erfitt með að sinna bústörfum.
Hann lést árið 1873 og tók þá Gunnlaugur
bróðir hans við hlutverki bústjóra,4 Gunnlaugur
þessi tók upp ættamafnið Snædal sem margir
afkomendur hans bera í dag.
Þegar Jón lést hafði hann haldið dagbók
um árabil. Þann 1. janúar 1874, um það bil
þremur mánuðum eftir dauða Jóns, tekur
Gunnlaugur bróðir hans dagbókina upp að
nýju og heldur áfram að skrifa í hana. Það
gerir hann nær sleitulaust fram í miðjan júní
1875 og af og til eftir það. Færslur hans ná
því meðal annars yfir hinn örlagaríka vetur
1874-1875 þegar náttúruöflin létu til sín taka
á Norður- og Austurlandi svo um munaði.
Dagbókin veitir þannig örlitla innsýn inn í
hugarheim manns sem upplifir gríðarlegar
náttúruhamfarir og þau verkefni sem fólk
stóð frammi fyrir í kjölfarið. •
Dagbækur sem heimildir
Dagbækur em sérstakar og jafnframt mikil-
vægar heimildir um fýrri tíma. Sigurður Gylfi
Magnússon sagnfræðingur bendir á að sérstaða
dagbóka og bréfa sem heimilda sé fólgin í því
að slíkar heimildir gefi persónulegri sýn á
3 Benedikt Gíslason frá Hofteigi, Eiríksstadir á Jökuldal. 11-12.
4 Úr brjefi af Jökuldal d. 10. október þ. á., 138.
atburði en aðrar heimildir. Sérstaklega eigi
þetta við um dagbækur því þær séu skrifaðar
út frá sjónarhóli ritarans og sjaldnast ætlaðar
öðmm til lestrar. Því geti ritarinn leyft sér að
vera hann sjálfur og skrifað óhikað það sem
honum býr í brjósti án þess að móta efnið
að þörfum hugsanlegra lesanda. Sigurður
nefnir jafnframt að annar kostur dagbóka sem
heimilda sé sá að þær em nær alltaf færðar
samdægurs eða að minnsta kosti mjög stuttu
eftir að atburðimir sem sagt er frá gerðust. Því
séu litlar líkur á að einstök atriði hafi gleymst
eða farið sé rangt með staðreyndir.5
Þær dagbækur sem varðveist hafa hér á
landi eiga þær flestar sameiginlegt að tengjast
störfum eigenda þeirra auk þess að innihalda
veðurlýsingar. Flestar innihalda daglegar
færslur sem þó em mislangar og margir taka
saman yfirlit á ákveðnum tímamótum eins og
um mánaða- eða áramót.
Davíð Ólafsson sagnfræðingur sem rann-
sakað hefur íslenskar dagbækur segir að á
þeim dagbókum sem varðveist hafa megi
sjá ákveðna þróun sem hann lýsir sem
„ferð frá hinu almenna til hins einstaka,
frá hinu opinbera til einkalífs“. I því felst
að elstu bækurnar sem varðveist hafa em
ópersónulegar, fjalla um almenn efni og
skrifarinn er ekki í forgrunni. Uppúr miðri
19. öldinni, þegar rómantíkin fer að ryðja
sér til rúms, víkur kerfisbundin skrásetning
til hliðar, ritarinn sjálfur stígur fram á sjónar-
sviðið og persónulegar hugleiðingar fá
aukið vægi. Davíð bendir jafnframt á að
fjölskyldan og býlið hafi verið grunneining
bændasamfélagsins en ekki einstaklingurinn.
Búskapurinn var ekki slitinn frá öðmm þáttum
tilvemnnar og dagbók bóndans hafí því verið
mikilvægt hjálpartæki við búreksturinn.6
Dagbók Gunnlaugs fellur vel að þessum
lýsingum. Færslur í bókinni eru stuttar, rúmast
5 Sigurður Gylfi Magnússon, Fortíðardraumar, 146-148.
6 Davíð Ólafsson, Að skrá sína eigin tilveru: Dagbækur, sjálfsímynd
og heimsmynd á 18. og 19. öld, 63-68.
76