Saga - 2013, Blaðsíða 49

landið hafði fengið sjálfstæði á ný og þeirri áherslu sem Eistar lögðu
á að upplýsa glæpi sem Sovétmenn frömdu meðan á hernámi lands-
ins stóð. Eins og Andres Kasekamp hefur bent á má útskýra þetta
sjónarmið einnig með því að vísa til þess að Eistar höfðu verið
minntir á þátttöku sína í glæpum nasista þau rúmlega fjörutíu og
fimm ár sem Eistland var hluti af Sovétríkjunum. Glæpir Sovét -
manna í Eistlandi á árunum 1940–1941 og 1945–1990 höfðu verið
þaggaðir niður. Og meðan á kalda stríðinu stóð höfðu Sovétmenn
refsað Eistum fyrir samvinnu við nasista.144
Eftir lok kalda stríðsins breyttist eðli Mikson-málsins. Hin ráð -
andi orðræða snerist ekki lengur um þjóðernisbaráttu gegn sovésk-
um kommúnistum heldur þátttöku Eista í helförinni. Vonlaust var
að réttlæta útrýmingu gyðinga með því að vísa til harðstjórnar
Sovétmanna í Eistlandi. Sumir gyðingar voru kommúnistar, en nas-
istar myrtu þá ekki af þeirri hugmyndafræðilegu ástæðu. Pólitísk
viðmiðaskipti leiddu til þess að mun erfiðara varð að verja Mikson
gegn ásökunum Simon Wiesenthal-stofnunarinnar eftir að kalda
stríðinu lauk en gegn Sovétmönnum á kaldastríðstímanum. Þegar
málið kom upp að nýju eftir hrun Sovétríkjanna gekk ekki lengur að
beita andkommúnískum rökum til að kveða það niður. Þó mátti
greina þjóðernis-varnarviðbrögð við ásökunum erlendra samtaka
um að Íslendingar héldu hlífiskildi yfir stríðsglæpamanni. Í blaða -
skrif um var málið sett í óskylt pólitískt og sögulegt samhengi.
Eðvald Hinriksson naut einnig töluverðrar samúðar hér, ekki aðeins
vegna þess að hann var orðinn háaldraður heldur einnig vegna þess
að synir hans höfðu verið þjóðkunnir atvinnumenn í knattspyrnu.
Viðbrögð stjórnvalda urðu vissulega varkárari en á sjöunda ára-
tugnum. Og Morgunblaðið var ekki lengur reiðubúið að taka undir
málsvörn Miksons, þótt það hefði vitaskuld ekki breytt afstöðu sinni
gagnvart Sovétríkjunum. Eins og hér hefur verið rakið höfðu
stjórnar flokkarnir, sem voru þeir sömu og árið 1961, þ.e. Sjálfstæðis -
flokkur og Alþýðuflokkur, engan áhuga á því að rannsaka málið í
upphafi. Það var ríkissaksóknari sem ákvað að lokum að hefja form-
lega sakamálsrannsókn eftir mikinn þrýsting Simon Wiesenthal-
stofnunarinnar.
Þau gögn sem lögð voru fram gegn Mikson eru af margvíslegum
toga: (a) vitnisburður eistneskra flóttamanna í Svíþjóð eftir síðari
heimsstyrjöld; (b) vitnisburðir eistneskra borgara sem KGB safnaði
mikson-málið sem „fortíðarvandi“ 47
144 Sjá einnig Kasekamp, „What really happened — Estonia and the Holocaust“.
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:22 Page 47