Saga - 2013, Blaðsíða 171

Stefán Pálsson, Anton Kaldal Ágústsson, Gunnar Vilhjálmsson og
Steinar Ingi Farestveit, Ð ÆVISAGA. Crymogea. Reykjavík 2012. 199
bls. Myndir og heimildaskrá, mynda- og nafnaskrá.
Bókstafurinn ð táknar raddað tannmælt önghljóð [ð] sem kallast á við
óraddað [θ], sem skrifað er þ. Tungubroddurinn fer upp að tönnunum og
þrengir að loftstraumi úr lungum sem myndar hljóðin. Lokað er fyrir nef-
göngin og allt loftið fer út um munninn. Munurinn á þessum tveimur
hljóðum er sá einn að við röddun titra raddböndin lítillega og fyrir vikið er
hljóðið oftast veikara. Hljóðin tvö valda hins vegar ekki merkingarmun á
sama hátt og til dæmis bókstafirnir f og v (ferð/verð), heldur er [θ] eiginlega
alltaf að finna í upphafi orða og [ð] inni í þeim miðjum eða í lokin, en aldrei
fremst (Kristján Árnason, Hljóð. Handbók um hljóðfræði og hljóðkerfisfræði.
Íslensk tunga 1. Reykjavík: Almenna bókafélagið 2005, bls. 47, 154, 158, 170,
172; sjá einnig Bruno Kress, Die Laute des modernen Isländischen. Berlín:
Institut für Lautforschung 1937, bls. 104–108). Fyrir vikið er óheppilegt að
bókstafurinn ð skuli að forminu til taka mið af bókstafnum d sem táknar allt
annað hljóð, sem er ófráblásið, óraddað tannbergsmælt lokhljóð [d] sem
kallast á við fráblásið [t] (sjá Kristján Árnason, Hljóð, bls. 27, 154, 158,
166–167). Við þetta bætist að sjálfur bókstafurinn ð er örðugur í útfærslu.
Nógu strembið er að þurfa að setja þverstrik í hálegginn og enn verra að
leggurinn hallar til vinstri, sem er andstætt lögmálum latínuskriftar.
Hönnunarvandi þessi er kveikjan að þeirri fallegu og læsilegu bók sem
hér er til umfjöllunar, þótt ekki sé það nefnt fyrr en í eftirmála: „Stafurinn
stingur í stúf“ (bls. 182). Höfundarnir — þrír grafískir hönnuðir og einn
sagnfræðingur — tóku sér því fyrir hendur að skrifa ævisögu „fagursveigða
ð-sins“ út frá þeirri forsendu að hún sé „ævintýraleg og fáum kunn“, eins
og segir á bókarkápu. Áhugavakar í upphafi eru vel valdir og skemmti legir,
einkum frásögn af legsteini Sigurðar Guðmundssonar málara árið 1877 og
plötuumslagi poppstjörnunnar Michaels Jacksons 110 árum síðar (bls. 7–13).
Lesandi vill meira! Kaflarnir eru síðan fimm, hver þeirra með áherslu á til-
tekið æviskeið, ef svo má segja: sá fyrsti um uppruna ð-s í enskri skrift og
útbreiðslu þess til Noregs og Íslands á miðöldum (bls. 17–41); annar um
notkun bókstafsins á prenti á Englandi á 16. og 17. öld (bls. 43–59); þriðji um
Rasmus Christian Rask og baráttu hans fyrir endurupptöku ð-s í íslenskri
skrift fyrir miðja 19. öld (bls. 61–110); fjórði um leturgerðir á 20. öld (bls.
113–139) og fimmti um bókstafinn sem tölvutákn (bls. 141–173). Bókin er
þægileg aflestrar og einstaka kindarlegt orðalag sleppur fyrir horn og sama
á við um aulalega hótfyndni hér og þar. Tvö dæmi um slíkt eru: „hékk
útbreiðsla kristninnar í“ (bls. 33) og „samskipti súrnuðu fljótt“ (bls. 45). Sem
prentgripur er bókin heldur ekki óaðfinnanleg, þrátt fyrir smekkvísi og sér-
lega vönduð vinnubrögð við hönnun og uppsetningu. Textar á myndum
eru til að mynda ekki útskýrðir, en það hefði þurft að gera. Þannig skilja fáir
ritdómar 169
Saga vor 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 8.5.2013 12:23 Page 169