Náttúrufræðingurinn - 2021, Qupperneq 31

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
123
Ritrýnd grein / Peer reviewed
1. mynd (t.v.). Brislingur (Sprattus sprattus) (ofar) og smásíld (Clupea harengus) (neðar), báðir
fiskar um 15 cm langir. Brislingurinn er fjögurra ára gamall en síldin eins árs. Brislingur er auð-
greindur frá síld á þunnri kviðrönd með þunnum snarptenntum kili (stækkað svæði) og á því að
rætur kviðugga eru undir eða rétt framan við upphaf bakugga í stað þess að vera undir honum
miðjum eins og á síld (sjá örvar). Þá er stirtlan á brislingi hlutfallslega hærri en á síld. Einnig eru
kvarnir brislings (efst til vinstri) og síldar (um miðja mynd til vinstri) nokkuð ólíkar, hér sýndar
mikið stækkaðar. – Sprat (Sprattus sprattus) (above) and small herring (Clupea harengus)
(below), both fish around 15 cm in length. The sprat was four years old, however the herring
was one year. Sprat is distinguished from herring by the strong keel of scutes (enlarged area)
and that the insertion of pelvic fin is under or in front of the dorsal fin origin (see arrows). The
caudal peduncle is also relatively higher. The otoliths of sprat (top left) differ from those of
herring (centre left), shown here enlarged. Ljósm./Photos, fiskar/fishes: Svanhildur Egilsdóttir;
kvarnir/otoliths: Guðrún Finnbogadóttir
INNGANGUR
Í hafinu við Ísland mætast kaldir norð-
lægir hafstraumar og hlýrri straumar
sunnan úr höfum. Hlutfallsleg út-
breiðsla og styrkur þessara strauma er
breytileg eftir árum og skiptast á köld
og hlý tímabil í Norður-Atlantshafi.1
Þegar litið er til síðustu 100 ára má segja
að tímabilið 1925–1964 hafi verið hlýtt,
þá tóku við hafísárin 1965–1971 og síðan
tímabilið 1972–1995 þar sem sjávarhiti
var breytilegur eða í lægri kantinum, en
frá árinu 1996 hefur verið hlýtt. Þessum
breytingum í sjávarhita fylgdu ýmsar
breytingar á lífríki sjávar og útbreiðslu
margra sjávarlífvera, enda er hitastig
talið einn af meginþáttum sem móta
útbreiðslu tegunda.2,3
Nokkuð ýtarlegar upplýsingar liggja
fyrir um áhrif hlýnunar sjávar upp
úr 1925 á fiskistofna við Ísland4,5 og
sömuleiðis um áhrif hafísáranna sem
fylgdu í kjölfarið 1965–1971.6 Í kjölfar
hlýnunar og sterkara innflæðis Atlants-
sjávar eftir 1996 urðu miklar breytingar
á magni og útbreiðslu fisktegunda við
landið. Almennt má segja að magn
suðlægra tegunda á landgrunninu hafi
aukist en ýmsar norrænar tegundir
hafi átt erfiðara uppdráttar.7−9 Þá hafa
nokkrar nýjar sjávarlífverur náð fótfestu
og aukinni útbreiðslu við landið. Má þar
meðal annars nefna flundru (Platichthys
flesus),10 sandrækju (Crangon crangon)11
og grjótkrabba (Cancer irroratus),12 en
tegundirnar eru fleiri.13
Haustið 2017 bættist ný tegund við
hóp þeirra fisktegunda sem fundist hafa
innan 200 sjómílna lögsögu við Ísland.
Það er tegundin brislingur, Sprattus
sprattus (Linnaeus, 1758), sem er mjög
algengur við strendur meginlands
Evrópu allt suður til Afríku.14 Síðan hafa
fleiri brislingar veiðst í rannsóknum
Hafrannsóknastofnunar við sunnan-
og vestanvert landið. Hér verður gerð
grein fyrir þeim og fjallað nánar um
þennan smávaxna torfufisk.
LÝSING TEGUNDARINNAR
Brislingur er smávaxinn uppsjávar-
fiskur af síldaætt, fremur þunn- og
langvaxinn líkt og síld en þó hærri um
sig miðjan (1. mynd). Neðri skoltur nær
lítið eitt fram fyrir efra skolt. Í efra skolti
eru sjaldnast tennur á plógbeini. Aftur-
brún tálknaloka er slétt, bogadregin og
án nokkurra sepa, engar geislagárur
eru á tálknalokum.14 Bak- og raufar-
uggar eru án broddgeisla, en í bakugga
eru liðgeislar 13–21 og í raufarugga eru
þeir 12–23. Rætur kviðugga, sem hefur
sjö (stundum átta) geisla, eru undir eða
rétt framan við upphaf bakugga. Litur á
baki er blá- eða grænleitur, hliðar eru
silfraðar, engir dökkir blettir. Á kvið-
rönd er þunnur snarptenntur kjölur,
ólíkt síldinni.
ALMENNT UM BRISLING
Útbreiðsla brislings er víðáttumikil á
landgrunni Evrópu og Norður-Afríku,
einkum á minna en 50 m dýpi (2.
mynd B). Hún nær frá Atlantshafs-
strönd Marokkós og norður í Norður-
sjó að strönd suðurhluta Noregs og
inn í Eystrasalt. Brislingur finnst allt í
kringum Bretlandseyjar og útbreiðslu-
svæðið teygir sig norður til Færeyja þar
sem hann finnst í nokkru magni inni á
fjörðum og víkum. Þá finnst hann í Mið-
jarðarhafi, Adríahafi og Svartahafi.14
Brislingur getur náð 19 cm heildar-
lengd, en uppistaðan í afla í Eystrasalti
og Norðursjó þar sem brislingurinn er
helst veiddur er á bilinu 11,5–14,5 cm á
lengd.15 Við tíu cm lengd er um helm-
ingur hrygna í Eystrasalti og Norður-
sjó orðinn kynþroska (L50) en hængar
ná þessu hlutfalli um níu cm langir,
og eru fiskarnir þá orðnir tveggja til
þriggja ára.16 Í Eystrasalti er aldurs-
dreifing brislings í afla oft frá eins til sex
ára, en eldri fiskar finnast í aflanum.15
Veiðarnar byggjast þó einkum á tveggja
og þriggja ára fiski, en aldursdreifingin
er breytileg eftir stærð árganga.17
Brislingur er torfufiskur sem heldur
sig einkum á grunnsævi, oft nærri
ströndum og jafnvel í árósum þar sem
hann þolir vel seltulítinn sjó, en hann
finnst einnig dýpra. Í Eystrasalti heldur
hann sig í djúpunum á veturna en heldur
síðan grynnra í fæðuleit á sumrin.18
Hann er oft við fæðuleit nálægt yfir-
borði á nóttinni en dýpkar á sér á
daginn. Fæðan er svo til eingöngu dýra-
svif, einkum krabbaflær.19 Hins vegar er
þekkt að á sumum svæðum á ákveðnum
árstíma étur brislingur umtalsvert
magn af eggjum nytjafiska, svo sem
þorsks20 og skarkola,21 og hefur hugsan-
lega áhrif á nýliðun þeirra stofna. Sjálfur
er brislingur mikilvæg fæða ýmissa
fiska, sjófugla og sjávarspendýra og er
hann því þýðingarmikill hlekkur milli
svifdýra og dýra ofar í fæðukeðjunni.22
Brislingur hrygnir mest á 10–20 m
dýpi, oftast nærri ströndinni. Hann
hrygnir ekki öllum hrognunum í einu,
heldur skiptist hrygningin í lotur og
getur staðið í nokkra daga eða jafnvel
mánuði.23 Eggin eru sviflæg og kjörhiti
fyrir klak er 6–12°C.17 Hrygning getur
farið fram allt árið, en meginhrygningin
í Eystrasalti er frá maí og fram í júlí.24,25
Við vesturströnd Skotlands fer hrygning
fram í febrúar til júlí, en meginhrygn-
ingin er í mars til maí.26
Náttúrufræðingurinn 91 (3–4) bls. 122–131, 2021