Skessuhorn - 02.02.2022, Side 27

MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 2022 27
Pennagrein
Þessa dagana er verið að aug­
lýsa hugmyndasamkeppni um
skipulag á Breiðinni á Akranesi. Að
samkeppninni standa Breið þró­
unarfélag fyrir hönd Brims hf. og
Akraneskaupstaðar. Af þessu tilefni
er vel þess virði að dusta rykið af 30
ára gamalli viðskiptahugmynd um
að reisa fiskasafn á Akranesi. Hug­
myndin var að safnið tæki til starfa
um leið og Hvalfjarðargöngin opn­
uðu.
Það var fimm manna áhugahóp­
ur sem hittist einn vordag 1992 til
velta fyrir sér hvað hægt væri að
gera til að vekja áhuga landsmanna
og þá sérstaklega Reykvíkinga á
að taka sunnudagsbíltúrinn upp á
Akranes þegar göngin væru kom­
in. Félagarnir voru með fjölbreytt­
an bakgrunn; sjómaður, ham­
skeri, leiðsögumaður, líffræðingur,
kennarar og ferðamálafulltrúi bæj­
arins.
Fyrsta hugmyndin var að vera
með alhliða fiskasafn með upp­
stoppuðum fuglum, steinum og
ýmsu öðru. Strax var farið að
leita að húsnæði og taldi hópur­
inn að gamla „Akurshúsið“ ásamt
samliggjandi lágreistu húsi við Ak­
ursbraut myndi henta vel.
Hugmyndin fékk strax góð­
an hljómgrunn og naut styrkja
frá Rannsóknaráði Íslands, fjár­
laganefnd Alþingis, menntamála­
ráðuneytinu, sjávarútvegsráðu­
neytinu, Byggðastofnun, Akra­
neskaupstað, HB og fleiri aðilum
í sjávarútvegi og ferðaþjónustu.
Það fjölgaði einnig í áhugahópn­
um, bæði fagmenn og áhugmenn
bættust við. Áhugahópurinn tók þó
aldrei krónu fyrir sína vinnu þrátt
fyrir mikið vinnuframlag til verk­
efnisins.
Með þennan stuðning í
farteskinu gat hópurinn ráðið til sín
verkefnastjóra í hlutastarf; Ævar
Harðarson arkitekt. Þá var einnig
mögulegt að kaupa nauðsynlega
rannsóknavinnu þar sem m.a. voru
gerðar viðhorfskannanir til að
athuga áhuga skólakerfisins á safn­
inu og áhuga erlendra ferðaheild­
sala, kanna tæknilegar og líffræði­
legar forsendur, rekstrarforsend­
ur, gera rýmisáætlun, kanna vel
staðarval, meta stofnkostnað og
mikilvægast af öllu að vinna raun­
hæfa hugmyndavinnu.
Einn liður í undirbúningnum
var að hópurinn hélt fjölmenna
ráðstefnu, Akva­Nord á Akranesi
með aðilum frá öllum fiskasöfnum
á Norðurlöndunum. Aðal þema
ráðstefnunnar var væntanlegt safn
á Breiðinni og fengust þar ómetan­
legar upplýsingar um rekstur slíkra
safna.
Vegna stuðningsins var hægt að
ráða einn þekktasta ferðaráðgjafa
Evrópu, prófessor Terry Stevens,
til að leggja verkefninu lið. Á sama
tíma var hann m.a. að vinna að stór­
um verkefnum með Írum og Skot­
um. Hann kom með mjög fagleg
vinnubrögð og sagði m.a. að það
væri alröng nálgun að byrja á að
finna húsnæði. Hugmyndafræðin
yrði að vera algjörlega klár og það
þyrfti að gefa sér góðan tíma í þá
vinnu áður en nokkuð annað yrði
gert. Og það gerði hópurinn.
Hluti af vinnunni var að skoða
og meta stofn­ og rekstrargrund­
völl. Ljóst var að sjávardýrasöfn
kostuðu umtalsvert í byggingu og
voru dýr í rekstri enda með flókinn
tækjabúnað. Mat á aðsóknartölum
bentu hins vegar til þess að fiska­
og sjávarútvegssöfn væru best sóttu
ferðamannastaðirnir bæði á Norð­
urlöndum og í Bretlandi, þaðan
sem aðsóknartölur voru skoðaðar.
Um var að ræða nokkra hópa sem
sóttu slík söfn eins og heimamenn,
barnafjölskyldur, skólar og ferða­
menn. Hundruðir þúsunda gesta
sóttu sambærileg söfn í Evrópu.
Rétt er að geta þess að árið 1997
komu rétt um 200 þúsund erlend­
ir ferðamenn til landsins en spár
þá gerðu ráð fyrir mikilli fjölgun.
Enginn í vinnuhóp Sjávargarðsins
óraði hins vegar fyrir því að rúm­
lega 20 árum seinna væru að koma
um tvær milljónir ferðamanna til
landsins sem þyrsti í fróðleik um
náttúru, menningu og lífríkið við
Ísland.
Niðurstaða hugmyndavinnunn­
ar var að reisa svokallaðan Sjáv­
argarð, fiska­ og sjávarútvegssafn
með lifandi fiskum, sjávardýrum
og gróðri í stórum og litlum búr­
um fremst á Breiðinni, sjá mynd.
Hugmyndin var að Sjávargarð­
urinn yrði kynningarmiðstöð um
lífríki hafsins í kringum Ísland og
auðlindanýtingu. Þungamiðja hug­
myndarinnar var að á sýningunni
væri á skýran og einfaldan hátt
gerð grein fyrir mikilvægi sjávarút­
vegs fyrir íslensku þjóðina.
Verkefnið fékk m.a. viðurkenn­
ingu frá Rannsóknarráði Íslands
fyrir sérstaklega vönduð vinnu­
brögð.
Þegar allri grunnvinnu var lok­
ið var næsta skref að afhenda bæj­
arstjórn Akraness grunngögnin og
taka ákvörðun um hvort ráðast ætti
í framkvæmdir. Afhendingin fór
fram á fundi með bæjarráði haustið
1997. Einn bæjarráðsmaður sagði
við afhendinguna að þessi gögn
myndi sóma sér vel í skjalasafn­
inu. Þetta voru kaldar kveðjur til
áhugahópsins sem hafði lagt sig
allan fram um að vinna faglegt og
framsýnt verkefni fyrir bæinn sinn.
Ekkert hefur síðan gerst í þessu
máli en við nýlega eftirgrennslan
fannst hluti af afhentum skjölum
í skjalasafninu. Spurning er hvort
sómdi sér betur að hafa gögnin
geymd á skjalasafninu eða hafa nú
starfandi framsækið fiska­ og sjáv­
arútvegssafn fremst á Breiðinni ?
Þórdís Guðrún Arthursdóttir, fyrr-
verandi ferðamálafulltrúi Akraness
Ævar Harðarson, PhD arkitekt,
fyrrverandi verkefnastjóri
Sjávargarðsins
Pennagrein Pennagrein
Breiðin á Akranesi síðasta haust. Ljósm. frg.
Fiska- og sjávarútvegssafn á Breiðinni
Þrjátíu ára gömul viðskiptahugmynd rifjuð upp
Módelmynd af Sjávargarðinum á Breiðinni. Þessi hugmynd var kynnt bæjarráði
1997.
Á Íslandi sem víðast hvar árar
stundum illa og stundum vel. Síð­
ustu 30 ár hafa verið landsmönn­
um hagfelld að flestu leyti þegar
kemur að landsháttum, veður­
far hefur verið gott og aflabrögð
sæmileg, álverð að mestu hátt og
ferðamenn tóku að venja komu
sína til landsins í vaxandi mæli
eftir eldgos í Eyjafjallajökli árið
2010. Engu að síður hefur efna­
hagurinn sveiflast mikið og í lok
árs 2008 varð algjört hrun vegna
stórfelldra mistaka sem gerð voru
í rekstri fjármálakerfisins. Þrátt
fyrir að eitt og annað hafi verið
gert í framhaldi af því hruni til
að minnka líkurnar á því að eitt­
hvað því líkt gerist aftur má segja
að með ólíkindum lítið hafi verið
gert til að tryggja hér stöðugleika
í efnahagsmálum.
Hið opinbera
Ísland er ungt lýðveldi. Á vissan
hátt má segja að stjórnsýslan
sé enn yngri, örar samfélags­
breytingar hafa gjörbreytt upp­
byggingu stjórnsýslunnar frá þrí­
skiptu kerfi með ríkisvaldi, sýsl­
um og hreppum í núverandi kerfi
ríkisvalds og sveitarfélaga sem
í raun skiptist í bæi og hreppa
þó formlega eigi sveitarfélög að
heita eitt stjórnsýslustig.
Ekki verður annað sagt en
ákveðið agaleysi ríki í fyrirkomu­
lagi stjórnsýslunnar, sífelldar til­
raunir til sameiningar sveitar­
félaga kosta tíma og peninga.
Ríkisvaldið býr við mikið aga­
leysi þegar kemur að skipulagi
stjórnsýlunnar, ráðuneyti eru
sameinuð og lögð niður af mikl­
um móð sem gerir stjórnsýsluna
óhagkvæmari og ómarkvissari en
þyrfti að vera.
Skuldsetning
hins opinbera
Við búum í litlu samfélagi smá­
kónga og sérhagsmuna. Þess sjást
enn víða merki í mannaráðning­
um og ákvörðunum á opinberum
vettvangi. En það er margt ann­
að en það sem að ofan er nefnt
í skipulagi stjórnsýslunnar sem
gerir það að verkum að hagkerf­
ið sveiflast meira en þyrfti að
vera. Eitt af því held ég að sé fjár­
málastjórn bæði hjá sveitarfélög­
um og ríkinu. Eðlilegt væri að
setja þessum stofnunum skorð­
ur þegar kemur að skuldsetn­
ingu, ríkið hefði t.d. ekki heim­
ild til að skulda meira en 50% af
landsframleiðslu síðustu þriggja
ára eða eitthvað í þeim dúr.
Rekstur sveitarfélaga
Sveitarfélög eiga að sinna
ákveðnum verkefnum að lögum.
Þau búa hins vegar við frelsi til
að taka að sér hvað eina sem öðr­
um er ekki falið að lögum. Til
skamms tíma voru þeim auk þess
ekki settar neinar skorður þegar
kom að skuldsetningu þó eft­
irlitsnefnd væri til sem ætlað var
að passa upp á að ekki færi allt
úr böndunum. Þetta fyrirkomu­
lag virkaði ekki vel og eftir hrun
voru settar reglur um hámark
skulda sem hlutfall af tekjum.
Ef sveitarfélögum væri sett
skýrara hlutverk en nú er, þau
væru sameinuð og heimild þeirra
til lántöku yrði skert verulega eða
afnumin yrði þessi hluti stjórn­
sýslunnar mun skilvirkari en nú
er. Eins þyrfti að losa menn und­
an bókhaldsbrellum í opinberum
rekstri. A­hluti og B­hluti eiga
h u g s a n l e g a
rétt á sér í bók­
haldi sveitarfé­
laga til að sýna
hvers eðlis rekstur þeirra er en
það er út í hött að ekki sé skýrt að
veitufyrirtæki sem þjónusta íbúa
sveitarfélaga og eru í þeirra eigu
séu í efnahagsreikningi þeirra
meðhöndluð líkt og leikskóli eða
skrifstofa. Ef þessi fyrirtæki eru
í annars konar rekstri en beinni
þjónustu við íbúana á að aðgreina
hann með skýrum hætti frá öðr­
um rekstri. Menn geta þá tekist
á um það á grundvelli stjórnmála
að hve miklu leyti opinberir aðil­
ar eiga að reka þetta fyrirtæki eða
hitt. Heimild sveitarfélaga til að
gera hvað eina sem kjörnum full­
trúum dettur í hug þarf að tak­
marka miklu meira en nú er gert.
Það að skerða heimildir
sveitarfélaga til lántöku meira
en nú er gert myndi auk þess
hjálpa til við það og draga úr
sóun í samfélaginu sem hlýst af
því þegar opinberir aðilar taka há
lán á skömmum tíma líkt og oft
hefur gerst á undanförnum ára­
tugum.
Finnbogi Rögnvaldsson
Leiðinleg lesning um
peninga og fleira
Núverandi meirihluti og bæjarstýra gorta
nú af lækkuðum fasteignagjöldum í Borg­
arbyggð árið 2022, lækkun sem var 0,01%
af fasteignamati.
Þessi mikla og/eða stórfenglega lækkun
leiddi til þess, að samkvæmt heimilsbók­
haldinu á mínu heimili, þá hækkuðu fast­
eignagjöld af íbúðarhúsi fjölskyldunnar um
tæplega tvöfalt verðlag milli ára eða 10,3%
þegar verðlagsvísitala hækkaði á sama tíma
um 5,7%.
Ef horft er til núverandi kjörtímabils
2018 til 2022 þá hækkuðu fasteignagjöld af
íbúðarhúsi fjölskyldunnar um 36% á meðan
neysluvísitalan hækkaði um 15,9%. Hækk­
unin á kjörtímabili núverandi meirihluta er
því nokkuð yfir tvöfaldri hækkun neyslu­
vísitölu.
Það þarf að stoppa þessa óheillaþróun í
skattlagningu á íbúana. Meirihluti bæjar­
stjórnar og bæjarstýra geta ekki sótt dýpra
og dýpra í vasa íbúa sveitafélagsins til þess
að fjármagna endalaus afglöp og galnar
hugmyndir þeirra um rekstur, fjárfestingar
og viðhald eigna Borgarbyggðar.
Borgarnesi, 31. janúar 2022
Guðsteinn Einarsson
Af fast-
eigna-
gjöldum
í Borgar-
byggð