Ljósmæðrablaðið - 01.07.2021, Síða 8

8 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - JÚLÍ 2021
Það hefur sennilega ekki farið framhjá
neinum að í byrjun árs tók Heilsugæsla
Höfuðborgarsvæðisins (HH) við skimun
fyrir frumubreytingum í leghálsi af Leit-
arstöð Krabbameinsfélagsins. Sú breyting
var gerð í kjölfar ákvörðunar heilbrigðis-
ráðherra sem tekin var árið 2019. Mikið
hefur verið rætt og skrifað um þessa
breytingu, framkvæmd hennar, rannsóknar-
aðferðir og ástæður og sitt sýnist hverjum.
Um það verður þó ekki skrifað hér heldur
enn fremur rýnt í kostina.
Hjá Leitarstöð Krabbameinsfélagsins
störfuðu ljósmæður við skimunina. Það
hefur ekki breyst því nú eru það ljósmæður,
og stöku hjúkrunarfræðingar, sem starfa á
heilsugæslustöðvum á höfuðborgarsvæð-
inu og úti á landi sem sjá um þetta starf.
Ljósmæður sem starfa á landsbyggðinni
hafa þó séð um skimunina undanfarin ár
með góðum árangri. Konur geta nú líkt og áður leitað til síns
kvensjúkdómalæknis og fengið sýnatöku ef þeim hugnast það
frekar. Þær ljósmæður sem starfa við skimunina hafa margar
hverjar fengið þjálfun í að taka sýni frá leghálsi í sínu námi og
allar fengu þær þjálfun og fræðslu um skimunina í aðdraganda
breytinganna. Ljósmæður eru sérfræðingar í samfelldri þjónustu
og með því að ýmist breyta vinnufyrirkomulagi sínu eða auka
starfshlutfall sitt fengu þær tækifæri til þess að bæta þessari
þjónustu við sig. Konur sem mæta í skimun eru því jafnvel kunn-
ugar ljósmóðurinni, hafa kynnst henni í gegnum mæðravernd,
ungbarnavernd eða annað starf hennar innan heilsugæslunnar.
Þess má þó geta að ljósmæður bættu skimuninni við starfssvið
sitt án þess að samið hafi verið sérstaklega um launagreiðslur til
þeirra en áður fékk sá sem tók sýni greitt fyrir hverja sýnatöku.
Leghálsskimun er því ekki aðeins tækifæri til þess að víkka út
starfssvið ljósmæðra heldur ætti einnig að vera tækifæri til þess
að auka tekjur ljósmæðra. Til þess að svo geti orðið þarf að hefja
umræðu um greiðslur vegna leghálsskimana á réttum vettvangi,
en mikilvægt er að standa vörð um hagsmuni ljósmæðra og störf
þeirra.
Á mörgum heilsugæslustöðvunum þurfti að breyta aðstöð-
unni og aðlaga hana nýrri starfsemi og hefur það gengið vel.
Allar heilsugæslustöðvarnar fengu nýja skoðunarbekki, ljós,
áhöld og annað sem til þurfti. Skimunin er heldur persónulegri á
heilsugæslustöðvunum því ekki er þörf á að bíða á biðstofu, ber
að neðan í gulum sloppi (og jafnvel með maska og hanska á covid
tímum) eftir að hafa verið kölluð inn í sýnatöku. Á heilsugæslu-
stöðvunum er hægt að fá að afklæðast inni á skoðunarherberginu
og hafa margar konur haft á orði hversu miklu betra það er.
Áður var Leitarstöðin og einkareknar stofur kvensjúkdóma-
lækna einu staðirnir hér á höfuðborgarsvæðinu sem hægt
var að fá skimun hjá. Nú eru sýni hins vegar tekin á öllum 19
heilsugæslustöðvum höfuðborgarsvæðisins, bæði innan HH og
þeim einkareknu. Það má því gefa sér að auðveldara er að fá tíma
sem hentar og að styttri biðtími sé eftir
sýnatöku þar sem skimunarstöðvum hefur
fjölgað til muna. Eins getur kona ráðið
því hvert hún fer í skimun, hún þarf ekki
að velja sína heilsugæslustöð heldur getur
valið um að mæta á þann stað og á þeim
tíma sem hentar henni. Bókun fer fram í
gegnum heilsuvera.is eða í gegnum síma. Á
Leitarstöð Krabbameinsfélagsins greiddu
konur rúmar 4800 kr fyrir sýnatökuna en
nú er sá kostnaður aðeins 500 kr. Aðgengið
er því orðið talsvert betra en áður og kostn-
aður einnig minnkað til muna. Margar
konur hafa rætt um kosti þessa flutnings
yfir til heilsugæslunnar, þeim þykir gott
að koma á kunnuglega heilsugæsluna og
margar nefnt hversu miklu munar í kostn-
aði frá því sem áður var.
Markmið skimunar er að greina frumu-
breytingar á forstigi og meðhöndla þær til
þess að lækka nýgengi og dánartíðni leghálskrabbameins. Því
er mælt með reglulegri sýnatöku frá leghálsi hjá konum á aldr-
inum 23-64 ára. Til þess að árangur skimunar sé góður skiptir
mestu máli að fá faglega örugga þjónustu og mæta í reglubundna
skimun. Því skiptir aðgengi höfuðmáli og með því að bæta
aðgengi og draga úr kostnaði er verið að reyna að auka hlutfall
þeirra sem mæta í skimun. Það er vel vegna þess að hlutfall þeirra
sem mæta hefur farið lækkandi síðustu áratugi og hefur verið
undir 70% síðastliðin ár en það er fyrir neðan viðmið Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunarinnar (WHO) um viðunandi árangur.
Mikilvægt er að bæta mætinguna og ná henni upp fyrir 80%.
Önnur breyting sem átti sér stað nú í byrjun árs er að tekin var
upp HPV frumskimun hjá aldurshópnum 30-64 ára. Slík skimun
er næmari á áhættu á legshálskrabbameini en frumuskoðun sem
áður var gerð, en næmi HPV frumskimunar er um 95%.
Ljósmæður geta vel ýtt undir þátttöku kvenna í leghálsskimun
því þær vinna náið með konum og geta hvatt þær til þess að
mæta í skimun. Svo sama hvert starfið er er alltaf tækifæri til
þess að ræða leghálsskimun, sama hvort viðkomandi starfar í
heilsugæslu, við mæðravernd, ungbarnavernd, við fæðingar eða í
heimaþjónustu. Eins þurfa ljósmæður að vera duglegar að mæta.
Flutningur leghálsskimunar yfir til heilsugæslunnar hefur
gengið vel. Þegar þetta er skrifað hafa 3300 sýni verið tekin og
3000 þeirra verið greind. Aðeins 27 sýnanna voru ófullnægjandi,
20 þeirra voru tekin af kvensjúkdómalæknum en aðeins 7 þeirra
voru tekin af hjúkrunarfræðingi eða ljósmóður á heilsugæslunni.
Vissulega voru tafir við vinnslu sýna og birtingu niðurstaðna í
upphafi en það vandamál ætti að vera úr sögunni.
En hvað sem hverjum finnst um þær breytingar á þjónustunni
sem hafa átt sér stað er alla vega eitt öruggt – að það verður ljós-
móðir sem tekur vel á móti þér í leghálsskimun hjá heilsugæsl-
unni. Aðalatriðið er að búið er að auka næmi skimunar, aðgengi
að skimun og lækka þátttökukostnað en það er mikilvægt
lýðheilsu kvenna og heilsueflingu þeirra.
LJÓSMÆÐUR TAKA VEL Á MÓTI ÞÉR
-Í LEGHÁLSSKIMUN HJÁ HEILSUGÆSLUNNI-
Anna Guðný Hallgrímsdóttir,
ljósmóðir
Ú R Þ J Ó Ð F É L A G S U M R Æ Ð U N N I