Bændablaðið - 21.07.2022, Side 36

Bændablaðið - 21.07.2022, Side 36
36 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. júlí 2022 UTAN ÚR HEIMI Allt að 828 milljón manns bjuggu við hungur árið 2021. Fólk sem lifir undir hungurmörkum hefur aukist um 150 milljónir frá upphafi heimsfaraldurs. Um 2,3 milljarðar manna, eða 11,7% jarðarbúa, standa frammi fyrir fæðuóöryggi á alvarlegu stigi, að því er fram kemur í nýútkominni skýrslu Matvæla- og landbúnaðarstofnunar Sameinuðu þjóðanna (FAO) um stöðu fæðuöryggis og næringar í heiminum. Aukning á hungri á heimsvísu árið 2021 endurspeglar aukinn ójöfnuð milli og innan landa vegna misbágrar efnahagsstöðu og tekjutaps þeirra landa sem hafa orðið fyrir mestum áhrifum af heimsfaraldri Covid-19. Í skýrslunni kemur jafnframt fram að árið 2020 var áætlað að 22% af börnum heimsins, yngri en 5 ára, byggju við skort á mat á meðan 5,7% barna á sama aldri væri í ofþyngd. Tæplega 3,1 milljarður manna hafði ekki efni á heilbrigðu mataræði árið 2020, sem er 112 milljónum fleiri en árið 2019. Endurspeglar það ekki síst verðhækkanir á matvælum í kjölfar heimsfaraldursins. Í skýrslunni er gert ráð fyrir að kostnaður á heilbrigðu mataræði hafi numið að meðaltali 3,54 Bandaríkjadölum yfir heiminn árið 2020. Miðað við þá mælistiku höfðu um 80% fólks í Afríku ekki efni á slíku á meðan hlutfallið var 1,9% í Norður-Ameríku og Evrópu. Spár gera ráð fyrir að næstum 670 milljónir manna muni standa frammi fyrir hungri árið 2030, eða 8% mannkyns, sem er sama hlutfall og árið 2015. /ghp Hungur í heiminum vex Milljarðar manna hafa ekki efni á heilbrigðu mataræði. Mynd / Ninno Jack Jr. Loftslagsbreytingar: Leyndardómar í kjölfar vatnsþurrðar Miklir þurrkar hafa verið vegna loftslagsbreytinga víða um heim og fáir farið varhluta af því. Undanfarið hafa borist fréttir varðandi yfirborðslækkun vatna og þá sérstaklega ef fundist hafa minjar vegna þess. Til að mynda birti vefsíða The Guardian fréttir af Lake Mead lóninu í Las Vegas, en vatnsþurrð þess hefur ekki verið meiri síðan í kringum 1930 og ýmislegt komið í ljós í kjölfar grynnkunar yfirborðsins. Nýlega fannst þar beinagrind frá sjöunda eða áttunda áratugnum, lokuð í tunnu, en bæjarbúar telja að þarna sé greinilega um mafíutengt mannshvarf að ræða. Reyndar hafa víst fundist tvö lík að svo stöddu en það í tunnunni hefur verið aldursgreint og með tilliti til þeirra mannshvarfa er áttu sér stað á þeim tíma koma þrír aðilar til greina. Fyrstur á lista komst mafíu- svikarinn mikli, George „Jay“ Vandermark, sem naut trausts mafíunnar til þess að hafa yfirsýn yfir rekstur spilakassa þeirra í spilavítinu Stardust Casino. Hann reyndist traustsins verður um tíma, en þegar ágóðinn óx upp úr öllu valdi stóðst hann ekki mátið og hvarf með gróðann. Mafían hóf strax hausaveiðar sínar, en óvíst er hvort í hann hafi náðst. Næstur í röðinni er eiturlyfja- smyglari að nafni William Crespo en hann beið á þessum tíma réttarhalda þar sem hann átti að vitna gegn forsvarsmönnum spilavítis, stjórnuðu af mafíunni. Hann hvarf áður en til þess kom. Líkt og með Jay er ekki vitað um afdrif hans. Sá þriðji og síðasti og líklegasti til þess að hafa endað lífdaga sína í tunnu var Johnny Pappo, gamalreyndur gestgjafi spilavíta Las Vegas og með fingurna oft í viðkvæmum málefnum. Satt best að segja tengdust þessir þrír allir einni öflugustu mafíuaðgerðum Las Vegas á þessum tíma undir nafninu Argent Corp. Rak mafían skipulagða glæpastarfsemi af fullum krafti með beina tengingu í fjárhættuspil Las Vegas borgar þar sem áðurnefndir aðilar höfðu alið manninn um langa hríð. The Guardian bendir á að ef þessi kenning stenst verður líklegur morðingi að teljast einn alræmdasti gangster sögunnar, Tony Spilotro. Var hann þekktur fyrir ofbeldisfullar og oft sadískar aðfarir að fórnarlömbum sínum og gjarnan nefndur af yfirmönnum sínum, mafíukóngunum, til að vekja ótta og skelfingu viðstaddra. Borgin Zakhiku upp á yfirborðið En aftur í loftslagsbreytingarnar. Fréttaveitan CNN greindi frá því á dögunum að eftir mikla þurrka í Kúrdistan-héraði norðurhluta Írak hafi íbúar rekið upp stór augu er heil borg kom í ljós við vatnsþurrð í lóninu Mosul meðfram ánni Tígris. Ljóst er að þarna er um að ræða borgina Zakhiku frá bronsöld, helsta aðsetur Mittani heimsveldisins sem ríkti frá 1550-1350 f. Krist og náði frá Miðjarðarhafi til Norður- Íraks. Áhugavert þykir, meðal fornleifafræðinga, hversu vel stórir hlutar hennar hafa varðveist en í ljós komu m.a. afar stöndugir veggir sem hlaðnir höfðu verið úr sólþurrkuðum moldarmúrsteinum. Er talið að þessir veggir hafi grafist í jarðskjálfta árið 1350 f. Krist þegar efri hlutar þeirra hrundu og grófu hluta bygginganna að nokkru leyti. Fornt ritmál á leirtöflum Annað sem vakti verulega athygli þeirra voru fimm keramikkrukkur, en í þeim voru í kringum hundrað leirtöflur með ritmáli sem notað var í Mið-Austurlöndum til forna. Þykir kraftaverki líkast að töflurnar, sem voru úr óbrenndum leir, skuli hafa verið undir vatnsborðinu í svo langan tíma en þær eru tiltölulega óskemmdar. Þeir sem að rannsókninni standa vona að þessar fornu rittöflur, sem eru frá því skömmu eftir að jarðskjálftinn reið yfir borgina, muni veita mikilvægar upplýsingar um lífið, skömmu fyrir endalok Mittani heimsveldisins. Borgin, sem hóf að rísa úr lóninu árið 2018 í kjölfar loftslagsbreytinga, birtist nú hraðar síðastliðna mánuði, en mikill hiti hefur gert það að verkum að landið hefur þjáðst af þurrkum í marga mánuði, meira að segja enn frekar að sunnanverðu en að norðan. Að auki hefur skortur á úrkomu og léleg auðlindastjórnun átt sinn þátt í því að samfélög á svæðinu eiga í erfiðleikum með vatn en Írak hefur – yfir höfuð – orðið fyrir alvarlegum áhrifum af loftslagsbreytingum og meðalhiti hækkað um næstum 1 ℃ á síðustu öld. Til viðbótar við vatnsþurrð tóku yfirvöld fyrr á þessu ári þá ákvörðun að tæma hluta lónsins til þess að koma í veg fyrir uppskerubrest vegna þurrka – og því lækkaði vatnsyfirborðið verulega, en Mosul lónið er mikilvægasta vatnsgeymsla landsins. Fornleifaminjar vatnsþéttar Tekin var ákvörðun um að þennan menningararf þyrfti að varðveita og voru þýskir og kúrdískir fornleifafræðingar fengnir til þess að grafa upp byggðina á skipulagðan hátt – á fornleifasvæði nefndu Kemune, en verkefnið var í samstarfi við Minjastofnun Duhok. Fornleifafræðingarnir gengu í störf sín af röggsemi enda ekki vitað hve lengi yfirborð vatnsins væri nógu lágt. Þeim tókst, á örfáum dögum, að kortleggja stærstan hluta borgarinnar, þar á meðal það sem talið er vera iðnaðarhúsnæði, víggirðingar með múrum og turnum og stór geymslubygging. Eins og staðan er í dag er borgin komin að nokkru leyti undir vatnsborð aftur, en hulin vatnsþéttum plötum til að vernda það sem verndað getur, bæði veggi og aðra leyndardóma sem enn felast í rústunum – þar til færi gefst á að halda rannsókninni áfram. /SP Tanngarður. Mögulega tengdur mannshvarfi á vegum Mafíunnar. Gróðurríkið: Ný tegund af ættkvísl dýragrasa finnst í Tíbet Fyrr á þessu ári var greind og skrásett á hásléttu Tíbet ný tegund af dýragrasi. Tegundin hefur fengið heitið Gentiana susannae. Qinghai-hásléttan í Tíbet er rómuð fyrir líffræðilegan fjölbreytileika og þar er að finna fjölda plöntutegunda sem teljast landlægar eða tegundir sem ekki finnast villtar annars staðar í heiminum. Grasafræðingar sem vinna við að greina tegundir sem vaxa á sléttunni fundu fyrir skömmu áður ógreinda tegund við bakka Cuopu-vatns. Tegundin sem nýlega var greind er sögð tilheyra ætt maríuvanda og ættkvíslinni Gentiana sem kallast dýragras á íslensku. Tegundin hefur fengið heitið Gentiana susannae. Samkvæmt Flóru Kína var tegundin áður greind sem G.algida sem finnst villt í Síberíu og Norður- Ameríku. Núna hefur þeirra greiningu verið hafnað vegna greinilegra ólíkra útlitslegra einkenna og vaxtarstaðar. G.susannae er meðal annars ólík G.algida að því leyti að vera hærri í vexti og með fleiri og lengri blómum. Samanburður á DNA tegundanna þykir sanna að um ólíkar tegundir sé að ræða. /VH Gentiana susannae. Mynd / novataxa.blogspot.com Nýverið voru birtar niðurstöður frumrannsóknar þar sem kannað var hvort plast fyndist í búpeningi í Hollandi. Við rannsóknarvinnuna fannst örplast í sýnum sem voru tekin úr kjöti, blóði og mjólk. Einnig voru tekin sýni úr gróffóðri og kjarnfóðri sem innihéldu örplast. Rannsóknin var framkvæmd af vísindamönnum við Frjálsa háskólann í Amsterdam. Fram að þessu hafði ekki verið kannað hvort örplast sé að finna í áðurgreindum landbúnaðarvörum, því er þetta fyrsta rannsóknin sem sýnir þessar niðurstöður. Vísindamennirnir beindu ekki sjónum sínum að því með hvaða leið örplastið ratar í þau sýni sem voru tekin eða hvort það hefði einhver skaðleg áhrif, heldur var markmiðið það eitt að athuga hvort það væri til staðar. Rannsóknaraðilarnir taka fram að þörf sé á frekari rannsóknum á þessu sviði, en þessar fyrstu niðurstöður veki ákveðinn ugg. /ÁL Örplast í matvælum Nýverið hefur verið sýnt fram á að plast hafi fundið sér leið í kjöt, blóð og mjólk búpenings. Mynd / Henry&co Leirtöflur með afar fornu ritmáli Mið- Austurlanda. Uppgröftur og kortlagning á borginni Zakhiku. Myndir / Myndskeið

x

Bændablaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Bændablaðið
https://timarit.is/publication/906

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.